Με ρίζες στην αρχαιότητα η γιορτή των λουλουδιών

Ο θεός Διόνυσος με τους ακολούθους του στα Ανθεστήρια της αρχαιότητας

ΤΑ ΑΝΘΕΣΤΗΡΙΑ ΣΥΜΒΟΛΙΖΑΝ ΤΟΝ ΕΡΧΟΜΟ ΤΗΣ ΑΝΟΙΞΗΣ

Με ρίζες στην αρχαιότητα η γιορτή των λουλουδιών

του Κων/νου Μπορδόκα

kbordokas@e-typos.com

Παρότι ο Μάιος είναι ο τελευταίος μήνας της άνοιξης, η πρώτη μέρα του φέρνει μήνυμα αισιοδοξίας και διαρκούς αναγέννησης περισσότερο από κάθε άλλη μέρα του χρόνου, αφού όλοι θέλουν να ελπίζουν ότι η συμβολική «ήττα» του χειμώνα θα σημάνει και τον ερχομό της άνοιξης στην προσωπική τους ζωή. Ίσως μάλιστα αυτή η ανάγκη είναι μεγαλύτερη φέτος...

Όπως οι περισσότερες, έτσι και η γιορτή της Πρωτομαγιάς έχει τις ρίζες της βαθιά μέσα στο χρόνο. Στην αρχαία Ελλάδα ταυτιζόταν με την τριήμερη γιορτή των Ανθεστηρίων που γίνονταν σε Αθήνα, Βοιωτία, Κόρινθο, Μαγνησία, Σμύρνη, Μίλητο, Έφεσο και αλλού, το μήνα Ανθεστηρίωνα (τέλος Φεβρουαρίου, αρχές Μαρτίου), προς τιμήν του θεού Διονύσου και κρατούσε τρεις ημέρες. Στους βυζαντινούς χρόνους μεταφέρθηκε στις αρχές Μαΐου, αλλά οι διονυσιακές καταβολές της και οι ακραίες, για την εποχή, εκδηλώσεις οδήγησαν στην απαγόρευση της. Η εορτή επανήλθε τον πρώτο χρόνο των αυτοκρατόρων Αρκαδίου και Ονώριου (395 μΧ) «...υπό τον όρο της ευσχημοσύνης και του σεβασμού προς την δημόσιον ηθικήν», σαν ποιητική γιορτή των λουλουδιών, αλλά, μόλις τέσσερα χρόνια μετά, καταργήθηκε εκ νέου. Στη Φραγκοκρατία γιορταζόταν στην Αθήνα ως η πρώτη ημέρα έλευσης της άνοιξης, με τους κατοίκους να φυτεύουν κλαριά δένδρων έξω από τις πόρτες εκείνων που αγαπούσαν ή εκτιμούσαν, εξ ου και το έθιμο των μαγιάτικων στεφανιών στις πόρτες των σπιτιών. Στην Τουρκοκρατία αφού δινόταν γερό «μπαξίσι» στον Τούρκο διοικητή της πόλης, οι εορτασμοί γίνονταν στο λόφο όπου βρίσκεται σήμερα το Αστεροσκοπείο.

Στις αρχές του 20ού αιώνα, με πρωτοβουλία της Καλλιρρόης Παρρέν επιχειρήθηκε η εκ νέου αναβίωση των αρχαίων Ανθεστηρίων. Διοργανώτρια αρχή αποτελούσε η Μουσική Εταιρεία Αθηνών, που προκήρυσσε διαγωνισμό προς ανάδειξη του ωραιότερου ανθοστολισμένου άρματος, στον οποίο έπαιρναν μέρος οι γνωστότεροι ανθοπώλες της εποχής, όπως οι Ξενάκης, Καντόρος, Πονηράκης, Φλεριανός, Τσούτσος κ.ά. Τα χρηματικά έπαθλα ήταν από 100 έως 500 δραχμές για τον πρώτο νικητή, ενώ τα βραβεία αθλοθετούνταν από το Δήμο Αθηναίων και χορηγούς. Τα διαγωνιζόμενα άρματα στολίζονταν σε χώρο δίπλα στους στύλους του Ολυμπίου Διός, απ' όπου ξεκινούσε η σύντομη παρέλαση τους η οποία κατέληγε στο χώρο του Ζαππείου. Εκεί, στον περιφραγμένο από κιγκλιδώματα χώρο, βρισκόταν η τιμητική εξέδρα της Ελλανοδίκου Επιτροπής, που βαθμολογούσε τους συμμετάσχοντες, ενώ δίπλα υπήρχε δεύτερη εξέδρα για τους θεατές. Τα εισιτήρια (τα οποία δίνονταν στα ανθοπωλεία) ήταν αρκετά ακριβά για την εποχή (3 έως 5 δρχ.), αφού οι εισπράξεις έπρεπε να καλύπτουν τα έξοδα της εκδήλωσης. Τα βραβεία δίνονταν μέσα σε αποθεωτικό κλίμα, ενώ για το νικητή (όπως και στη Φόρμουλα 1 σήμερα...) ανοιγόταν σαμπάνια. Η επιτυχία των εκδηλώσεων και η ανταπόκριση του κοινού είναι τέτοιες που η «Εφημερίς των κυριών» δεν μπορεί να κρύψει τον ενθουσιασμό της: «Τα Ανθεστήρια θα μείνουν η επίσημος εορτή της Πρωτομαγιάς, διότι είναι η πρώτη ελληνική εορτή που επαρουσίασεν αδελφωμένον εις το πανηγύρι της ανθήσεως της φύσεως την πάλαιαν και την νέαν μας ζωήν, με ό,τι ωραιώτερον και καλλιτεχνικώτερον: Την νεότητα και το κάλλος εναρμονισμένα με την αναγέννησιν της φύσεως και με την αφύπνισιν των Ελληνικών ιδανικών». Οι τεράστιες πολιτικές αναταράξεις (Βαλκανικοί, Παγκόσμιοι Πόλεμοι, Μικρασιατική Εκστρατεία) των επόμενων χρόνων δεν άφησαν χώρο και διάθεση για πρωτομαγιάτικες εκδηλώσεις. Στη διάρκεια του Μεσοπολέμου έγιναν δύο ακόμα, αποτυχημένες, προσπάθειες αναβίωσης των Ανθεστηρίων, αλλά το κλίμα πια δεν ήταν ίδιο και τα σχόλια των εφημερίδων, όπως αυτό του 1926, ήταν φαρμακερά εναντίον της εκδήλωσης: «Και όμως, διά τα Ανθεστήρια και τους χορούς του Σταδίου, και τας γυμνάς παρελάσεις των νεανίδων, ευρέθησαν πάρα πολλοί πρόθυμοι και να ενθουσιασθώσι και να εργασθώσι και να θαυμάσωσιν, εδόθησαν δε εξακόσιοι χιλιάδες δραχμές εις το ταμείον των Ελληνίδων...».

Τελευταία αναλαμπή των Ανθεστηρίων γίνεται τη διάρκεια της δικτατορίας. Οι συνταγματάρχες, θέλοντας να αποσιωπήσουν τον εορτασμό της εργατικής Πρωτομαγιάς, υπερτονίζουν την ημέρα, μόνο ως γιορτή των λουλουδιών, με αποτέλεσμα τη διοργάνωση πανηγυρικών -αν όχι καρναβαλικών- εκδηλώσεων σε όλη τη χώρα Καλαμάτα, Αλεξανδρούπολη, Αίγιο, Νέα Φιλαδέλφεια, Κυπαρισσία και πολλές άλλες περιοχές κατακλύζονται από λουλουδιασμένα άρματα που αναπαριστούν την άνοιξη, κύκνους, κήπους και διάφορες άλλες κατασκευές, σερνόμενα από αυτοκίνητα, άλογα και τρακτέρ. Οι οδηγοί τους εμφανίζονταν άλλοτε με χλαμύδες και άλλοτε ως μακεδονομάχοι, ενώ η βασίλισσα της παρέλασης σκόρπιζε λουλούδια στους θεατές.

Φόνος λουλουδιού, όπως η ανθρωποκτονία

ΤΟ ΠΑΝΗΓΥΡΙΚΟ ΜΥΝΗΜΑ της ημέρας δεν έφτανε σε όλους με τον ίδιο τρόπο. 0 αρθρογράφος των αρχών του 20ού αιώνα απομυθοποιεί μέσα σε λίγες γραμμές την εορταστική ατμόσφαιρα: «Ούτε ποιητική εορτή είνε, ούτε εορτή του έρωτος. Είνε ένα φαγοπότι, μια μπυροκατάνυξις διά τους πολλούς και ένας περίπατος διά τους ολίγους. Υπό τα δένδρα ούτε φιλήματα ηχούν ούτε όρκοι δίδονται. Εις τους κήπους μαζί με τα μαδημένα ρόδα υπάρχουν τεμάχια κρέατος, υπολείμματα γευμάτων και θραύσματα επιτραπέζιων σκευών. Εάν δε κανείς παλαιορομαντικός γελασθή και θελήσει να κόψη ναρκίσσους, είναι πιθανόν να κατασκευάση ανθοδέσμην η οποία να μυρίζει τυρί. Δεν είναι υπερβολή. Μεταξύ των πετάλων των ρόδων θα υπάρχουν αύριον την πρωίαν τεμάχια σάλτσας και πολλά τριαντάφυλλα θα φαίνονται ερυθρότερα εκ της μέθης».

Ιδανικός εορτασμός

Λίγα χρόνια μετά, ο μεγάλος· μας λογοτέχνης Παύλος Νιρβάνας,. μέσα από τις σελίδες του περιοδικού «Νέα Εστία», μεταφέρει πώς θα έπρεπε να εορτάζεται, σε έναν ιδεατό κόσμο, η μέρα των λουλουδιών. «Πρωτομαγιά... Και η Πρωτομαγιά θα μπορούσε να είναι μια πραγματική εορτή των λουλουδιών. Μια εορτή ωραιότητος. Οι άνθρωποι, αγνοί και καθαροί, ύστερα από ένα λουτρόν καθαριότητος, με άσπιλα σώματα και άσπιλα ρούχα, θα επήγαιναν να χαιρετήσουν τα λουλούδια της εις ανθισμένους κήπους. Την ημέρα εκείνη, κανένα χέρι δεν ήτο συγχωρεμένο, να χωρίσει από το κλαδί του ούτε το ταπεινότερο λουλουδάκι του αγρού. Διότι ο φόνος της λουλουδιού θα ετιμωρείτο με θάνατον, ως ανθρωποκτονία. Αυτή θα ήτο η πραγματική εορτή των λουλουδιών. Μια εορτή εξαγνισμού, παρθενίας, ωραιότητος. Και οι άνθρωποι, μεθυσμένοι από το άυλον νέκταρ, που θα τους κερνούσε η Ανοιξις με τα χρυσά κύπελλα των καλύκων, θα ονειρεύοντο έναν Παράδεισον. Και θα τον πραγματοποιούσαν για μιαν νύχταν. Και η νύχτα της Πρωτομαγιάς θα ήταν τότε η νύχτα του Σολωμού: "Νύχτα γεμάτη θαύματα, νύχτα σπαρμένη μάγια"».

Στο πρόγραμμα και κινηματογράφος

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει και το πρόγραμμα των Ανθεστηρίων του 1912, που όπως διαβάζουμε περιελάμβανε και... κινηματογράφο: «Έως τας 5 μ.μ. θα γίνει η παρέλασις των αμαξών, εις τας 7 μ.μ θα λειτουργήσει ο τόσο προσφιλής εις το Αθηναϊκόν κοινόν κινηματογράφος, αναπαριστών σκηνάς εκ του βίου των παιδιών, τα οποία πέρυσι χάρις εις τα Ανθεστήρια διήλθον τερπνότατες θερινάς ημέρας εις Βουλιαγμένη, και εις τας 8 μ.μ. θα καώσι ποικιλότατα πυροτεχνήματα. Καθ' όλην την διάρκειαν της εορτής θα παιανίζουν μουσικαί».

"ΤΥΠΟΣ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ"