ΜΑΚΕΔΟΝΟΜΑΧΟΣ
ΤΕΛΛΟΣ
ΑΓΡΑΣ
Ο
Τέλλος Άγρας (ψευδώνυμο με το οποίο έγινε γνωστός) ή Σαράντος Αγαπηνός
(Γαργαλιάνοι, 1880 - Πέλλα, 7 Ιουνίου 1907) ήταν Έλληνας αντάρτης που έλαβε
μέρος στον Μακεδονικό Αγώνα. Η ιστορία του αποθανατίστηκε σε τραγούδια, αλλά
και στο μυθιστόρημα «Στα μυστικά του Βάλτου» της Πηνελόπης Δέλτα.
Γεννήθηκε
στους Γαργαλιάνους. Με το βαθμό του υπολοχαγού μπήκε ως αντάρτης στο Βάλτο των
Γιαννιτσών και πρωτοστάτησε στις συμπλοκές με τους κομιτατζήδες στο στρατηγικό
αυτό σημείο, χωρίς να τον λυγίζουν οι τραυματισμοί και οι αρρώστιες του βάλτου.
Στις 5 Ιουνίου 1907 ο Βούλγαρος βοεβόδας Ζλάταν εκμεταλλεύτηκε το ήθος και την
τιμιότητα του Άγρα και, αφού τον κάλεσε άοπλο να συμφιλιωθούν, τον αιχμαλώτισε
και τον κρέμασε κοντά στο Τέχοβο (Καρυδιά), Εδέσσης της Π. Ε. Πέλλας
Το
πραγματικό του όνομα ήταν Σαραντέλος ή Σαράντος Αγαπηνός, γεννήθηκε στους
Γαργαλιάνους Μεσσηνίας, όπου υπηρετούσε ο πατέρας του ως Εφέτης. Κατάγεται από
πατέρα και μητέρα που οι ρίζες της γενιάς τους χάνονται σε ένδοξες και
αριστοκρατικές οικογένειες.
Το
1901, αποφοίτησε από τη Σχολή Ευελπίδων και τοποθετήθηκε στη φρουρά της Αθήνας.
Η επιθυμία του να προσφέρει ουσιαστικότερες υπηρεσίες στην πατρίδα τον ώθησε
μετά από λίγους μήνες στην εθελούσια κατάταξή του στα στρατιωτικά σώματα που
αγωνίζονταν στη Μακεδονία εναντίον των Βουλγάρων κομιτατζήδων. Σε πολύ νεαρή
ηλικία κατόρθωσε να διοριστεί αρχηγός ενός ανταρτικού σώματος, το οποίο
προετοίμαζε στο Βόλο ο καπετάν Ακρίτας (Κωνσταντίνος Μαζαράκης).
Τον
Σεπτέμβριο του 1906, ύστερα από απόφαση του Γενικού Προξενείου Θεσσαλονίκης,
αποστέλλονται στη λίμνη των Γιαννιτσών τρία νεοσυγκροτηθέντα ελληνικά σώματα.
Μετά από μεσολάβηση του Νικολάου Ρόκα, καλείται στην περιοχή ο Αγαπηνός. Πρώτο
εισήλθε στις αρχές του μήνα το σώμα του Ανθυπολοχαγού του Πεζικού Τέλλου
Αγαπηνού με δύναμη είκοσι ανδρών, ενώ μετά από λίγες μέρες κατέφτασαν τα σώματα
του Υπολοχαγού του Πεζικού Σάρρου Κωνσταντίνου (Κάλα) και Ανθυποπλοίαρχου
Δεμέστιχα Ιωάννη (Νικηφόρου) με εικοσιπέντε άνδρες ο καθένας. Πρωταρχική
αποστολή των σωμάτων ήταν η απομάκρυνση των βουλγαρικών συμμοριών από τη λίμνη,
οι οποίες είχαν εγκατασταθεί με ισχυρές δυνάμεις στο νοτιοδυτικό τμήμα της,
έτσι ώστε να μπορεί να αποτελέσει βάση εξόρμησης και κέντρο ανεφοδιασμού των
ελληνικών σωμάτων για τις περιοχές της Κεντρικής Μακεδονίας.
Το
Νοέμβριο επιχειρείται επίθεση από το σώμα του Αγαπηνού κατά των βουλγαρικών
ανταρτικών σωμάτων, με σκοπό να καταλάβει την καλύβα Κούγκα. Η επιχείρηση δεν
ήταν επιτυχής. Ο ίδιος ο Αγαπηνός τραυματίζεται και μεταφέρεται στη
Θεσσαλονίκη, μετά από μια βδομάδα, ωστόσο, επανέρχεται. Στα τέλη Φεβρουαρίου
αποχώρησε από τη λίμνη και εγκαταστάθηκε στη Νάουσα, αφενός για να
αποθεραπευτεί από τα τραύματα και τους πυρετούς από τους οποίους έπασχε,
αφετέρου για να διευθύνει τον αγώνα της περιοχής. Παρά τον κλονισμό της υγείας
του και τα τραύματά του εξακολουθούσε να συμμετέχει ενεργά.
Εντούτοις,
τον Απρίλιο του 1907, το Προξενείο Θεσσαλονίκης αποφάσισε να αντικαταστήσει
τους αρχηγούς και τους αντάρτες, οι οποίοι είχαν δοκιμαστεί και εξαντληθεί για
μεγάλο χρονικό διάστημα, ανάμεσά τους και ο Άγρας. Ωστόσο, επανειλημμένα
λάμβανε πληροφορίες για την πτώση του ηθικού των βουλγαρικών συμμοριών και τη
διάθεση πολλών στελεχών των κομιτάτων να διακόψουν τους δεσμούς τους με αυτά
και να προσχωρήσουν στον ελληνικό αγώνα. Τέτοια διάθεση εκδήλωσε ο βοεβόδας
Ζλατάν, την οποία καλωσόρισε ο Άγρας. Ήθελε να επισφραγίσει την πολυσχιδή δράση
του με τη θεαματική προσχώρηση στην ελληνική πλευρά μεγάλης ομάδας
κομιτατζήδων.
Ακολούθησαν
αρκετές συναντήσεις των δύο αρχηγών πριν την τελευταία συνάντηση της 3ης
Ιουνίου. Εκείνη τη μέρα, οι βοεβόδες Κασάπτσε και Ζλατάν, παραβαίνοντας τις
συμφωνίες, συνέλαβαν τον Άγρα και τον Αντώνη Μίγγα, ενώ οι υπόλοιποι από τη
συνοδεία αφέθηκαν αργότερα ελεύθεροι. Τους διαπόμπευσαν ως δήθεν αιχμαλώτους,
δεμένους και ξυπόλυτους, στα χωριά της περιοχής, με σκοπό να αναπτερώσουν το
ηθικό των τρομοκρατημένων οπαδών των κομιτατζήδων.
Τη
νύχτα της 7ης Ιουνίου, τους απαγχόνισαν μεταξύ των χωριών Τέχοβο (Καρυδιά) και
Βλάδοβο (Άγρας). Το γεγονός τάραξε τους Έλληνες της περιοχής και η προδοσία των
Βουλγάρων φανάτισε τους Έλληνες αντάρτες, με αποτέλεσμα ο ελληνικός αγώνας να
συνεχιστεί με μεγαλύτερη ένταση και περισσότερες επιτυχίες.
Η
λαϊκή παράδοση κατέγραψε τον θάνατο του Τέλλου Άγρα με πολλά τραγούδια.
Χαρακτηριστικό είναι το σλαβόφωνο μοιρολόι:
Νέμας μάικα, ζλάτνο τσέτνο, να τα
πλάτσι; (Δεν έχεις μάνα, γλυκό παιδί, για να σε κλάψει;)
Νέμας σέστρα, ντα τα ζάλια; (Δεν
έχεις αδερφή, να σε πενθήσει;)
Κάκβα ιζλαζάγια; (Πώς σε ξεγέλασαν;)
Κάκβα ντονισέα ντα βα ουμπέσατ να
ουρέχουτ; (Πώς σ' έφεραν εδώ και σε κρέμασαν στην καρυδιά;)
Ντα βα ντόνσατ να τσούζντι μέστου,
(Να σε φέρουν σε ξένη γη,)
τσούζντι μάικι ντα πλάκατ, (ξένες
μάνες να σε κλάψουν,)
τσούιντι σέστρι ντα βα ρέντατ.
(ξένες αδερφές να σε μοιρολογήσουν.)
Σε
ανάμνηση του θανάτου των δύο αγωνιστών, το χωριό Τέχοβο της Πέλλας
μετονομάστηκε αργότερα Καρυδιά (το
δέντρο όπου απαγχονίστηκαν), ενώ το χωριό Βλάδοβο, όπου ενταφιάστηκαν έξω από
την εκκλησία του Αγίου Δημητρίου, είναι ο σημερινός Άγρας. Η δράση και ο
μαρτυρικός θάνατος του Καπετάν Άγρα ενέπνευσαν στην Πηνελόπη Δέλτα το γνωστό
μυθιστόρημά της «Στα μυστικά του Βάλτου».
Πηγές
- Λαογραφία τόμος 15 , σελ. 247, 1953 «και αρχηγός επαναστάτης Σαράντης "Αγαπηνός, υίός εφέτου, γεννηθείς εν Ναυπλίω, άλλα καταγόμενος εκ Γαργαλιάνων, εξελθών (1906 - 7) εις Μακεδονίαν ως αρχηγός επαναστατικού σώματος υπό το ψευδώνυμον Τέλος Άγρας, δράσας δε »
- Πετρόπουλος Α. Δημήτριος, "Παραδοσιακά τραγούδια για το Μακεδονικό Αγώνα", Μακεδονικά, τ.8, σελ. 341-342, Ιανουάριος 1968, Εταιρεία μακεδονικών Σπουδών, Θεσσαλονίκη]
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου