Η ιστορία ενός ξεχωριστού Έλληνα σφουγγαρά
Ο Στάθης Χατζής του Γεωργίου, από τη Σύμη (1878 – 1936)], ήταν ο κορυφαίος «γυμνός δύτης» (δηλαδή δύτης χωρίς σκάφανδρο) και σπογγαλιευτής του ελληνικού σπογγαλιευτικού στόλου της Σύμης την περίοδο 1900 – 1930, που έγινε γνωστός εξαιτίας των θρυλικών ικανοτήτων του στην ελεύθερη κατάδυση, όπως λέγεται σήμερα η κατάδυση με άπνοια.
Την περίοδο της Ιταλοκρατίας στα Δωδεκάνησα, στις 16 Ιουλίου του 1913 ο Στάθης Χατζής κάνοντας επί πολλές ώρες μια σειρά από ελεύθερες καταδύσεις έως τα 88 μέτρα βάθος, με το καμπανέλι του, όπως λέγανε στη Σύμη, το μάρμαρο το οποίο χρησιμοποιούσε για βάρος στην κατάδυση, εντόπισε στο βυθό και στη συνέχεια έδεσε την χαμένη άγκυρα του ιταλικού θωρηκτού “Regina Margherita”, στα Πηγάδια της Καρπάθου, η οποία βρισκόταν σε βάθος 77 μέτρων.
Στην διάρκεια των τριών ημερών των καταδυσεών του ο Στάθης έκανε τουλάχιστον 16 βουτιές σε βάθη ρεκόρ μεγαλύτερα των 50 μέτρων και χρειάστηκε να κατέβει έως τα 88 μέτρα όπως έλεγε ο ίδιος. Ο ίδιος εξηγούσε ότι μάζευε σφουγγάρια ως και στα 100 μέτρα, ενώ στα 30 μέτρα μπορούσε να μένει επί 7 λεπτά μαζεύοντας σπόγγους από τον βυθό. Η περιγραφή των απίστευτων επιδοσεών του από τον ιταλικό στόλο παρέμεινε ένας απίστευτος θρύλος για δεκαετίες, αν και αυτές επιβεβαιώθηκαν στο τέλος του 20ού αιώνα.
Το ιστορικό αυτού του κατορθώματος παρουσιάζουμε εδώ.
Ο Στάθης Γ. Χατζής (ή Χατζηστάθης), ήταν σφουγγαράς από την Σύμη που το 1913 βοήθησε να ανασυρθεί από τον βυθό η άγκυρα του ιταλικού πολεμικού σκάφους «Queen Margherita» από βάθος 77 μέτρων, παρόλο ότι δεν μπορούσε να κρατήσει, στη στεριά, την αναπνοή του για περισσότερο από σαράντα δευτερόλεπτα. Όμως μέσα στο θαλασσινό νερό κατάφερνε να την κρατάει για τρεισήμισι λεπτά.
Το πρωί της 16ης Ιουλίου 1913, ο σφουγγαράς Γεώργιος Στάθης ετοιμαζόταν να βουτήξει από μια βάρκα στον όρμο των Πηγαδιών, κοντά στο νησί της Κάρπαθου στο Αιγαίο. Όχι πολύ μακριά φάνταζε η μεγαλοπρεπής σιλουέτα του «Regina Margherita», ενός θωρηκτού 1ης γραμμής του ιταλικού Πολεμικού Ναυτικού που λικνιζόταν στα γαλάζια νερά. Ο ψαράς σφύριξε καθώς έβγαλε το παντελόνι και την πουκαμίσα του και δεν φαινόταν να ανησυχεί καθόλου για το τι επρόκειτο να ακολουθήσει. Ωστόσο, το κατόρθωμά του έμελλε να μείνει στη μνήμη όλων ως κάτι το υπέροχο που κανείς άλλος δεν κατάφερε, κάτω από παρόμοιες συνθήκες να πετύχει.
