ΔΗΜΗΤΡΗ ΠΟΛΙΤΑΚΗ : Ο ατομιστής

Ο ατομιστής

Η ματιά ενός ατομιστή βλέπει τη ζωή μέσα από το μικροσκόπιο μιας αυτάρεσκης αυτάρκειας. Μπορεί να μην βλέπει τον εαυτό του μέσα στον κόσμο, αλλά διαισθάνεται πως θα περάσει μέσα από εκεί αλώβητος.

ΑΠΟ ΤΟΝ  ΔΗΜΗΤΡΗ   ΠΟΛΙΤΑΚΗ

Δύσκολο να επιχειρηματολογήσει κανείς υπέρ της ατομικότητας, της ατομικής αυτονομίας, ανεξαρτησίας και αυτάρκειας, και να μην παρεξηγηθεί ή να μην εγκληθεί κάποια στιγμή ως εγωιστής, εσωστρεφής, νάρκισσος, αντικοινωνικός. Ο ατομιστής στο ποδόσφαιρο, όσο παικταράς κι αν είναι, κάποια στιγμή θα χάσει την μπάλα και τότε οι επευφημίες θα γίνουν κράξιμο. Είναι η στιγμή που ο περήφανος σολίστ που παίζει για τον εαυτό του γίνεται ο αποδιοπομπαίος τράγος, ο κηφήνας που απομυζά τους πολλούς και δυναμιτίζει την πρόοδο του συντεταγμένου συνόλου. Ο ατομικισμός μπορεί να εχθρεύεται θανάσιμα τον ολοκληρωτισμό -και τις συμπεριφορές όχλου και αγέλης-, μπορεί όμως να οδηγήσει στην απάθεια και την απώλεια σύνδεσης με τους καημούς της ανθρωπότητας τριγύρω. Στην κοσμάρα του το άτομο, που λέμε.

Η αλήθεια, όμως, είναι ότι ελάχιστα άτομα επιδιώκουν να είναι στην κοσμάρα τους -ή να κατοικούν μόνιμα μέσα στην κεφάλα τους- επειδή ελλοχεύει πάντα ο φόβος της απομόνωσης. Όλο και περισσότερο οι άνθρωποι μοιάζουν να επιδιώκουν την ένταξη σε πλήθη, σε μαζικές κοινότητες κάθε είδους, ακόμα κι αν πρόκειται για «κοινωνικοοικονομικές μονοκουλτούρες», όπως αποκαλούνται πιο ακαδημαϊκά τα σύγχρονα κοινωνικά μέσα όπως το Facebook, στις οποίες ανήκουν λίγο-πολύ άτομα περίπου σαν κι εμάς. Εκεί μπερδεύεται πολύ η κουβέντα περί ανεξαρτησίας και ελεύθερης βούλησης. Καθένας μπορεί να διατηρεί το προφίλ του (συχνά δε, με ψευδώνυμο) αλλά το ίδιο το μέσο είναι που χειρίζεται ουσιαστικά τον χρήστη προ(σ)καλώντας τον να εστιάσει σε συγκεκριμένες ιδέες, τάσεις και συμπεριφορές αλλά και σε συγκεκριμένα προϊόντα. Δεν ανακαλύπτουμε ακριβώς καινούργια πράγματα, τα «ανακαλύπτουν» άλλοι για λογαριασμό μας και η συναλλαγή γίνεται με τρόπο ώστε να νομίζουμε ότι εμείς είχαμε την πρωτότυπη σκέψη. Είναι σαν να παθαίνουμε προσωρινή εμμονική διαταραχή κατά την οποία πρέπει σώνει και καλά να κάνουμε, να δούμε, να ακούσουμε κάτι επειδή όλοι αυτό μοιάζουν να μας υποδεικνύουν.

Έχει να κάνει και με τα απομονωτικά, ιδρυματικά περιβάλλοντα στα οποία εργαζόμαστε οι περισσότεροι πλέον, σχεδόν πάντα μπροστά από μια οθόνη. Οι κοινότητες στις οποίες αναζητούμε να ενταχθούμε (ακόμα και κοινότητες που βρίσκονται μέσα στην οθόνη) είναι μια διέξοδος. Όσοι επιλέγουν να απέχουν από αυτές τις διαδικασίες, συχνά καταγράφονται ως μονήρεις που διάλεξαν να βαδίσουν μόνοι στο ηλιοβασίλεμα και ενδεχομένως θα τους φάνε τα τσακάλια. Οι ραγδαίες τεχνολογικές εξελίξεις στον τομέα των επικοινωνιών φέρνουν σε ψηφιακή επαφή όλο τον κόσμο με όλο τον κόσμο, και φαίνεται όλο και πιο ανέφικτο να μένει κάποιος εκτός ομάδας/κοινότητας/ συλλογικού πλαισίου. Και δεν είναι μόνο η επιθυμία του ανήκειν αυτή που οδηγεί στον εναγκαλισμό της αγέλης, αλλά και η έντονη κριτική που ασκείται από το σύγχρονο σύστημα αξιών σε όποιον επιλέγει την οδό του ατομικισμού.

Η απάντηση στους επικριτές του ατομικισμού -αλλά και στην υποψία που όλοι τρέφουμε ότι ο μοναχικός δρόμος οδηγεί στον εγωισμό και την απάθεια-είναι ότι η αγέρωχη, ανεξάρτητη στάση δεν είναι αυτοαναφορική, δεν είναι ο σκοπός που αγιάζει τα μέσα, αλλά η ανάδειξη του καλύτερου εαυτού μας στην υπηρεσία ενός πράγματος πολύ μεγαλύτερου από τον εαυτό μας. Δεν υπάρχει λόγος εξέλιξης, αν αυτή είναι άχρηστη σε οποιονδήποτε εκτός από εμάς. Δεν πρόκειται για αλτρουισμό αλλά για το συμφέρον μας και για την αίσθηση ευζωίας που αντλούμε όταν χρησιμοποιούμε το όποιο ταλέντο μας με τον τρόπο που εμείς αντιλαμβανόμαστε ως ιδανικό και όχι σύμφωνα με τις επιταγές του συνόλου. Όχι ότι κάτι τέτοιο είναι απλό ή το επιτρέπουν συχνά οι περιστάσεις. Η ατομική πορεία είναι γεμάτη γκρίζες ζώνες. Γενικά, όμως, παραμένει καλή συμβουλή το να ακολουθεί κανείς αυτό που του υπαγορεύει η συνείδηση, η καρδιά, η ψυχή του. Ίσως την πιο καίρια παρέμβαση στο δίλημμα «ατομικότητα - συλλογικότητα» την είχε κάνει πριν από χρόνια ο αείμνηστος Αμερικανός κωμικός George Carlin: «Στην Αμερική είναι βέβαιο ότι θα ακούσεις από μικρός να σου λένε ότι δεν υπάρχει το Ι (εγώ) στη λέξη team (ομάδα). Όποτε το ακούω αυτό, μου έρχεται να απαντήσω: Υπάρχει όμως στις λέξεις individuality (ατομικότητα), independence (ανεξαρτησία), integrity (αξιοπρέπεια)».

ΗΟΜΜΕ