40 χρόνια κυοφορούνταν τα ευρωπαϊκά πολιτικά κόμματα!

ΕΥΡΩΠΑΙΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ

40 χρόνια κυοφορούνταν τα πολιτικά κόμματα! 

Διορισμός των πρώτων ευρωβουλευτών από τα εθνικά κόμματα των κρατών-μελών και καθυστέρηση στη διεξαγωγή των πρώτων ευρωεκλογών.

Η ιστορική ευρωπαϊκή ηγεσία (Μιτεράν, Θάτσερ, Κολ, Ντελόρ κ.ά.) κατά την υπογραφή της Συνθήκης του Μάαστριχτ (7/2/1992). Ανάμεσα στις άλλες ιστορικές αποφάσεις θεσμοποιήθηκαν τότε τα ευρωπαϊκά πολιτικά κόμματα

Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο άρχισε να λειτουργεί με μια παραδοξότητα. Το παράδοξο, από θεωρητική και πρακτική άποψη, έγκειται στο γεγονός ότι πρώτα άρχισε να λειτουργεί ένα κοινοβούλιο ως αντιπροσωπευτικός θεσμός και μετά συγκροτήθηκαν τα κόμματα, τα οποία το απαρτίζουν. Ενώ, φυσιολογικά, συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο. Η «πρωτοτυπία» αυτή στην ιστορία του Ευρωκοινοβουλίου δεν είναι άσχετη με την εξέλιξη των ευρωπαϊκών θεσμών.

Στο πλαίσιο αυτό δεν είναι καθόλου περίεργη η καθυστερημένη θεσμική κατοχύρωση των ευρωπαϊκών πολιτικών κομμάτων. Πραγματοποιήθηκε μόλις το 1993 και σ' εφαρμογή της Συνθήκης του Μάαστριχτ. Ηταν κι αυτό μια ακόμη βασική εκδήλωση του περίφημου «δημοκρατικού ελλείμματος», το οποίο ακόμη πλανάται πάνω από την ΕΕ και τους θεσμούς της.

Σημαντικοί παράγοντες

Η ενίσχυση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου συντελείται μέσα από μια μακρόχρονη διαδικασία. Η εκλογή του προέδρου της Κομισιόν δεν εξαφανίζει το «δημοκρατικό έλλειμμα»

Σύμφωνα με το σχετικό άρθρο (191 Συνθήκη της Ευρωπαϊκής Κοινότητα) «τα πολιτικά κόμματα σε ευρωπαϊκό επίπεδο αποτελούν σημαντικό παράγοντα για την ολοκλήρωση στα πλαίσια της Ενωσης. Συμβάλλουν στη δημιουργία ευρωπαϊκής συνείδησης και στην έκφραση της πολιτικής βούλησης των πολιτών της Ενωσης». Χρόνια χρειάστηκαν για να υιοθετηθεί και να ενσωματωθεί στις συνθήκες αυτή η αυτονόητη κομματική «ταυτότητα» και παρότι την είχαν υιοθετήσει ομοφώνως οι βασικές ευρω-ομάδες από το 1991, για να αφήσουμε ανάλογες προσπάθειες που είχαν εκδηλωθεί μέσα στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και πριν από την πρόταση αυτή.

Όπως με την υιοθέτηση της άμεσης καθολικής ψηφοφορίας και τις αρμοδιότητες του Ευρωκοινοβουλίου, το ίδιο και η θεσμική λειτουργία των ευρωπαϊκών κομμάτων συνάντησε την αντίδραση των ευρωπαϊκών ελίτ.

Αφίσα για τις πρώτες εκλογές για το Ευρωκοινοβούλιο

Ανατρέχοντας στο απώτερο παρελθόν θα βρούμε τις ρίζες της άτυπης συγκρότησης των ευρωπαϊκών κομμάτων ήδη από το 1953. Στη συνέλευση της ΕΚΑΧ (Ευρωπαϊκή Κοινότητα Άνθρακα Χάλυβα), που θα εξελιχθεί στο Ευρωκοινοβούλιο, εμφανίζονται οι πρώτες πολιτικές «ενώσεις» εθνικών κομμάτων. Αντιπροσωπεύουν στην αρχική Κοινότητα τις παραδοσιακές πολιτικές οικογένειες των σοσιαλιστών, των χριστιανοδημοκρατών και των φιλελευθέρων.

Σε μια μεταγενέστερη φάση, μια άλλη οργανωτική δομή θα εμφανιστεί εν όψει των πρώτων ευρωεκλογών (1979). Πρόκειται για «ομοσπονδίες εθνικών κομμάτων», με χαλαρή σύνδεση και τον ίδιο γενικό πολιτικό προσανατολισμό.

Οι «κομματικές οργανώσεις - ομπρέλα», όπως έχουν χαρακτηρισθεί, ήταν το πιο σημαντικό ως τότε βήμα για τον συντονισμό της δράσης των εθνικών κομμάτων στην ΕΟΚ. Κάτω από τη σκιά τους επιχειρήθηκε η εναρμόνιση της πολιτικής των συγγενών εθνικών κομμάτων σε κοινοτικό επίπεδο. Ετσι, ιδρύθηκαν το Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα Ευρώπης (1974), η Ομοσπονδία των Φιλελευθέρων και Δημοκρατικών Κομμάτων (1976), το Ευρωπαϊκό Λαϊκό Κόμμα (1976), η Κομμουνιστική Ομάδα λίγο αργότερα, η Ευρωπαϊκή Ομοσπονδία των Πράσινων Κομμάτων (1983). Στην πορεία τους θα αναδιαμορφωθούν, ενώ θα προκύψουν κι άλλα ευρωπαϊκά κόμματα.

Άλλο πιο σημαντικό βήμα συντονισμού της ευρωπαϊκής πολιτικής δράσης ήταν ο σχηματισμός «πολιτικών οικογενειών» μέσα στο Ευρωκοινοβούλιο. Οι ευρω-ομάδες συνιστούν «ομοσπονδιοποιήσεις» των εκλεγμένων αντιπροσώπων συναφών ιδεολογικο-πολιτικά εθνικών κομμάτων.

Αρχική προσδοκία των υποστηρικτών της εισαγωγής τους ήταν η άμεση συγκρότηση υπερεθνικών ευρωπαϊκών πολιτικών κομμάτων ομάδων.

Παρά τα όσα έχουν στο μεταξύ επιτευχθεί προς την κατεύθυνση αυτή, οι ευρωεκλογές εξακολουθούν να διενεργούνται μεταξύ των πολιτικών κομμάτων των κρατών- μελών.

 

Ένα βήμα μπροστά

Από τους εθνικούς στους υπερεθνικούς κομματικούς φορείς

Ο πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής μέχρι τώρα προσωποποιούσε κατ' εξοχήν τα «δημοκρατικά ελλείμματα». Eνα δημοκρατικό βήμα μπροστά συνιστούν οι τελευταίες αλλαγές στον τρόπο της τελευταίας εκλογής του (Συνθήκη Λισαβόνας του 2009), αφού το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο (αρχηγοί κρατών ή κυβερνήσεων) οφείλει να λαμβάνει, πλέον, υπόψη τα αποτελέσματα των ευρωεκλογών πριν προτείνει τον πρόεδρο της Επιτροπής ο οποίος εκλέγεται από το Ευρωκοινοβούλιο. Στο νέο αυτό πλαίσιο τα ευρωπαϊκά πολιτικά κόμματα πριν από τις εκλογές προτείνουν υποψήφιους προέδρους, ενώ κοινοποιούν σε ποια πολιτική παράταξη-οικογένεια του Ευρωκοινοβουλίου ανήκουν - εντάσσονται.

Τα βασικά στάδια της εξέλιξης του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου από διακοσμητικό αρχικώς όργανο σε συμβουλευτικό αργότερα και, τελικώς, σε «ισότιμο συννομοθέτη» είναι συνυφασμένα με τη γέννηση και ανάπτυξη των ευρωπαϊκών πολιτικών κομμάτων. Οι δύο θεσμοί (Κοινοβούλιο και ευρωπαϊκά κόμματα) βρίσκονται μεταξύ τους σε μια διαλεκτική σχέση, όπως επισημαίνουν πολλοί μελετητές. Η ενίσχυση του ενός συμπαρασύρει, κατά κάποιον τρόπο, και την ενίσχυση του άλλου. Το ένα είναι προϋπόθεση, αλλά ταυτοχρόνως και αποτέλεσμα του άλλου.

Στην καθιέρωση και την ενίσχυση του ρόλου των ευρωπαϊκών πολιτικών κομμάτων καθοριστικό ρόλο παίζει, βεβαίως, και η πορεία της ευρωπαϊκής ενοποιητικής διαδικασίας. Η εμβάθυνσή της και η αυτονόμηση των οργάνων (της Κοινότητας αρχικώς και της Ένωσης σε συνέχεια) ανέδειξε την ανάγκη για άμεση νομιμοποίηση και έλεγχο των κοινοτικών - ενωσιακών θεσμών. Την ανάγκη αυτή μέχρι τότε, υποτίθεται ότι ικανοποιούσαν τα εθνικά πολιτικά κόμματα, αφού με αυτά συνδέονταν η νομιμοποίηση και η νομιμότητα στην Κοινότητα.

Πρώτα Μάαστριχτ, μετά Αμστερνταμ

Μετά το Μάαστριχτ το άρθρο για την πρώτη θεσμοποίηση των ευρωπαϊκών πολιτικών κομμάτων θα επαναληφθεί αυτούσιο στη Συνθήκη του Άμστερνταμ (1996). Θεωρητικά δινόταν τότε μια απάντηση στο ερώτημα που είχε προκύψει, για το ουσιαστικό περιεχόμενο το οποίο συνεπαγόταν από την αναγνώριση του νομικού καθεστώτος του «Ευρωπαίου πολίτη». Μετέωρο, όμως, παρέμεινε το μέσο που θα καθιστούσε πρακτικά δυνατή τη λειτουργία του ευρωπαϊκού κομματικού θεσμού.

Η σύγχρονη βάση στη Νίκαια

Το κενό θα καλυφθεί στη Συνθήκη της Νίκαιας (2001). Εκεί στο άρθρο για τα πολιτικά κόμματα προστέθηκε και ένα δεύτερο εδάφιο. Σύμφωνα με αυτό, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο «καθορίζει το καθεστώς των πολιτικών κομμάτων σε ευρωπαϊκό επίπεδο και ιδίως τους κανόνες για τη χρηματοδότησή τους». Το συμπληρωμένο άρθρο αποτέλεσε και τη βάση της σημερινής παρουσίας και λειτουργίας των ευρωπαϊκών πολιτικών κομμάτων. Αυτό όμως όπως και τα συναφή ελλείμματα και προβλήματα είναι ένα άλλο θέμα.

Τ. Κατσιμάρδος
katsimar@yahoo.gr
http://www.ethnos.gr/