Πασχαλινά έθιμα που επιβιώνουν

Από τα Μέγαρα ως την Κρήτη και από την Κορώνη ως τη Σάμο το ελληνικό εαρινό γλέντι αρχίζει.

Πασχαλινά έθιμα που επιβιώνουν

Η Λαμπρή της χαράς και του ξεφαντώματος γιορτάζεται με ιδιαίτερο τρόπο σε κάθε μέρος

Πάσχα. Το άφθαρτο ελληνικό εαρινό γλέντι. Η μεγάλη γιορτή της φαγοποσίας στο ύπαιθρο, μιας ιδιαίτερης μακρόσυρτης φαγοποσίας κοσμημένης με την αδιάκοπη οσμή του λαμπριάτικου αρνιού, τα κόκκινα αυγά, το κρασί. Άφθαρτο διότι είναι συνυφασμένο με το ξύπνημα της φύσης, το μυρωδάτο ανοιξιάτικο αεράκι, τ' αγριολούλουδα- διότι είναι συνυφασμένο με το ξεφάντωμα. Η Λαμπρή της χαράς. Όπως γράφει και ο Λασκαράτος «Ο χριστιανός τρώει και χορταίνει και αφού χορτάσει ξακολουθάει ακόμη να τρώη γιατί σήμερα είναι πάσκα, πάσκα το τερπνό, πάσκα το παχύτατο... Το πολύ φαΐ κάνει δίψα, και το κρασί είναι άφθονο... Τα πρόσωπα είναι κόκκινα μάτια γυαλοκοπάνε...».

Από πού προέρχεται το Πάσχα; Από το αιγυπτιακό Πισάχ. Πισάχ, δηλαδή διάβαση, διάβαση του ηλίου από τον Ισημερινό, ονόμαζαν οι Αιγύπτιοι την εαρινή ισημερία (όταν η ημέρα γίνεται μεγαλύτερη από τη νύχτα και το φως νικά το σκοτάδι), την οποία γιόρταζαν. Αυτή τη νίκη του φωτός πάνω στο σκοτάδι, με όλες τις μεταφορικές έννοιες που μπορεί να δώσει κανείς στους δύο όρους, δεν γιορτάζουμε κι εμείς σήμερα, όπως και κάθε Πάσχα; Σε κάθε μέρος της Ελλάδας και με κάποιον ιδιαίτερο τρόπο. Διότι, αν πολλά πασχαλινά έθιμα χάθηκαν, κάποια επιζούν ακόμη...

l. ΚΑΡΑΪΣΚΑΚΗ - Κ. ΜΑΡΙΝΑΚΗ

ΤΟ ΚΑΨΙΜΟ ΤΟΥ ΙΟΥΔΑ

  

 ΤΟ ΚΑΨΙΜΟ ΤΟΥ ΙΟΥΔΑ ΣΤΗΝ ΥΔΡΑ

Ένα παλαιό έθιμο ζωντανεύει την Κυριακή του Πάσχα σε όλα τα χωριά της Μήλου, το κρέμασμα και το κάψιμο του Ιούδα, Η κάθε ενορία έχει το δικό της Ιούδα και ο ανταγωνισμός είναι σκληρός για το πιο πετυχημένο ομοίωμα, Βλέμμα άγριο, κόκκινα γένια, τριάκοντα τενεκεδένια αργύρια κρεμασμένα στο χέρι και κουφάρι παραγεμισμένο με άχυρα και πολλά ισχυρά εκρηκτικά. Το μεσημέρι της Κυριακής του Πάσχα, γίνεται η περιφορά του στο χωριό, συνήθως πάνω σε γαϊδουράκι και με βιολιά. Στο πέρασμα της πομπής, τα σπίτια ανοίγουν, ευχές, γλυκά και μεζέδες ανταλλάσσονται και το πλήθος όλο και μεγαλώνει για να καταλήξει στο προαύλιο της εκκλησίας ή σε άλλο ευρύχωρο πλάτωμα, όπου είναι ήδη στημένη η αγχόνη. Ο Ιούδας θα αιωρείται εκεί κρεμασμένος μέχρι να τελειώσει η Δεύτερη Ανάσταση. Αμέσως μετά ακολουθεί η πυρπόληση του. Τα εκρηκτικά που βρίσκονται μέσα του εκπυρσοκροτούν, ενώ τριγύρω πυροδοτούνται από φανατικούς λάτρεις του εθίμου, διάφορα αυτοσχέδια πυροτεχνήματα, ακόμα και δυναμίτες σε ερημικά σημεία.

ΦΟΒΕΡΙΣΜΑ ΤΩΝ ΑΚΑΡΠΩΝ

Σε πολλά μέρη της Ελλάδας πιστεύουν ότι το Φως της Ανάστασης, και το «Χριστός Ανέστη» έχει ευεργετική επίδραση στα δέντρα και τους καρπούς τους. Έτσι, στην Υδρα, καίνε με το φως της Ανάστασης τα δέντρα που δεν καρπίζουν. Στην Κάρπαθο, όταν η καρυδιά δεν κάνει καρύδια, μετά την πρώτη Ανάσταση, τη χτυπούν στον κορμό με ένα τσεκούρι τρεις φορές και λένε: «Χριστός Ανέστη, κάνεις. καρυδιά καρύδια ή να σε κόψω». Στη Λεμεσό, όταν γυρίζουν από την Ανάσταση λένε «Χριστός Ανέστη" σε όλα τα φυτά του σπιτιού και του κήπου κι ύστερα λένε μεταξύ τους τρεις φορές «Χριστός ανέστη, δέντρα μου» Στην Κρήτη, λένε στα άκαρπα δέντρα τρεις φορές «Χριστός Ανέστη» κι ύστερα βάζουν στη ρίζα τους μια πέτρα.

Η ΔΙΑΚΑΙΝΗΣΙΜΟΣ

Είναι η εβδομάδα που αρχίζει την Κυριακή του Πάσχα και τελειώνει την Κυριακή του Θωμά. Μπορεί σήμερα όλοι να γυρνάμε την Τρίτη του Πάσχα στις δουλειές μας, αλλά κάποτε, η λαμπριάτικη ατμόσφαιρα επεκτεινόταν σ' όλη την εβδομάδα, που τη λέγανε κι άσπρο-βδομάδα, κυρίως για τους αγροτικούς πληθυσμούς. Η αργία του Πάσχα ήταν η πιο μεγάλη και όλη η Διακαινήσιμος εθεωρείτο μια Κυριακή. Στην παλιά Αθήνα, κανένας νοικοκύρης μετά τη Λαμπρή δεν έμπαινε για μια εβδομάδα στο κτήμα, το χωράφι, το αμπέλι του. Μάλιστα, αν είχαν κανέναν εχθρό και ήθελαν να τον ξεκληρίσουν, έμπαιναν στο κτήμα του. Αυτό ήταν το μεγαλύτερο κακό που μπορούσαν να του κάνουν. Ακόμη και σήμερα, σε πολλά χωριά της Ελλάδας, αυτές τις ημέρες το λαμπριάτικο γλέντι συνεχίζεται Είναι μια καλή ευκαιρία για τους χωρικούς να φάνε καλά και να ξεκουραστούν.

Ο ΧΟΡΟΣ ΤΗΣ ΤΡΑΤΑΣ

Γίνεται στα Μέγαρα. Πρόκειται για έθιμο που εξελίχθηκε σε πανηγύρι το οποίο αρχίζει την Τρίτη της Λαμπρής και τελειώνει την Κυριακή του Θωμά. Το πανηγύρι είναι αφιερωμένο στον Αη Γιάννη τον «Χορευταρά» και κρατάει από την εποχή της Τουρκοκρατίας.

Κάποτε οι Μεγαρίτες θέλησαν να κτίσουν μια εκκλησία αλλά οι Τούρκοι δεν τους άφηναν. Ο,τι έχτιζαν την ημέρα οι Έλληνες, το βράδυ οι Τούρκοι το γκρέμιζαν. Ώσπου έπεισαν τον Μπέη της περιοχής να τους αφήσει να φτιάξουν την εκκλησιά τους, με τον όρο ότι θα την τέλειωναν μέσα σε μια ημέρα. Τόσο μεθοδικά δούλεψαν όλοι που τα κατάφεραν. Για τα γιορτάσουν το γεγονός, χόρεψαν τον τοπικό χορό τους, αυτόν της «τράτας», που χορεύουν κάνοντας τις κινήσεις των ψαράδων που μαζεύουν τα δίχτυα. Είναι καθαρά μεγαρίτικος χορός με ρίζες στον αρχαίο χορό που χόρευαν οι Μεγαρίτισσες για να τιμήσουν τη θεά Δήμητρα και αναπαρίσταται σε πολλά αρχαία αγγεία.