Το φαινόμενο Στάθης Χατζής. Έτσι έλεγαν όταν μιλούσαν για αυτόν. Και πώς αλλιώς να αποκαλέσεις έναν άνθρωπο που κατεβαίνει γυμνός, χωρίς μάσκα και πέδιλα επανειλημμένα σε βάθος 77 μέτρων στον βυθό της θάλασσας και παραμένει εκεί για έως και τρεισήμισι λεπτά, ασχολούμενος με μια κουραστική δουλειά; Πολλοί σήμερα γνωρίζουν περίπου την ιστορία του: αλλά οι λεπτομέρειες του επιτεύγματος του είναι γνωστές σε ελάχιστους. Τα ξεθάβουμε με την βοήθεια του ιταλικού περιοδικού «Mondo Sornmerso», από τα πρωτότυπα έγγραφα του Ιταλικού Πολεμικού Ναυτικού.
Όλα ξεκίνησαν στο κατάστρωμα της «Queen Margherita» που προχώρούσε αργά στον κόλπο, με τον αξιωματικό στο κατάστρωμα να ακούει τον ήχο από την μέτρηση του βάθους της θάλασσας καθώς το πολεμικό προχωρούσε για να πάει να αγκυροβολήσει. Ένας υποπλοίαρχος φώναζε το αποτέλεσμα των μετρήσεων: «Δέκα μέτρα και δεν άγγιξε!» Δεκαπέντε μέτρα και δεν άγγιξε, είκοσι εννέα μέτρα ... τριάντα μέτρα, τριάντα μέτρα ... τριάντα μέτρα, εκατό μέτρα. Τα λίγα δευτερόλεπτα που μεσολάβησαν μεταξύ της εντολής και της εκτέλεσης του ελιγμού, φέρνουν την πλώρη πάνω από την άκρη του υποβρύχιου σκαλώματος. Η άγκυρα όμως συνεχίζει να βυθίζεται με αυξανόμενη ταχύτητα, σέρνοντας την αλυσίδα πίσω της και ξαφνικά συμβαίνει το δράμα. Η αλυσίδα, σπάζοντας τον μηχανισμό, τρεμοπαίζει πάνω στην κουβέρτα, σκουπίζοντάς την με ένα τεράστιο χτύπημα μαστίγιου. Στη συνέχεια οι τελευταίοι δακτύλιοι της άγκυρας βρυχώνται μέσα από την οπή που περνά η αλυσίδα και πέφτουν κατακόρυφα στη θάλασσα. Η άγκυρα όπως αποκαλύφθηκε αργότερα σκάλωσε στα 77 μέτρα βάθος.
Οι Ιταλοί αμέσως αναζήτησαν βοήθεια στο νησί. Ήθελαν να βρουν ένα άτομο ικανό να κατέβει σε αυτό το βάθος και να δέσει την καδένα και να την ανασύρουν. Έτσι πληροφορήθηκαν για την ύπαρξη ενός σφουγγαρά που είχε την αντοχή και κατέβαινε σε τέτοια βάθη. Το όνομά του Στάθης Χατζής. Δίνεται τότε εντολή να τον αναζητήσουν και τον βρίσκουν κοντά στα τουρκικά παράλια όπου ψάρευε μαζί με ένα φίλο του με δυναμίτη. Ο Χατζής βλέποντας το περιπολικό να πλησιάζει δεν καταλαβαίνει αμέσως την εθνικότητά του και φοβούμενος ότι πρόκειται για τουρκικό βυθίζει την βάρκα του και κρύβεται στα βράχια.
Από τους ιταλούς μαθαίνει για τον λόγο που τον ψάχνουν και δέχεται να αναλάβει την δουλειά ζητώντας όμως σαν αμοιβή μια χρυσή λίρα που ήταν ένα ποσό πολύ μεγάλο για εκείνη την εποχή. Παρόλα αυτά οι ιταλοί δέχονται να του την δώσουν. Έτσι την επόμενη μέρα μπαίνει στο γραφείο του Ιταλού Διοικητή που τον προσλαμβάνει αμέσως με εντολή να αναλάβει την ανέλκυση της καδένας.
Ας αφήσουμε όμως το λόγο στους αρμόδιους μάρτυρες που έγραψαν την επίσημη έκθεση του συμβάντος και η οποία δημοσιεύτηκε από την «Rivista Marittima» τον Δεκέμβριο του 1913:
«Για να φτάσει στα μεγάλα βάθη, ο δύτης κρατά στην αγκαλιά του μια επίπεδη τετράπλευρη πέτρα, βάρους 14,50 κιλών, που είχε μέγεθος επιφάνειας 30Χ40 εκατοστών επιφάνειας δεμένη σε πετονιά που τραβιέται και φτερώνεται από το σκάφος όπου υπάρχουν τρεις βοηθοί του δύτη. Αυτή η πέτρα του χρησιμεύει ως πηδάλιο και με την κλίση που της δίνει φτάνει στο επιθυμητό σημείο.
