ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ ΑΘΗΝΑΣ: Η ΜΕΓΑΛΗ ΕΒΔΟΜΑΔΑ 12-18 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 1944

Δεν έμεινε κανένας εκείνες τις ώρες αμέτοχος στο σπίτι του

Η εβδομάδα 12-18 Οκτωβρίου 1944 είναι κατάφορτη από καθοριστικά γεγονότα για τη χώρα. Με την έναρξή της οι Γερμανοί κατακτητές αρχίζουν να φεύγουν από την πρωτεύουσα.

18 Οκτωβρίου 1944 στην πλατεία Συντάγματος ο πρωθυπουργός της κυβέρνησης «Εθνικής Ενότητος» εκφωνεί τον περίφημο «λόγο της απελευθέρωσης».

Η εβδομάδα 12-18 Οκτωβρίου 1944 είναι κατάφορτη από καθοριστικά γεγονότα για τη χώρα. Με την έναρξή της οι Γερμανοί κατακτητές αρχίζουν να φεύγουν από την πρωτεύουσα. Την επομένη η αποχώρηση από την Αττική έχει ολοκληρωθεί, αφού πρώτα οι ναζί συσσωρεύουν και νέα ερείπια επί των ερειπίων. Ενώ ο αθηναϊκός λαός πανηγυρίζει στους δρόμους και παντού την απελευθέρωση, τα πρώτα αγγλικά στρατεύματα (15 Οκτωβρίου) αποβιβάζονται στον Πειραιά. Ταυτοχρόνως πέφτουν οι πρώτοι νεκροί στο κέντρο της πόλης από τις σφαίρες των ταγματασφαλιτών. Προαναγγέλλεται, έτσι, η «διολίσθηση» προς τα Δεκεμβριανά και την κατοπινή εμφύλια σύγκρουση.

Τις ώρες που οι ναζί αποχωρούσαν η κυβέρνηση «Εθνικής Ενότητος», με επικεφαλής τον Γ. Παπανδρέου (είχε συγκροτηθεί στις 2 Σεπτεμβρίου στον Λίβανο), βρισκόταν στην Ιταλία.

Οταν οι πρώτοι Αγγλοι αποβιβάζονταν στον Πειραιά τα μέλη της αναχωρούσαν για την Ελλάδα. Σε δυο μέρες θα βρίσκονται στο Κερατσίνι. Από εκεί στις 18 Οκτωβρίου θα εισέλθουν θριαμβευτικά στην Αθήνα.

«Κατήλθομεν όλοι εις τον όρμον Ηρακλέους (Κερατσίνι) εν μέσω μιας εαμικής παρατάξεως. Μετ΄ ολίγον απεβιβάσθη ο Πρωθυπουργός και ο Στρατηγός Σκόμπυ. Μεγάλη συγκίνησις, ενθουσιασμός και αρκετή αταξία. Εν πάση περιπτώσει δια μέσου της εαμικής παρατάξεως ανήλθομεν εις τας Αθήνας επευφημούμενοι κομμουνιστί?» (μαρτυρία του Θ. Τσάτσου, μέλους της κυβερνητικής επιτροπής, η οποία μαζί με τους Σπηλιωτόπουλο και Ζεύγο εκπροσωπούσαν την κυβέρνηση στην κατοχική Αθήνα).

Η χιτλερική σβάστικα «κατεβαίνει» από την Ακρόπολη έπειτα από 1.264 μερόνυχτα.

Μετά την τελετή στον Πειραιά λίγο πριν από τις 10 το πρωί η πομπή ξεκινά για την Αθήνα. Προηγείται ανοιχτό αυτοκίνητο, όπου επιβαίνουν ο Παπανδρέου και ο Σκόμπι (ο αρχηγός των βρετανικών δυνάμεων στην Ελλάδα είχε φτάσει χωριστά, αλλά ταυτόχρονα στο Κερατσίνι, μαζί με τον Αγγλο πρεσβευτή Λίπερ και τον αντιναύαρχο Μάνσφιλντ). Μέσω της Πειραιώς, της Συγγρού και της Διονυσίου Αρεοπαγίτου θα φθάσουν στην Ακρόπολη. «Η υποδοχή την οποίαν επεφύλαξεν ο Λαός της Πρωτευούσης εις την Κυβέρνησιν της απελευθερώσεως υπήρξε χωρίς προηγούμενο εις την πολιτικήν ιστορίαν της χώρας.

Το σύνολον του πληθυσμού ευρίσκετο εις τας οδούς, τους εξώστας και τα στέγας οπόθεν την επευφήμει και έρραινε με άνθη» (Θ. Τσάτσος).

