Χαλκογραφία
με θέμα την ιστορική λειτουργία της 26ης Φεβρουαρίου στο Ιάσιο όπου υψώνονται
και ευλογούνται τα σύμβολα της Επανάστασης.
ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ
- ΜΑΡΤΙΟΣ 1821:
ΤΑ
ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΑ ΠΡΟΣΚΛΗΤΗΡΙΑ ΣΤΗ ΜΟΛΔΟΒΛΑΧΙΑ
Η
ταυτότητα των προκηρύξεων
του
Υψηλάντη
«Η
ώρα ήλθεν, ώ άνδρες Ελληνες... Εις τα όπλα, λοιπόν, φίλοι η Πατρίς μας
προσκαλεί!»
Η περίφημη προκήρυξη του
Αλέξανδρου Υψηλάντη από το «γενικόν στρατόπεδον εν Ιασίω» στις 24 Φεβρουαρίου
1821, που σήμανε την επίσημη κήρυξη της Ελληνικής Επανάστασης, ανήκει στα
προγραμματικά εθνικά κείμενα.
Το επαναστατικό μανιφέστο
απευθυνόταν προς σύμπαντα τον ελληνισμό, ανεξαρτήτως γεωγραφικού χώρου, ο
οποίος βρισκόταν, ήδη, εν εξεγέρσει. «Προκήρυξη προς το Πανελλήνιο» τη
χαρακτηρίζει ο ιστορικός Φιλήμων. Συγχρόνως έχει παμβαλκανική διάσταση: «Ο
Μωρέας, η Θεσσαλία, η Σερβία, η Βουλγαρία ... έπιασε τα όπλα διά να αποτινάξη
τον βαρύν ζυγόν των βαρβάρων».
Αλλά και ευρωπαϊκή με την
έννοια ότι απευθύνεται στους λαούς της Ευρώπης. Όχι στην αυταρχική, αλλά στην
Ευρώπη της ελευθερίας, των δικαιωμάτων, των λαών όπως θα λέγαμε σήμερα.
Το περιεχόμενο και οι
συσχετισμοί της προκήρυξης, με τα κεντρικά κηρύγματα του ευρωπαϊκού Διαφωτισμού
και της Γαλλικής Επανάστασης, έχουν γίνει αντικείμενο αναλυτικών και ειδικών
μελετών. Όπως άλλωστε και συνολικά η Επανάσταση στη Μολδαβία και τη Βλαχία από
τη διάβαση του Προύθου (22 Φεβρουαρίου) έως την καταστροφή στο Δραγατσάνι και
την έσχατη ηρωική αντίσταση στη Μονή Σέκου (23 Σεπτεμβρίου).
Πίνακας
του Γερμανού ζωγράφου Πέτερ φον Ες με τον Υψηλάντη να διαβαίνει τον Προύθο
(σύνορο τότε της νότιας Ρωσίας με την ηγεμονία της Μολδαβίας).
Σήμερα, πια, δεν ισχύει η
επισήμανση παλαιότερων ιστορικών ότι «το πρώιμον εκείνο τμήμα του Αγώνος
περιέπεσε εις αφάνειαν και εξεκόπη του κορμού της Επαναστάσεως» (Δ. Ζακυθηνός).
Αν και πασίγνωστη η προκήρυξη «Μάχου υπέρ πίστεως και πατρίδος», ο συγγραφέας
αλλά και ο τυπογράφος της συνήθως, λανθάνουν.
Το ίδιο συμβαίνει και με
άλλες επαναστατικές προκηρύξεις κατά την έναρξη της Επανάστασης στις
Παραδουνάβιες Ηγεμονίες («ρουμανικά πριγκιπάτα» στη βαλκανική ιστοριογραφία).
Σύμφωνα με τις μαρτυρίες,
η προκήρυξη-σάλπισμα για το ξέσπασμα της Επανάστασης συντάχθηκε στο Κισνόβιο
της Βεσσαραβίας (τότε Νότια Ρωσία, σήμερα Κισινάου, πρωτεύουσα της Μολδαβίας).
Εκεί, στο σπίτι των
Υψηλάντηδων, βρισκόταν το «στρατηγείο» της παρασκευαζόμενης Επανάστασης, μέχρι
τη διάβαση του Προύθου (σύνορο Βεσσαραβίας και Μολδαβίας) στις 22 Φεβρουαρίου.
Συγγραφέας ήταν ο
Κεφαλονίτης Γεώργιος Κοζάκης-Τυπάλδος. Προφανώς, σε συνεργασία με τον ίδιο τον
Υψηλάντη, που εμφορούνταν από τις ίδιες ιδέες, όπως έχει δείξει και η πρόσφατη
δημοσίευση της αλληλογραφίας του. Παλαιότερα υποστηριζόταν ότι η προκήρυξη ήταν
«τυπωμένη» στο Κισνόβιο και «εδημοσιεύθη εις το Ιάσιον» (Κ. Κούμας). Εκεί,
όμως, δεν υπήρχε ελληνικό τυπογραφείο.
Το
πρωτότυπο της ιστορικής προκήρυξης της 24ης Φεβρουαρίου
«Μάχου υπέρ πίστεως και
πατρίδος»
Από το αρχείο του Εμμ.
Ξάνθου και άλλες πηγές γνωρίζουμε ότι μετά την άφιξή του στο Ιάσιο (πρωτεύουσα
της Μολδοβλαχίας) και την υποδοχή του εκεί από τον Φαναριώτη ηγεμόνα και Φιλικό
Μιχαήλ Σούτσο, ο Υψηλάντης και οι επιτελείς του εγκαταστάθηκαν στη Μονή Γαλατά,
σε λόφο λίγο έξω από την πόλη.
Στο σημείο αυτό υψώθηκε
για πρώτη φορά το επαναστατικό λάβαρο και άρχισε αμέσως η προσέλευση και η
στρατιωτική καταγραφή των επαναστατών στρατιωτών (περίπου το ένα τρίτο της
συνολικής δύναμης στο απόγειό της αποτελούνταν από Βαλκάνιους μη Ελληνες).
Σκωπτικός
ο Παπαρρηγόπουλος
«Επιστρέφων δε ο Υψηλάντης
εις το κατάλυμμά του περί την ενάτην ώραν (ξημερώματα της 23ης Φεβρουαρίου)
κράζει τον τριεραρχίτην ηγούμενον και δίδει αυτώ τας από μέρους του προκηρύξεις
διά να βληθούν εις τύπον». Δηλαδή, να στοιχειοθετηθούν και να εκτυπωθούν.
Στη Μονή των Τριών
Ιεραρχών λειτουργούσε ήδη από την προηγούμενη δεκαετία το ονομαστό ελληνικό
τυπογραφείο του Ιασίου. Είχε ιδρυθεί, με έρανο, από τον Κρητικό Μανουήλ
Βερνάρδο, που ήταν και η «ψυχή» του για μία δεκαετία. Αυτός ήταν ο τυπογράφος
του μανιφέστου «Μάχου...», αλλά και των άλλων προκηρύξεων.
Αντίγραφο
του προσκλητηρίου της προς τους Γραικούς
που βρίσκονται στη Μολδαβία και τη
Βλαχία.
Στην κυρίως Ελλάδα η
προκήρυξη του Υψηλάντη από το Ιάσιο έγινε γνωστή καθυστερημένα και μετά την
ήττα στο Δραγατσάνι. Δημοσιεύτηκε στα δύο πρώτα φύλλα της εφημερίδας «Ελληνική
Σάλπιγξ» (1 και 5 Αυγούστου 1821) στην Καλαμάτα.
Νωρίτερα λόγος γι' αυτή είχε
γίνει σε άλλα έντυπα, όπως στην εφημερίδα της Βιέννης «Ελληνικός Τηλέγραφος».
Σε αυτή σημειωνόταν ότι ο Υψηλάντης «κηρύττει εαυτόν (ως σωτήρα και
ελευθερωτήν) με ύφος πομπώδες και ποιητικώτατον». Τον πρώτο χαρακτηρισμό
διατήρησαν στις ιστορίες ο Κ. Κούμας, αλλά και ο Κ. Παπαρρηγόπουλος.
Ο τελευταίος με σαφή
μειωτική διάθεση γράφει ότι «...εδημοσίευσεν (ο Υψηλάντης) προκήρυξιν προς το
ελληνικόν έθνος, ήτις μακροτάτη ούσα και μεστή πομπωδών φράσεων, μίαν μόνην
σπουδαίαν περικοπήν: "Κινηθήτε, φίλοι, και εν τω άμα μεγάλη δύναμις θέλει
παρασταθή προστάτις των ημετέρων δικαίων..."».
ΠΕΝΤΕ
ΣΑΛΠΙΣΜΑΤΑ ΠΡΟΣ ΑΔΕΛΦΟΥΣ ΚΑΙ ΒΑΛΚΑΝΙΟΥΣ
Φίλοι,
ξυπνήστε και ζητήστε τα φυσικά σας δικαιώματα
Πιθανολογείται και
φαίνεται λογικό ότι το γενικό επαναστατικό κάλεσμα «Μάχου...» τυπώθηκε από τον
Βερνάρδο και κυκλοφόρησε στις 27 Φεβρουαρίου.
ΓΕΩΡΓΙΟΣ
ΚΟΖΑΚΗΣ - ΤΥΠΑΛΔΟΣ
Δεν ήταν και το μοναδικό
εγερτήριο σάλπισμα. Μέχρι τότε και αμέσως μετά ο Υψηλάντης και το επιτελείο του
είχαν απευθύνει και άλλες προκηρύξεις, που αποτυπώνουν τον πρώτο επαναστατικό
ενθουσιασμό.
• Απευθύνεται
καθησυχαστικά προς τους Μολδαβούς (23 Φεβρουαρίου): «σας εγγυώμαι ... ότι
θέλετε έχει πάσαν άνεσιν και ασφάλειαν και διά τα υποκείμενά σας και τα
υπάρχοντάς σας... μη φοβηθήτε διόλου (τους Τούρκους), διότι ισχυρά δύναμις
ευρίσκεται ετοίμη (Ρωσία)...».
• Προς τους Φιλικούς (24
Φεβρουαρίου): «Αδελφοί ... έφθασε τέλος πάντων η ποθούμενη εκείνη λαμπρά
στιγμή!
• Θερμό λακωνικό κάλεσμα
προς τους Ελληνες «όσοι ευρίσκεσθε εις Μολδαβίαν και Βλαχίαν» (24 Φεβρουαρίου):
«...ιδού η φίλη ημών πατρίς Ελλάς ανυψώνει μετά θριάμβου τας προπατορικάς
σημαίας... Οσοι εύχονται να ονομασθώσι Σωτήρες της Ελλάδος και είναι διασκορπιμένοι
...ας τρέξωσιν ...δια να συνενωθώσι ... η πατρίς θέλει θεωρεί ως νόθους και
αναξίους του ελληνικού ονόματος (όσους μένουν αδιάφοροι)...».
ΜΑΝΟΥΗΛ
ΒΕΡΝΑΡΔΟΣ
• Προσκλητήριο αγώνα, αλλά
και προειδοποίηση προς τους Ηπειρώτες και Αρβανίτες υπηρέτες (δούλους) «των
εντοπίων αρχόντων» (25 Φεβρουαρίου): «Οσοι θελήσωσιν να είναι δούλοι ... και να
στέκωσιν οπίσω των οχημάτων (των αρχόντων) ... εις το εξής δεν ημπορούσι να
φορώσιν ούτε όπλα ... πρέπει να ενδυθώσι το των εντοπίων φόρεμα και να συγκαταχθώσιν
εις αυτό το γένος».
Μετά τη μετακίνηση του
επαναστατικού στρατού από το Ιάσιο προς το Τίργκου Φρουμός (1-2 Μαρτίου) ο
Υψηλάντης απηύθυνε και άλλες προκηρύξεις. Προς τους «φιλτάτους ομογενείς και
πατριώτας καπιταναίους εν Γαλαζίω», τους ιερείς και τους «Ελληνες φίλους
ομογενείς προς τας όχθας του Προύθου...».
Πρόκειται για προκηρύξεις
που δεν έχουν βρεθεί σε έντυπη ή άλλη μορφή ολόκληρες. Σε αντίθεση με άλλη
προκήρυξη προς τους κατοίκους της Βλαχίας (Δάκους) στις 3 Μαρτίου. Με αυτή
διαβεβαιώνει ότι απλώς διέρχεται με «ευταξία» από τα εδάφη τους και παρακινεί
για εξέγερση.
«Εσείς τι περιμένετε»,
ρωτά. «Πότε θέλετε εύρη προσφορωτέραν ευκαιρίαν; Καιρός λοιπόν, φίλοι Δάκες, να
εξυπνήσετε, καιρός να αισθανθήτε και να ζητήσετε τα φυσικά και πολιτικά
δικαιώματα τα οποία η φύσις εχάρισεν εις τον άνθρωπον και η πολιτική κοινωνία
χρεωστεί να υπερασπίζεται και ν' ασφαλίζη...».
ΓΕΩΡΓΙΟΣ
ΚΟΖΑΚΗΣ - ΤΥΠΑΛΔΟΣ
O
επαναστάτης γιατρός και φιλόσοφος με το τεράστιο έργο
Ο συντάκτης της προκήρυξης
«Μάχου...» Κεφαλονίτης Γεώργιος Κοζάκης-Τυπάλδος (Ληξούρι 1792 - Αθήνα 1867)
συγκαταλέγεται στις «εθνικές προσωπικότητες», λόγω της πρωταγωνιστικής δράσης
του στην Επανάσταση, αλλά και του διεθνώς αναγνωρισμένου πνευματικού έργου του.
Διακεκριμένος γιατρός,
αλλά και φιλόσοφος, μυημένος στη Φιλική Εταιρεία από νωρίς άφησε το Παρίσι και
εγκαταστάθηκε σε Βεσσαραβία και Μολδαβία. Ανήκει στον στενό κύκλο των
Υψηλάντηδων παίρνοντας ενεργό μέρος τόσο στην προπαρασκευή όσο και στην έκρηξη
και την εξέλιξη της Επανάστασης στη Μολδοβλαχία.
Μετά την καταστροφή στο
Δραγατσάνι βρέθηκε στην Τεργέστη απ' όπου και συνόδευσε τον Δημήτριο Υψηλάντη
στην Ελλάδα ως σύμβουλος και γιατρός του. Ανάμεσα στα άλλα διαπραγματεύτηκε την
παράδοση του Νεοκάστρου (Αύγουστος 1821), αποτρέποντας τη σφαγή του πληθυσμού.
Λόγω ασθενείας εγκαταστάθηκε στην Ιταλία και την Ελβετία, επιστρέφοντας στην
Ελλάδα το 1837. Στην οθωνική Αθήνα ανέλαβε σημαντικές θέσεις (διευθυντής
δημόσιων βιβλιοθηκών, της νομισματικής συλλογής κ.ά.).
Γερουσιαστής από το 1861,
λόγω διενέξεων με άλλους πολιτευτές θα εγκαταλείψει την πολιτική. Οι μελετητές
του έργου του εντάσσουν τον Κοζάκη - Τυπάλδο στον κύκλο του ελληνικού
Διαφωτισμού που εγκολπώνονται τη σκέψη του Ρήγα, της Ελληνικής Νομαρχίας κ.ά.
Διέθετε πρωτότυπη σκέψη, ειδικά στο «Φιλοσοφικόν δοκίμιον περί προόδου και της
πτώσεως της παλαιάς Ελλάδος» (έργο του 1839). Εγχείρημά του ο συγκερασμός της
αρχαίας και της νεότερης ελευθερίας, σε συνδυασμό με τη διαμόρφωση της
ελληνικής εθνικής ταυτότητας.
ΜΑΝΟΥΗΛ
ΒΕΡΝΑΡΔΟΣ
Ο
λόγιος και νομομαθής κήρυκας του Αγώνα
Τυπογράφος των προκηρύξεων
του Υψηλάντη, αλλά και άλλων ελληνικών εντύπων στο Ιάσιο ήταν ο λόγιος και
νομομαθής Μανουήλ Βερνάρδος (Αμάρι Ρεθύμνου 1777 - Αθήνα 1852). Μετά «από
πατριωτικό έρανο» ίδρυσε, ήδη, από το 1812 το ιστορικό ελληνικό τυπογραφείο
στην πρωτεύουσα της Μολδαβίας (τυπώθηκαν πάνω από 20 ελληνικά βιβλία).
Μυημένος από τους πρώτους
στη Φιλική Εταιρεία, ήταν και ο πρώτος απεσταλμένος της στην Κρήτη. Τον
Σεπτέμβριο του 1819 βρίσκεται στα Σφακιά και με πρόσχημα την προσφορά υλικής
βοήθειας στο σχολείο της Παναγιάς Θυμιανής (την «Αγία Λαύρα της Κρήτης»)
στρατολογεί μέλη και εξετάζει τις συνθήκες στο νησί.
Κήρυκας των ιδεών του
Διαφωτισμού, εγκυκλοπαιδιστής ο ίδιος και γνώστης επτά γλωσσών, ο Μανουήλ
Βερνάρδος τάχθηκε αμέσως στις διαταγές του Υψηλάντη. Μερικοί υποστηρίζουν ότι
δεν ήταν μόνο ο τυπογράφος, αλλά και ο συντάκτης προκήρυξης προς ορθόδοξους
«Ελληνες, Αλβανούς, Βλαχομπογδάνους και Βουλγάρους».
Μετά την ήττα στο
Δραγατσάνι κατέφυγε στην Οδησσό και μέσω Βενετίας θα φθάσει στο Ναύπλιο το 1824
όπου και ορίζεται από τον Παπαφλέσσα «υπουργός Δικαιοσύνης». Θα είναι
πληρεξούσιος Κρήτης σε εθνικές συνελεύσεις και θα ακολουθήσει αργότερα τον
δικαστικό κλάδο.
Ανάμεσά τους ξεχωρίζουν
μεταφράσεις για την ιστορία της Κρήτης αλλά και μελέτες όπως οι «Γενικαί αρχαί
της δημόσιας και βιομηχανικής οικονομίας». Αφησε αξιόλογο πρωτότυπο, αλλά και
μεταφραστικό έργο. Πρέπει να έγραψε και απομνημονεύματα για την Επανάσταση στη
Μολδαβία (παραμένουν άγνωστα).
Η
Ευρώπη απορεί δια την ακινησίαν μας
«Η Ευρώπη, προσηλώνουσα
τους οφθαλμούς της εις ημάς, απορεί διά την ακινησίαν μας, ας αντηχήσωσι λοιπόν
όλα τα Ορη της Ελλάδος από τον Ηχον της πολεμικής μας Σάλπιγγος, και αι
κοιλάδες από την τρομεράν κλαγγήν των Αρμάτων μας...».
Τ. Κατσιμάρδος
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου