ΚΥΡΙΑΚΗ ΤΟΥ ΠΑΣΧΑ ΣΤΟ ΜΕΡΑΜΠΕΛΟ

 

ΗΘΗ ΕΘΙΜΑ ΔΟΞΑΣΙΕΣ ΤΟΥ ΠΑΣΧΑ

 

ΚΥΡΙΑΚΗ ΤΟΥ ΠΑΣΧΑ ΣΤΟ ΜΕΡΑΜΠΕΛΟ

 

Γράφει ο Μιχάλης Χουρδάκης Νισπιστας

Πάσχα είναι η ετήσια επετειακή εορτή των Παθών και της Ανάστασης του Θεανθρώπου. «Η κλητή και Αγία Ημέρα, η μία των Σαββάτων, η Βασιλίς και Κυρία, Εορτή εορτών και Πανήγυρις εστί πανηγύρεων».

Τι άλλο είναι από την κορύφωση του Θείου Δράματος; «Κάθε χριστιανική ψυχή που με καρτερία, συγκίνηση και σπαραγμό παρακολούθησε συνειδητά τη μαρτυρική πορεία του Ιησού προς το Σταυρό και το θάνατο, λυτρώνεται από την καταπίεση κι ανακουφίζεται με το θεϊκό θρίαμβο, για να ξεσπάσει σε εκδηλώσεις ακράτητης χαράς κι ενθουσιασμού. (Θ. Δετοράκης, καθηγ. Πανεπ. Κρήτης). Ο παραπάνω ορισμός του κ. Δετοράκη, πιστεύω ότι δίνει πλήρες νόημα της ημέρας, όπως και το λαϊκό έμμετρο

 

«Σήμερ’ ο Χριστός ανέστη

και στους ουρανούς ευρέθη.

Δεσποτάδες και παπάδες

με κεριά και με λαμπάδες.

Σήμερο είν’ οι καλογέροι

με το φέσι ντως στο χέρι,

καλογρές στα μοναστήρια

παίζουνε τα σημαντήρια

κι ο δεσπότης με το διάκο

στο κρασί ντως άσπρο πάτο

κι οι παπάδες το χαβά ντως

να χορταίνει η κοιλιά ντως.

Σήμερο τα παλληκάρια

τα αδειάζουνε τ’ αμπάρια.

Και στους ουρανούς απάνω

γίνεται χορός μεγάλος

είναι Πάσχα είναι σκόλη

και χορεύουν οι Αποστόλοι

 

Το παραπάνω λαϊκό έμμετρο ακούγονταν στο Μεραμπέλο. Ήταν ακόμη μεγαλύτερο ως θυμούμαι, αλλά μου διαφεύγουν αρκετοί στίχοι τους οποίους δε μπορώ να συμπληρώσω ακόμη. Πριν μας αφήσει χρόνους ο σεβαστός γέροντας μπάρμπα Γιάννης Βασιλάκης και συγκεκριμένα μέρες Πάσχα του 1992, είχα καταφύγει σ’ εκείνον κι εσυμπλήρωσα τα κενά που παρουσίαζε στα παραπάνω στιχάκια η μνήμη μου. Όπως δε, με διαβεβαίωσε ο συχωρεμένος μπάρμπα Γιάννης, τα στιχάκια αυτά ακούγονταν μέχρι το 1950 περίπου, οπότε ο τότε επίσκοπος Πέτρας, κυκλοφόρησε εγκύκλιο στις ενορίες, η οποία διαβάστηκε από τους ιερείς στις εκκλησίες, το Μ. Σάββατο το πρωί.

Με την εγκύκλιο αυτή, ο Πέτρας Διονύσιος απαγόρευε, με την απειλή αφορισμού, στους πιστούς να ψάλλουν τους στίχους αυτούς «ως μη αρμόζοντας εις πιστούς». Αυτή τη λεπτομέρεια δεν την θυμόμουν. Όντως οι στίχοι ψάλλονταν χύμα και μονότονα, στο ρυθμό των καλάντων του Λαζάρου.

Ας αφήσομε όμως τον μακαριστό επίσκοπο Διονύσιο στις απειλές του για αφορισμό κι ας δούμε τους στίχους καλόπιστα. Κατά την ταπεινότητά μου, εκφράζουν απλοϊκά, το νόημα που δίνει ο λαός στο χαρμόσυνο γεγονός της Ανάστασης.

Όσο αφορά δε, την αναφορά περί δεσποτάδων, παπάδων, διάκων, καλογέρων και καλογριών, δε θεωρώ ότι οι στίχοι εκφράζουν μομφή, αφού είναι γνωστά, πασίγνωστα μάλιστα τα μεγάλα και πλούσια φαγοπότια του ιερατείου, έχουν δε αυτά το χαρακτηρισμό «δεσποθιές» στα πανηγύρια και κατά τις μεγάλες γιορτές. Ουδείς όμως ψόγος.

Η Ανάσταση του Θεανθρώπου έχει δεθεί άρρηκτα με την πορεία του Έθνους μας.

«Καλή Ανάσταση» ήταν η ευχή που έδιναν ολοχρονίς οι Έλληνες υπόδουλοι. Και με τη λέξη «Ανάσταση» δεν εννοούσαν ασφαλώς την Ανάσταση του Σωτήρα, αλλά την απελευθέρωση από τα δεσμά της δουλείας. Όταν ήρθε πια η πολυπόθητη λευτεριά, ύστερα από τους ποταμούς αιμάτων, ύστερα από τα πάθη των ραγιάδων, η απάντηση στο «Χριστός Ανέστη» (μετά την Ανάσταση του Ιησού), ήταν, «και η Ελλάς ανέστη».

Το ελληνικό χριστιανικό Πάσχα, καλεί όλους τους χριστιανούς νηστεύσαντες και μη νηστεύσαντες σε χαρά, σε γλέντι και ξεφάντωση. Οι ύμνοι και τα γράμματα που διαβάζονται στην εκκλησία τούτη τη μέρα, τι άλλο κάνουν από το να καλούν τον κόσμο να μετέχει στη μεγάλη χαρά;

Από τη μακρά νηστεία της Σαρακοστής που οδηγεί ασφαλώς και στην ψυχική κάθαρση, οδηγούμαστε εξαγνισμένοι και «καθαροί τη καρδία», στην έκκρηξη αγαθών και αγαθοποιών αισθημάτων, χαράς, φιλίας, αποδοχής και συγχώρησης.   

Το Πάσχα ή όπως το αποκαλεί σοφά ο λαός μας η Λαμπρή, αποτελεί μεγάλο κεφάλαιο που η μελέτη του, μπορούσε να αποτελέσει εθνικό, μπορώ να πω, ψυχογράφημα στη σύνδεση του λαού μας με θρησκευτικές και κοινωνικές εκδηλώσεις, που ανανεώνουν κάθε χρόνο την ελπίδα για εθνική συνοχή.

ΤΟ ΑΡΝΙ (εθιμικό σύμβολο)

Σχεδόν κάθε οικογένεια κείνα τα χρόνια, είχε ένα θρεφτάρι αρνί στο σπίτι που το προόριζε για το πασχαλινό τραπέζι.

Και σήμερο υπάρχουν οιωνοσκόποι που μπορούν να «εξηγήσουν» τα σημάδια της ωμοπλάτης του σφάγιου. Είναι κυρίως βοσκοί ή χασάπηδες, όμως ελάχιστοι.

Κείνο τον καιρό υπήρχαν πολλοί οιωνοσκόποι, ανάμεσα στους οποίους ξεχώριζε σε φήμη ο γέρο Τσιχλαντρέας ο γραφικός μυλωνάς της Νεάπολης.

Δεν τον έπιανε το μάτι σου τον Τσιχλαντρέα στα γεράματά του κι ας ήταν, αρχές του αιώνα που έφυγε (αρχές του 1900), ο φόβος κι ο τρόμος των Τούρκων που παρέμεναν ακόμη στη Νεάπολη, κι ας βοήθησε τόσο την αντίσταση κατά των Γερμανών.

Το αρνί που προορίζονταν για τη θυσία του Πάσχα δεν το απόκοβαν από τη μάνα προβατίνα. Απόκοβαν τα άλλα αρνάκια, το άφηναν όμως αυτό να βυζαίνει για πολύ καιρό ακόμη, για να γίνει παχύτερο και νοστιμώτερο.

Μερικοί απ’ όσους δεν διέθεταν θρεφτάρι, αντί να καταλήξουν στο χασάπη για την προμήθειά του, δέκα – δεκαπέντε μέρες πριν το Πάσχα, επισκέπτονταν τη μάντρα ενός βοσκού κι αγόραζαν ένα ζωντάρι για να το θυσιάσουν το πρωί του Μ. Σαββάτου. Το θρεφτάρι που προορίζονταν για το Πάσχα, το στόλιζαν συνήθως με μια κόκκινη κορδέλα στο λαιμό κι ένα λέρι, ή έβαφαν την ουρά του κόκκινη.

Το πατροπαράδοτο αυτό εβραϊκό έθιμο, μεταπήδησε στο χριστιανικό κόσμο και αποτελεί ως τις μέρες μας, απαραίτητο πασχαλινό έδεσμα.

Όλων των αρνιών και προβάτων «η σπάλα τσ’ αλαφράς μπάντας» προσφέρεται για οιωνοσκοπία, η σπάλα όμως αυτή από το θρεφτάρι του Πάσχα δίνει περισσότερα οιωνοσκοπικά μηνύματα.

ΝΙΣΠΙΤΑΣ