Η ΠΕΡΙΦΟΡΑ ΤΗΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΣΤΗ ΦΟΛΕΓΑΝΔΡΟ

Το μεσημέρι της Κυριακής του Πάσχα στη Φολέγανδρο, η θαυματουργή εικόνα της Παναγιάς ξεκινάει την τριήμερη περριφορά της , σε ολόκληρο το νησί. Έως το βράδυ έχει περάσει από όλο ανεξαιρέτως τα σπίτια της Χώρας Φολεγάνδρου. Το βράδυ της Κυριακής η εικόνα, μετά τον πανηγυρικό εσπερινό, διανυκτερεύει στον ενοριακό ναό της Άνω Μεριάς και τη Δευτέρα γίνεται n περιφορά οε όλα τα σπίτια του χωριού. Τη Δευτέρα το βράδυ γίνεται πανηγυρικός εσπερινός στην Παντάσασσα, την παλιά εκκλησία του Κάστρου, στη Χώρα όπου και διανυκτερεύει η Παναγία. Την Τρίτη πραγματοποιείται το δυσκολότερο κομμάτι της περιφοράς προς τους οικισμούς Πετούση και Λειβάδι, καταλήγοντας στο λιμάνι, τον Καραβοστάση, όπου μπαίνει ακόμα και στα καΐκια. Το βράδυ η εικόνα επιστρέφει στο ναό της Κοίμησης, αφού προηγηθεί η τελευταία περιφορά της στους δρόμους της Χώρας.

Κατά την τριήμερη περιφορά η εικόνα ακολουθείται από πλήθος πιστών, ενώ μεταφέρεται από άνδρες που εναλλάσσονται ανά δύο. Οι κρότοι από διάφορα εκρηκτικά, καθώς και ο ήχος από το καμπανάκι που κρατούν τα παιδιά τη συνοδεύει μόνιμα, ενώ όλα τα σπίτια την υποδέχονται με τραπέζια στρωμένα με κάθε λογής γλυκά, μεζέδες και ποτά.

ΟΒΕΛΙΑΣ

 Ψητό αρνί της σούβλας ανήμερα του Πάσχα έτρωγαν οι Εβραίοι. Το πέρναγαν στον οβελό, μια ξύλινη σούβλα σε σχήμα σταυρού και το έψηναν στη θράκα, Από αυτούς το πήραμε μαζί με το εβραϊκό Πάσχα. Μια άλλη εκδοχή λέει ότι ο οβελίας κατάγεται από τις θυσίες των αρχαίων Ελλήνων.

Στις πρώτες δεκαετίες του νεοσύστατου έθνους, ήταν ξακουστά τα ψητά αρνιά του Θησείου. Κυρίως τη δεύτερη μέρα της Λαμπρής, έρχονταν από τα Μεσόγεια στην Αθήνα οι καλύτεροι νοικοκυραίοι με μουσικά όργανα για να χαιρετίσουν τον καλό αθηναϊκό κόσμο. Αφού γύριζαν τα κυριότερα σπίτια, κατευθύνονταν προς το Θησείο, όπου έσφαζαν αρνιά, έκαναν κοκορέτσι, έτρωγαν, χόρευαν και τραγουδούσαν ως το άλλο πρωί. Το φαγοπότι έμοιαζε ατέλειωτο. Κάθονταν όλοι κάτω σταυρωτά και έλεγαν πειραχτικά δίστιχα ο ένας στον άλλον. Δεν υπήρχε Αθηναίος που να μη περάσει από το Θησείο να πάρει μεζέ από αυτά τα σουβλιστά αρνιά.

ΩΜΟΠΛΑΤΟΣΚΟΠΙΑ

Το εθίμο της ωμοπλατοσκοπίας κρατάει από τους αρχαίους Έλληνες που μάντευαν κι αυτοί από την πλάτη του αρνιού, το μέλλον. Το έθιμο πέρασε από την αρχαιότητα στα Βυζαντινά χρόνια κι έπειτα στην Τουρκοκρατία. Οι Αρματολοί και οι Κλέφτες δεν επιχειρούσαν καμιά επίθεση αν δεν συμβουλεύονταν πρώτα τη σπάλα της ψημένης αμνάδας. Από τη σπάλα του λαμπριάτικου αρνιού μαντεύουν και σήμερα, ανεξάρτητα αν καταλαβαίνουν ή όχι. Στην Κάρπαθο κοιτάζουν την κουτάλα (σπάλα) του αρνιού αφού το βγάλουν από το φούρνο μετά τη δεύτερη Ανάσταση. Αν αυτή έχει βαθουλωτή γραμμή επάνω, προς το χοντρό μέρος είναι κακό και δείχνει μνήμα· αν έχει σκιά είναι αρρώστια· αν το νεύρο της είναι δυναμωμένο θα πάνε καλά τα οικονομικά του σπιτιού.

ΠΡΟΣΦΟΡΕΣ ΣΤΟΥΣ ΝΕΚΡΟΥΣ

Από το Πάσχα μέχρι την Πεντηκοστή, λέει η παράδοση, οι νεκροί κυκλοφορούν ελεύθερα ανάμεσα στους ζωντανούς. Γι' αυτό οι πιστοί κάνουν επισκέψεις στα νεκροταφεία, κάνουν προσφορές στους νεκρούς ή δίνουν σε φτωχούς τη μερίδα του αποθανόντα. Στην Κορώνη, οι χήρες τη Λαμπρή δεν τρώνε την πρώτη μερίδα που τους προσφέρεται, αλλά τη φυλάνε και τη  δίνουν  σε κάποιο φτωχό. Στη Λακωνία, πολλές  οικογένειες,  όταν  τελειώσει η Ανάσταση,   παίρνουν μαζί τους πασχαλινά αυγά, ψωμί και τυρί, πάνε στο νεκροταφείο και τα αφήνουν  πάνω στους τάφους των νεκρών τους. Σε  άλλα ελληνικά χωριά αυτήν την επίσκεψη την κάνουν οι γυναίκες τη νύχτα της Πασχαλιάς.

ΟΙ ΚΟΥΝΙΕΣ

Στη Λέσβο, το Πάσχα φτιάχνουν κούνιες με σχοινιά που δένουν στα ψηλά κλαριά των δέντρων. Σε κάθε γειτονιά και μια κούνια έφτιαχναν παλιά οι νέοι με γερά ξύλα και σχοινιά. Έπειτα έδεναν το κουνόσχοινο, έβαζαν το μαξιλάρι και άρχιζαν να κουνούν όλους όσοι κάθονταν και περίμεναν στη σειρά τραγουδώντας τραγούδια «της κούνιας». Για αντάλλαγμα δέχονταν λαμπριάτικα κουλούρια, που δεν έτρωγαν όλα, αλλά κρέμαγαν στην κούνια, για παράδειγμα, τη μαγιο-κουλούρα με τα κόκκινα αυγά, αλλά και το Μάη που έφτιαχναν οι κοπέλες. Στο τέλος η κούνια κατέληγε ολοστόλιστη. Το παιχνίδι αυτό, ιδιαίτερα αγαπητό στα παιδιά, κράταγε ως της Αναλήψεως. Στον Πολιχνίτο και στην Κλειού ακόμα και σήμερα οι κούνιες της Λαμπρο-δευτέρας συγκεντρώνουν όλο τον κοριτσόκοσμο.

Το ίδιο έθιμο υπάρχει και στη Σάμο, όπου μάλιστα κατασκευάζονται δύο είδη από κούνιες. Η ανεμόκλα, που αποτελείται μόνο από ένα διπλό σχοινί χωρίς ξύλο, και η σανιδόκλα, που έχει για κάθισμα μια φαρδιά σανίδα όπου μπορούν να καθήσουν ακόμη και δύο άτομα.

"Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ"