Της
Σαρακοστής και του Μάρτη
Η λέξη «Σαρακοστή» (από το
εκκλησιαστικό Τεσσαροκοστή) σημαίνει 40 ημέρες νηστείας πριν από τη Μεγάλη
Βδομάδα. (Παλιότερα η νηστεία άρχιζε από την Τετάρτη της Α ' Εβδομάδας κι όχι
από τη σημερινή Καθαρή Δευτέρα, οπότε είχαμε 6 εβδομάδες Χ 7 = 42, μείον 2 = 40
ημέρες, χωρίς να λογαριάζεται η Εβδομάδα των Παθών). Ο αριθμός συμπίπτει και με
τη νηστεία του Χρίστου στην έρημο (Ματθ. 4, 2). Αλλά το «Σαρακοστή» έχασε με
τον καιρό την αριθμητική έννοια του και σημαίνει κάθε νηστεία (π.χ. ή Σαρακοστή
του Δεκαπενταύγουστου).
Λαογραφικά, η Σαρακοστή
του Πάσχα είναι η μεγαλύτερη και αυστηρότερη. Παριστάνεται μάλιστα
προσωποποιημένη και σαν γυναίκα, με 7 πόδια (7 εβδομάδες ως το Πάσχα), και τη
φτιάχνουν συνήθως από χαρτόνι ή παραγεμισμένη από πούπουλα, με 7 πόδια, την
κρεμούν στο νταβάνι του σπιτιού, και κάθε βδομάδα της κόβουν ή της αφαιρούν ένα
πόδι, ώστε να προχωρεί ψυχολογικά ο χρόνος της και να τελειώνει. (Λαϊκή
επινόηση).
Πρώτη μέρα της Μεγάλης
Σαρακοστής είναι η Καθαρή Δευτέρα, πού τη λένε έτσι, γιατί ο χριστιανός
«καθαίρεται» και διατροφικά. Σταματά κάθε κρεατινό φαγητό και αρχίζει τα
νηστίσιμα. Βγαίνει στο ύπαιθρο, ακριβώς για να τονίσει την έννοια του καθαρμού και
της αλλαγής, ενώ οι νοικοκυρές καθαρίζουν («ξαρταίνουν») τα σκεύη της κουζίνας
(και το σπίτι), για μια νέα περίοδο κατανυκτικής εγκράτειας. Ακόμα και το ψωμί
της ημέρας, η λαγάνα ζυμώνεται νηστίσιμο (σαν τα άζυμα της Π. Διαθήκης).
Η έξοδος στην ύπαιθρο
δίνει βέβαια αφορμή και για ψυχαγωγικές διασκεδάσεις, πού από το ένα μέρος
είναι η κάποια συνέχεια του χθεσινού Καρναβαλιού, κι από το άλλο η δοκιμαστική
έναρξη της νηστείας, πού προχωρεί όμως στη φυσική παρόρμηση για κρασοποσία, με
ορεκτικούς σαρακοστιανούς μεζέδες, (πού παραθέτονται σωρός — cumulus, κούλουμα — μπροστά στις
παρέες), με χορούς πού ξεθαρρεύουν ανοιξιάτικοι και, για τα παιδιά, με την
υπαίθρια χαρά των χαρταετών.
Οι τρεις πρώτες έπειτα
ήμερες της «Καθαρής Εβδομάδας» είναι από τις αυστηρότερες της όλης Νηστείας και
ονομάζονται Τρήμερο. Μερικοί τις κρατούν, με ασκητική αποχή από τροφή και ποτό
(λίγο νερό μετά τη δύση του ήλιου), ως το αντίδωρο από την πρώτη Προηγιασμένη
λειτουργία της Τετάρτης. Χαρακτηριστική για τις ηλικιωμένες γυναίκες, πού
νηστεύουν συνήθως το Τρήμερο, είναι h
παλιότερη παροιμία: «'Όσο θυμάτ' η γριά το Τρήμερο, μαύρο χορό πού κάνει» (κατά
τις Απόκριες).
Γιορταστικοί και
κοινωνικο-θρησκευτικοί σταθμοί της Σαρακοστής, με κάποια ξεκούραση από τις
δουλειές και με κάποια ευχάριστη κοινοτική επικοινωνία, ήταν και είναι (όπου
περισώζονται τα έθιμα) οι έξι Κυριακές της, ιδιαίτερα η Α ' της ' Ορθοδοξίας, η
Γ' της Σταυροπροσκύνησης και η ΣΤ' των Βαΐων. Ανάμεσα τους: οι πέντε βραδινές
Ακολουθίες των Χαιρετισμών της Παναγίας (κάθε Παρασκευή), το Γ' συγκινητικό
Ψυχοσάββατο (των Αγίων Θεοδώρων) αφιερωμένο στους οικείους νεκρούς, και το
τελευταίο (προ-πασχαλινό) Σάββατο, πού θρηνεί και χαίρεται τον αναστημένο (σαν
τήν ελληνική φύση) συμπαθέστατο Λάζαρο.
Να μην ξεχνούμε όμως και την
παροιμιακή διαπίστωση, ότι «ο Μάρτης δεν λείπει από τη Σαρακοστή». Οι 50
συνολικά μέρες της είναι αρκετές να τον περιλάβουν. Έχουμε λοιπόν κι από τον
Μάρτη γιορτές, είτε παγανιστικές (την Πρωτομαρτιά, παλιά πρωτοχρονιά) είτε
θρησκευτικές, ιδιαίτερα του Ευαγγελισμού, πού ξεχωρίζει και για την εθνική
σημασία της, στην Ελλάδα.
Δημ. Σ. Λουκάτος
Πασχαλινά και της Άνοιξης
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου