Πώς γεννήθηκαν οι ελληνικές πόλεις-κράτη: μια νέα επιστημονική θεωρία

 

Πώς γεννήθηκαν οι ελληνικές πόλεις-κράτη: μια νέα επιστημονική θεωρία

Από την Αθήνα μέχρι τη Σπάρτη και από τη Μίλητο μέχρι την Κόρινθο, οι πόλεις-κράτη της αρχαίας Ελλάδας υπήρξαν το λίκνο του δυτικού πολιτισμού. Όμως, παρά τη μακρά και ενδελεχή μελέτη τους, παραμένει ακόμη μυστήριο το πώς ακριβώς δημιουργήθηκαν και εξελίχθηκαν αυτά τα ιδιαίτερα πολιτικά μορφώματα.

Μια νέα έρευνα, που δημοσιεύτηκε στο διεθνές περιοδικό Journal of Economic Behavior & Organization, προτείνει μια διαφορετική προσέγγιση: οι πόλεις-κράτη δεν γεννήθηκαν πρωτίστως από την ανάγκη άμυνας ή από τις εδαφικές διεκδικήσεις, αλλά από τις εμπορικές ευκαιρίες που πρόσφερε το φυσικό τους περιβάλλον.

 

Από το εμπόριο στον συνοικισμό

 

Ο ερευνητής Τζόρνταν Άνταμσον ανέλυσε δεδομένα από σχεδόν 700 ελληνικές πόλεις-κράτη (600–320 π.Χ.), λαμβάνοντας υπόψη ιστορικές πηγές, γεωγραφικές συνθήκες και αρχαιολογικά ευρήματα. Η μελέτη του έδειξε ότι η ποικιλία στο τοπίο, στη βλάστηση και στους διαθέσιμους πόρους δημιουργούσε έντονες αντιθέσεις μεταξύ γειτονικών περιοχών.

Αυτός ο πλούτος διαφορών γέννησε την ανάγκη για εμπόριο: οι πόλεις αντάλλασσαν προϊόντα, εξειδικεύονταν οικονομικά και γίνονταν όλο και πιο ισχυρές. Σημαντικός δείκτης της εμπορικής δραστηριότητας ήταν η κοπή αργυρών νομισμάτων, που εμφανίζεται κυρίως στις πόλεις με έντονη συμμετοχή στις ανταλλαγές.

Όμως, το εμπόριο έφερνε και κινδύνους. Οι πλουσιότερες πόλεις κινδύνευαν από τις βλέψεις των γειτόνων τους. Έτσι προέκυψε ο συνοικισμός – η ένωση μικρότερων οικισμών σε μεγαλύτερες πολιτικές και στρατιωτικές οντότητες, ως απάντηση στις εξωτερικές απειλές.

 

Μια παγκόσμια εμπειρία

 

Η μελέτη δεν περιορίζει το φαινόμενο μόνο στην Ελλάδα. Παρόμοιες διαδικασίες –όπου το εμπόριο οδηγεί σε πολιτική συγκρότηση– παρατηρούνται και στη Μεσοποταμία, στην Αίγυπτο, στην Ανατολία, αλλά και στους προκολομβιανούς πολιτισμούς της Αμερικής.

 

Ένα νέο βλέμμα στην αρχαία Ελλάδα

 

 

Η νέα υπόθεση αλλάζει τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε την εξέλιξη των ελληνικών πόλεων-κρατών. Δεν ήταν απλώς στρατιωτικές ανάγκες ή γεωγραφικά όρια που καθόρισαν τη μοίρα τους, αλλά η οικονομική δυναμική και οι εμπορικές δυνατότητες που τους άνοιξαν τον δρόμο προς την πολιτική και πολιτιστική ακμή.