Οι Αγγλοι και ο ΕΛΑΣ

Ο Γ. Παπανδρέου υψώνει στην Ακρόπολη τη γαλανόλευκη το πρωί της 18ης Οκτωβρίου.

Στην Ακρόπολη υψώθηκε γύρω στις 11 π.μ. η γαλανόλευκη, στολισμένη με χρυσά κρόσσια. Παραδόθηκε από τον πρώτο μετακατοχικό δήμαρχο Αρ. Σκληρό, που εκφώνησε και τον πανηγυρικό της μέρας, εν μέσω των παραταγμένων σε σχήμα «Π» τιμητικών ένοπλων τμημάτων των Αγγλων, του Ιερού Λόχου και του ΕΛΑΣ (μόνο 30 τακτικοί ΕΛΑΣίτες επιτράπηκε να εισέλθουν επισήμως στην Αθήνα και ν' αποδώσουν τιμές κατά την απελευθέρωση!).

Οι επίσημοι παρακολούθησαν αμέσως μετά δοξολογία στη Μητρόπολη κι από εκεί πορεύτηκαν στην Πλατεία Συντάγματος για τον ιστορικό «λόγον της απελευθερώσεως» του Παπανδρέου.

Η συνέχεια από την άλλη οπτική: «Από νωρίς το πρωί συγκεντρώθηκαν οι λαοθάλασσες από τις συνοικίες, τα εργοστάσια, τα υπουργεία στην πλατεία Συντάγματος. Κυριαρχούσαν τα συνθήματα ΕΑΜ-ΚΚΕ-ΕΑΜ! Οι λαϊκές ορχήστρες έπαιζαν επαναστατικά τραγούδια... Οταν ο πρωθυπουργός άρχισε, από τον εξώστη του υπουργείου Συγκοινωνίας, ο λαός της Αθήνας δεν τον άφησε να μιλήσει φωνάζοντας συνέχεια:

• Λαο-κρατία! Λαο-κρατία και όχι βασιλιά!

Ο Παπανδρέου παρακαλούσε τους εαμικούς ηγέτες να συστήσουν στον λαό να τον αφήσει να μιλήσει, και ο ίδιος, για να μαλακώσει κάπως τα πνεύματα έλεγε:

• Θα ομιλήσωμεν και δια την Λαοκρατίαν...» (Β. Μπαρτζιώτας, ηγετικό στέλεχος του ΚΚΕ)

Για τη μνημειώδη ομιλία Παπανδρέου έχει χυθεί πολύ μελάνι. Για όσα ειπώθηκαν, με τον τρόπο που ειπώθηκαν και όσα αποσιωπήθηκαν. Για τις γενικολογίες και τις μεγαλοστομίες. Ετσι κι αλλιώς πρόκειται για λόγο που αποτυπώνει την πραγματικότητα εκείνων των ημερών.

Σωστά ο Τσάτσος διαπιστώνει ότι «έγινε σαφής από της πρώτης ημέρας η σοβούσα πάλη?» μ' επίκεντρο σε πρώτη φάση τη διάλυση του ΕΛΑΣ.

70 ΧΡΟΝΙΑ
Μια ελληνική παραδοξότητα

Κάτω από ομαλές ιστορικές εξελίξεις έπρεπε σήμερα να σημειώνεται εμφαντικά, αν όχι και πανηγυρικά, η 70ή επέτειος απελευθέρωση της Αθήνας. Δυστυχώς και φέτος η μεγάλη μέρα πέρασε περίπου απαρατήρητη, αν εξαιρέσουμε μερικές «ιδιωτικές» πρωτοβουλίες. Αν και η επέτειος, λόγω πολιτικοκομματικής συγκυρίας, με την ύπαρξη και δράση της νεοναζιστικής Χρυσής Αυγής, προσφέρεται κατεξοχήν για αντιφασιστικές εκδηλώσεις μνήμης. Στη συγκυρία αυτή θα μπορούσε να προστεθεί ένας ακόμη λόγος που επέβαλε την ανάδειξη της επετείου.

Πρόκειται για τη διεκδίκηση του κατοχικού δανείου και γενικότερα τις γερμανικές οφειλές. Παρ' όλα αυτά συνεχίζεται η μοναδική ελληνική παραδοξότητα στην ευρωπαϊκή ιστορία, να μη γιορτάζεται επισήμως η απαλλαγή της χώρας μας από τα ναζιστικά στρατεύματα. Αν και η Αθήνα δικαιούται να φέρει τον χαρακτηρισμό «πρωτεύουσα» της αντιναζιστικής Αντίστασης. Εδώ σημειώθηκε η πρώτη αντιστασιακή πράξη, με το κατέβασμα του αγκυλωτού σταυρού από την Ακρόπολη. Εδώ η πιο λαϊκή μαζική και νικηφόρα αντικατοχική διαδήλωση κατά της επιστράτευσης, που σχεδίαζαν οι κατακτητές και οι δωσίλογοι συνεργάτες τους.

Ενδεικτικά αναφέρονται οι δύο κορυφαίες αντιστασιακές εκδηλώσεις, αφού όχι μόνο η πρωτεύουσα, αλλά και ολόκληρη η χώρα πρωταγωνίστησαν στους ευρωπαϊκούς αντιφασιστικούς απελευθερωτικούς αγώνες. Ο Μ. Γλέζος, προβάλλοντας αυτήν τη μοναδικότητα και καθολικότητα, σημειώνει: «H Aντίσταση παρουσιάζεται από τη μια άκρια της χώρας έως την άλλη, σε όλα τα διαμερίσματα και σε όλες τις περιοχές... Tο φαινόμενο αυτό είναι μοναδικό σε όλες τις κατεχόμενες από τον Aξονα χώρες της Eυρώπης. Στη Γιουγκοσλαβία η αντίσταση χαρακτηρίζεται από την ένοπλη αντίσταση στα βουνά και στην επαρχία.

Στη Γαλλία, αντίθετα, η κύρια μορφή της εκδηλώνεται στις πόλεις... Στην Eλλάδα, όμως, υπήρχε ένοπλη αντίσταση στην επαρχία και στα βουνά, σε τέτοιο βαθμό ώστε να απελευθερωθούν μεγάλες περιοχές της χώρας και να σχηματιστεί η Eλεύθερη Eλλάδα και ταυτόχρονα ολόπλευρη αντίσταση στις πόλεις με δολιοφθορές, μαχητικές παλλαϊκές διαδηλώσεις και πολυήμερες απεργίες. Πουθενά αλλού στην Eυρώπη η αντίσταση δεν αγκάλιασε όλες τις περιοχές της κάθε χώρας, σε τέτοια έκταση και τέτοια ένταση...» («Εθνική Αντίσταση 1940-1945»).

Ο βασικός στόχος

Οι περισσότεροι ιστορικοί συμφωνούν σε δύο κρίσιμα ζητήματα εκείνων των ημερών. Το πρώτο είναι ότι κύριος στόχος των Aγγλων, που είχαν την επιχειρησιακή συμμαχική ευθύνη για την Ελλάδα, δεν ήταν η επίσπευση της απελευθέρωσης της χώρας και το μεγαλύτερο δυνατό πλήγμα κατά των ναζί, καθώς συνεχιζόταν ο πόλεμος κατά του χιτλερισμού. Το συμπέρασμα αυτό βασισμένο αρχικά σε επιμέρους στοιχεία επιβεβαιώνεται από όλα τα αρχεία. Στόχος ήταν η απρόσκοπτη εγκατάσταση της ελεγχόμενης από το Λονδίνο κυβέρνησης στην ΕΑΜοκρατούμενη Ελλάδα για την προώθηση των άμεσων μεταπολεμικών σχεδίων της Αγγλίας στη χώρα και τη Ν.Α. Ευρώπη.

ΤΟ ΕΑΜ και το κενό εξουσίας

Το δεύτερο συμπέρασμα είναι ότι ΕΑΜ και ΚΚΕ κατά την περίοδο από τον σχηματισμό της κυβέρνησης Εθνικής Ενότητος (2 Σεπτεμβρίου 1944), με την εξαμελή συμμετοχή τους σε αυτή, μέχρι την απελευθέρωση της Αθήνας και την εγκατάσταση της κυβέρνησης Παπανδρέου, δεν είχαν κάποιο σχέδιο κατάληψης της εξουσίας. Τουλάχιστον, για όσους υποστηρίζουν την ύπαρξή του, τέτοιο δεν εφαρμόστηκε. Αφού, κατά κοινή ομολογία, ειδικά το επταήμερο 12-18 Οκτωβρίου και μάλιστα το τριήμερο 12-15 Οκτωβρίου (πριν από την έλευση των πρώτων Αγγλων σε Πειραιά-Αθήνα) απολύτως τίποτε δεν εμπόδιζε την Αριστερά να πάρει την εξουσία.

Τ. Κατσιμάρδος
katsimar@yahoo.gr

http://www.ethnos.gr/article.asp?catid=22768&subid=2&pubid=64080782