Κόντογλου, ο αναβιωτής της βυζαντινής τέχνης

Κόντογλου, ο αναβιωτής της βυζαντινής τέχνης

Οι επιδράσεις του βυζαντινού πολιτισμού μέσα από τα έργα του δημιουργού

Του ΝΙΚΟΥ Π ΞΥΔΑΚΗ

" Δεν παύω να κηρύχνω τη μεγάλη σημασία που έχει ολόκληρο πια το έργο του Κόντογλου για τη γενιά μας, έργο από τα λίγα εκείνα που αφίνουν την απολησμονημένη φωνή της Ανατολής να ξανακουσθεί και πάλι μ' όλα της τα δικαιώματα και να μας θυμίσει ποια μπορεί νάναι η σωστή θέση ενός τόπου που είναι προορισμένος από την ίδια του την παράδοση, να στέκει κυρίαρχα ανάμεσα στα δυο μεγάλα ρεύματα που τον διαπερνάνε, να τα ζυγιάζει, να τα κρίνει, να κρατάει ό,τι καλύτερο έχουνε, να τα συγχωνεύει και τελικά να τα ξαναδίνει - προσθέτοντας το μεράκι της ψυχής του - σε μιαν αμίμητη και μοναδική σύνθεση».

Ελάχιστα μπορεί να προσθέσει κανείς σήμερα σε όσα έγραψε με οξυδέρκεια ο Οδυσσέας Ελύτης για τον Φώτη Κόντογλου, τον ζωγράφο, τον συγγραφέα, τον αγιογράφο, τον άτυπο (αλλά με πόση επιρροή) δάσκαλο. Ο Ελύτης τα λέει όλα, ευθύβολα, συμπυκνωμένα σε λίγες αράδες. Διότι, πέρα από τα φλύαρα φωτοστέφανο, ο Μικρασιάτης Κόντογλου με το έργο του και τη μέθοδο του (τη ζωγραφική, τη συγγραφική) δίδαξε επίμονα, ιδέαναγκαστικά σχεδόν, δυο-τρεις γενιές Ελλήνων να επιστρέφουν στην Ανατολή, να μην ντρέπονται για τη ανατολικοβυζαντινή ρίζα τους, να ελευθερώνουν τη λαλιά τους, να φέρνουν στο σήμερα την παράδοση, ζωντανή.

Στο έργο του αυτό, το σχεδόν αποστολικό, είχε βέβαια και άλλους συμπαραστάτες, με πρώτο τον πολυσχιδή και πρωτότυπο Στρατή Δούκα, που όμως φωτιζόταν και από τον συγκαιρινό του μοντερνισμό και πορεύτηκε μόνος, ακατάτακτος. Ο Κόντογλου ευτύχησε να έχει μαθητές λαμπρούς καλλιτέχνες, όπως ο ποιητής Εγγονόπουλος και ο ζωγράφος Τσαρούχης, που σφράγισαν τη μεταπολεμική τέχνη με την προσωπικότητα τους και αθανάτισαν το όνομα του δασκάλου τους. Την τελευταία δεκαετία επίσης, με το ζωντάνεμα μιας ελληνορθόδοξης αναζήτησης, οι πιο ανήσυχοι, γυρεύοντας προγόνους και αποκούμπι, ξαναβρήκαν τον Κόντογλου, τα βιβλία του με την καταπληκτική τυπογραφία, το εξωτικό παραμύθι του (το τόσο οικείο), τα ζωγραφικά του ταξίδια στους δρόμους της ανατολικής τέχνης, όπου σμίγει τη βυζαντινή αγιογραφία, τα Φαγιούμ, τη λαϊκή ζωγραφική μαζί με τα τολμήματα του ευρωπαϊκού μοντερνισμού,

Ο Κόντογλου δεν είναι ο μόνος δημιουργικός αναβιωτής της βυζαντινής τέχνης στον ελληνικό 20ό αιώνα. Παράλληλα με αυτόν, ο Δ. Πελεκάσης, ο Σπύρος Βασιλείου, ο Αγήνωρ Αστεριάδης, ξαναπλησιάζουν τους κώδικες και το δόγμα της αγιογραφίας.

Ωστόσο ο Κόντογλου μπορεί να θεωρηθεί ο πιο αντιπροσωπευτικός δημιουργός αυτού του καλλιτεχνικού - ιδεολογικού ρεύματος, γιατί όλο του το έργο έχει χαρακτήρα συμπαγούς συστήματος, είναι ένα ολοκλήρωμα που φιλοδοξεί να προμηθεύσει πηδάλιο στους Νεοέλληνες.