 

Μια μικρή περίληψη του άρθρου "Trade and the rise of ancient Greek city-states" (2025) του Jordan Adamson

 

Ο Jordan Adamson παρουσιάζει μια νέα θεωρητική προσέγγιση για την ανάδυση των πόλεων-κρατών στην αρχαία Ελλάδα, εστιάζοντας όχι σε στρατηγικούς ή γεωγραφικούς παράγοντες, αλλά στην οικονομική εξειδίκευση και το εμπόριο. Συγκέντρωσε έναν πρωτοφανή όγκο δεδομένων από σχεδόν 700 πόλεις-κράτη, ενσωματώνοντας ιστορικές πηγές, περιβαλλοντικές συνθήκες και αρχαιολογικά στοιχεία 

 

 

Συνοπτικά:

Συγκριτικό πλεονέκτημα: Η βασική ιδέα είναι ότι οι διαφορές στο φυσικό περιβάλλον – όπως η ποικιλότητα στη βλάστηση και τους πόρους – δημιούργησαν ευκαιρίες εμπορίου και οικονομικής εξειδίκευσης. Αυτό διέφερε σημαντικά από προηγούμενες θεωρίες που επικέντρωναν στην γεωγραφική θέση ή στις πολιτικές συγκρούσεις

Ασημένια νομίσματα, σύγκρουση και συνοικισμοί: Η ανάλυση έδειξε ότι πόλεις με έντονες οικονομικές διαφοροποιήσεις από γειτονικές τους – δηλαδή με ισχυρό εμπορικό πλεονέκτημα – που τείνουν να κόβουν ασημένια νομίσματα, είχαν περισσότερες συγκρούσεις και συχνά συμμετείχαν σε συνοικιστικές ενώσεις. Αυτά τα στοιχεία ήταν σημαντικά δείγματα οικονομικής και πολιτικής δραστηριότητας

Αμφισβήτηση “παραδοσιακών” παραγόντων: Τα ευρήματα αποκλείουν την πρωταρχική σημασία παραγόντων όπως οι πληθυσμιακές πιέσεις ή η γεωγραφική εγγύτητα σε θάλασσα ή ποτάμια – οι οποίες συνήθως θεωρούνταν ως κύριοι καταλύτες στην ανάπτυξη πόλεων-κρατών

Γενικό υπόδειγμα: Ο Adamson προτείνει ένα θεωρητικό μοντέλο γενικής ισχύος, όπου η χωρική διαφοροποίηση στους φυσικούς πόρους (η "spatial covariance of factor endowments") επηρεάζει διάφορες μορφές ανάπτυξης, συμπεριλαμβανομένων των νομισματικών πρακτικών, των συγκρούσεων και της πολιτικής συγκρότησης 

 

 

Συνολική εικόνα:

Η οικονομική δυναμική—ιδίως το εμπόριο που προκαλούσαν οι φυσικές διαφοροποιήσεις ανάμεσα στους γειτονικούς οικισμούς—φαίνεται να ήταν καθοριστικός παράγοντας για τη διαμόρφωση των ελληνικών πόλεων-κρατών.

Η κοπή ασημένιων νομισμάτων και η συμμετοχή σε συνοικισμούς φανερώνουν την πολιτική και στρατιωτική απάντηση σε εξωτερικές πιέσεις, κυρίως για την προστασία των εμπορικών επιτευγμάτων τους.

Αυτή η προσέγγιση επεκτείνει την κατανόηση του πώς οι πόλεις-κράτη στην αρχαία Ελλάδα αναπτύχθηκαν, δίνοντας έμφαση στην οικονομική τους δυναμική αντί για τη γεωγραφική ή χωρική τους θέση.

Ολόκληρο το άρθρο -που μπορείτε μάλιστα να το κατεβάσετε σε pdf αρχείο - θα το βρείτε εδώ : https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0167268125001544

ΦΩΤΟ-ΕΙΚΟΝΕΣ

https://dzen.ru/a/aEl1o9EW22ZAmUg1

 

Ο Σκορσέζε και ο «ήσυχος Beatle»

 

Ο Σκορσέζε και ο «ήσυχος Beatle»

Στις 10 Ιανουαρίου του 1969, ο Τζορτζ Χάρισον ξυπνά, πηγαίνει στο στούντιο του Τουίνκενχαμ, κάνει πρόβα, και το μεσημέρι σημειώνει στο ημερολόγιό του –σαν τηλεγράφημα, σαν σκόρπιες λέξεις σε σπασμένο χαρτί– ότι… αποχώρησε από τους Beatles. Έπειτα γυρίζει σπίτι, και το απόγευμα παίζει μουσική σαν να μη συνέβη τίποτα. Έτσι απλά, σχεδόν αδιάφορα, ο πιο ήσυχος από τα ιδρυτικά μέλη της μεγαλύτερης μπάντας όλων των εποχών καταγράφει το γεγονός που θα μπορούσε να είναι η κορυφαία στιγμή ενός ντοκιμαντέρ. Και όμως, στο George Harrison: Living in the Material World του Μάρτιν Σκορσέζε, δεν είναι αυτή η κορυφή.

Ο Σκορσέζε, μετρ του αμερικανικού κινηματογράφου, δεν κυνηγά το προφανές. Αφιέρωσε πέντε ολόκληρα χρόνια για να μοντάρει όχι την ιστορία των Beatles, αλλά τη ζωή του ίδιου του Χάρισον. Όχι τον θρύλο, αλλά τον άνθρωπο. Το φιλμ, διάρκειας τρεισήμισι ωρών, δεν είναι μια καταγραφή της μουσικής διαδρομής του συγκροτήματος, αλλά ένα οδοιπορικό στην ψυχή ενός νεαρού από το Λίβερπουλ με το καστανό μαλλί «σαν τουρμπάνι», όπως θυμάται ο Μακάρτνεϊ.

 

Από το Λίβερπουλ στην αιωνιότητα

 

 

Ο Χάρισον βρέθηκε δίπλα στον Λένον και τον Μακάρτνεϊ χάρη σε μια παράδοξη ακρόαση στον επάνω όροφο ενός λεωφορείου. Ήταν εκείνος που πρόσθεσε κιθαριστικό βάθος στο νέο σχήμα. Αλλά στην πορεία, πρόσθεσε κάτι πολύ περισσότερο: υπαρξιακό βάθος. Δεν ήταν ο πιο θορυβώδης, ούτε ο πιο χαρισματικός στις δημόσιες εμφανίσεις. Κι όμως, η διαδρομή του καθόρισε τους Beatles – και μετά τη διάλυσή τους, έδωσε στη δική του σόλο καριέρα μια απροσδόκητη λάμψη, ιδίως με το θρυλικό άλμπουμ All Things Must Pass.

Ο Σκορσέζε, δέκα χρόνια μετά τον θάνατο του Χάρισον, επιστρέφει για να αφηγηθεί ολόκληρη τη ζωή του. Όχι με δόξες και τίτλους, αλλά με εικόνες, γράμματα, προσωπικές μαρτυρίες. Να φωτίσει έναν άνθρωπο που βυθίστηκε στα ψυχοτρόπα, που αγάπησε βαθιά, που αφιερώθηκε στον ινδουισμό, που έστησε την εταιρεία παραγωγής HandMade Films και που τελικά βρήκε καταφύγιο στην κηπουρική και στη σιωπή.

 

Η Ολίβια και τα κλειστά συρτάρια

 

 

Η δεύτερη σύζυγός του, η Ολίβια, για χρόνια αντιστεκόταν στις πιέσεις να ανοίξει τα συρτάρια με τα προσωπικά του αρχεία. Κράταγε κλειδωμένα τα γράμματα, τις φωτογραφίες, τις σημειώσεις που ο Χάρισον φύλαγε με σχολαστικότητα. Μέχρι που είδε το ντοκιμαντέρ του Σκορσέζε για τον Μπομπ Ντίλαν, No Direction Home. Τότε πείστηκε. Και όχι μόνο επέτρεψε την πρόσβαση, αλλά έγινε και παραγωγός του εγχειρήματος. Έτσι, στα χέρια του Σκορσέζε έφτασαν εικόνες και ενθύμια που αλλιώς θα είχαν μείνει για πάντα στη σκιά: η αλληλογραφία με τη μητέρα του, σπάνια βίντεο με τον Λένον, στιγμές από την προσωπική και μουσική του διαδρομή.

 

Οι συνομιλητές

 

 

Το ντοκιμαντέρ ξεχειλίζει από πρόσωπα που γνώρισαν τον Χάρισον: ο Έρικ Κλάπτον μιλά για τον έρωτά του στην Πάτι Μπόιντ· ο Φιλ Σπέκτορ εξομολογείται την τελειομανία του Χάρισον· τα αδέλφια του μιλούν για τα φτωχικά παιδικά τους χρόνια. Και βέβαια, υπάρχει η φωνή του ίδιου του γιου του, Ντάνι, που λέει με αφοπλιστική αθωότητα ότι, αν είχε μπροστά του τον πατέρα του, θα τον ρωτούσε πού χάθηκε τόσα χρόνια. Και ο Χάρισον θα του απαντούσε: «Εδώ είμαι. Ποτέ δεν έφυγα».

 

Ο Σκορσέζε βλέπει τον εαυτό του

 

 

Αλλά το πιο ενδιαφέρον στοιχείο είναι ότι ο Σκορσέζε δεν κάνει απλώς μια ταινία για τον Χάρισον· κάνει μια ταινία και για τον εαυτό του. Έναν σκηνοθέτη μεγαλωμένο στη θορυβώδη Νέα Υόρκη, που κάποτε σκέφτηκε να γίνει ιερέας, και που πάντα κουβαλούσε μέσα του μια ανήσυχη μεταφυσική αγωνία. Βρίσκει στον Χάρισον έναν συνοδοιπόρο: έναν καλλιτέχνη που έζησε τη δόξα και τον πλούτο, αλλά έψαχνε αδιάκοπα κάτι πιο βαθύ.

Και κάπου εκεί, οι δύο άντρες συναντιούνται. Στην αγάπη για τη μουσική, για το σιτάρ, για τον Ραβί Σανκάρ. Στην πίστη ότι η Τέχνη –είτε με κάμερα είτε με κιθάρα– μπορεί να μιλήσει για τα πιο μύχια ερωτήματα της ύπαρξης.

 

Χιούμορ μπροστά στον θάνατο

 

 

Το φιλμ δεν ωραιοποιεί. Μιλά για τις εξαρτήσεις, για τις σκοτεινές στιγμές, για την απομόνωση. Αλλά δείχνει και το χιούμορ του Χάρισον, εκείνη τη λεπτή ειρωνεία που δεν τον εγκατέλειψε ούτε όταν ήταν στο κατώφλι του θανάτου. Ξαπλωμένος σε κάκιστη κατάσταση σε μια ελβετική κλινική, στην τελευταία του συνάντηση με τον Ρίνγκο Σταρ που είχε έρθει για μια βιαστική επίσκεψη και θα έφευγε εσπευσμένα για το Λos Αντζελες, όπου η κόρη του θα υποβαλλόταν σε εγχείρηση στον εγκέφαλο, χαριτολογώντας γύρισε και του είπε:  «Θες να 'ρθω μαζί σου;». Το περιστατικό το ανακάλεσε από την μνήμη του στο ντοκιμαντέρ, με δάκρυα στα μάτια, ο πρώην συνοδοιπόρος του και αυτή  ήταν η τελευταία φορά που μίλησαν οι δυο τους... ·

 

Ένας κινηματογραφικός ψαλμός

 

 

Το Living in the Material World είναι κάτι παραπάνω από ντοκιμαντέρ. Είναι ένας κινηματογραφικός ψαλμός. Μια λειτουργία που συνδυάζει εικόνες, μουσική, μνήμες και αποσπάσματα ζωής, για να σκιαγραφήσει όχι τον σταρ, αλλά τον άνθρωπο. Τον «ήσυχο Beatle» που, όσο ζούσε στον υλικό κόσμο, τόσο πιο πολύ έψαχνε να δει τι κρύβεται πέρα από αυτόν.

Και εκεί, στο σημείο που συναντιούνται οι δρόμοι του Σκορσέζε και του Χάρισον, το ντοκιμαντέρ αποκτά τη δική του ψυχή: γίνεται μια ιστορία πίστης, φιλίας και τέχνης, που μας υπενθυμίζει πως η αλήθεια δεν βρίσκεται στη λάμψη, αλλά στην αθόρυβη αναζήτηση του νοήματος.

Πηγή :

Πληροφορίες από το άρθρο «Ο ΚΑΤΑ ΣΚΟΡΣΕΖΕ ΤΖΟΡΤΖ ΧΑΡΙΣΟΝ» της ΤΑΤΙΑΝΑΣ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑ από το «Κ» της Καθημερινής