Εκεί παραμένει αγκυρωμένος κατά κάποιο τρόπο στην πέτρα μέσω μιας μικρής ουράς που από τη μια πλευρά είναι στερεωμένη στον αριστερό καρπό του, από την άλλη σε μια δακτυλήθρα που τρέχει στη γραμμή στην οποία είναι δεμένη η πέτρα. Για να ξαναβρεθεί στην επιφάνεια δεν εγκαταλείπει την πέτρα, αλλά με το κατάλληλο σήμα τον τραβούν οι βοηθοί του που το κάνουν αυτό με μεγάλες κινήσεις».
Οι επιχειρήσεις πραγματοποιήθηκαν επί τέσσερις συνεχόμενες ημέρες και με καλές συνθήκες της θάλασσας. Μετά την προπόνηση, την πρώτη μέρα πραγματοποίησε έξι καταδύσεις σε αυξανόμενα βάθη από 45 σε 60 μέτρα. Την επόμενη μέρα ο Στάθης Χατζής κατέβηκε πέντε φορές κοντά στην αλυσίδα, η οποία βρισκόταν σε έναν απότομα επικλινή λασπώδη βυθό. Στη δεύτερη κατάδυση, στα 64 μέτρα, προσπάθησε να αγκιστρώσει μια λαβή σε μια από τις λαβές, αλλά, ενοχλημένος από τη λάσπη, γλίστρησε και η πέτρα τον έσυρε στα 84 μέτρα. Ξανανεβαίνει πίσω στην επιφάνεια και κατεβαίνει πάλι καταφέρνοντας να στερεώσει άλλη μια λαβή στην αλυσίδα.
Την τρίτη μέρα κάνει άλλες επτά καταδύσεις: σχεδόν όλες στην επάνω λαβή της αλυσίδας, στα 77 μέτρα. Την τελευταία μέρα, ο Στάθης Χατζής αφήνει να φύγει και στη συνέχεια πιέζει ένα ατσάλινο καλώδιο με ένα γάντζο, που έχει ήδη βιδωθεί σε ένα σημείο δεμένο σε μια από τις λαβές ψηλότερα και καταφέρνει να σταυρώσει το καλώδιο στο κεφάλι: από εκείνη τη στιγμή ήταν δυνατό να αρχίσουν να ανελκύουν μερικά μέτρα της αλυσίδας, σηκώνοντάς το πιάσιμο στη μέση του νερού. Την τελευταία μέρα, με άλλες τρεις καταδύσεις, ο δύτης μόνος του καταφέρνει να γλιστρήσει χειροπέδες όχι μακριά από το κεφάλι του δεσίματος και να βάλει σε ισχύ ένα ακόμη καλώδιο. Από εκείνη τη στιγμή η ανέλκυση δεν παρουσίασε άλλες δυσκολίες.
Και ιδού και η αναφορά του γιατρού του πλοίου: «Χατζή Στάθης του Γεωργίου, καταγόμενος από τη Σύμη, 35 χρονών σφουγγαράς και παντρεμένος με 4 παιδιά, όλα υγιή και ζωντανά. Ύψος 1,70 μέτρα, βάρος 65 κιλά. Θωρακική περίμετρος 0,92 όντας 0,98 που αντιστοιχεί στη μέγιστη εισπνοή και 0,90 της μέγιστης εκπνοής. Σκουρόχρωμος, μάλλον λεπτός, έχει κανονική μυϊκή ανάπτυξη.
«Αν και η εξέταση δείχνει ένα αξιοσημείωτο πνευμονικό εμφύσημα, εντούτοις το πάνω μέρος του θώρακα δεν έχει λάβει ακόμη σχετικές διαστάσεις, αν και είναι κάπως κυρτό και άκαμπτο. Οι τόνοι της καρδιάς γίνονται αντιληπτοί απόμακροι, αλλά κανονικοί».
«Σφυγμός 80 έως 90 το λεπτό, αναπνευστική δράση από 20 έως 22. Τίποτα μη φυσιολογικό στο νευρικό σύστημα ή στην κόρη του ματιού... Μειωμένη λειτουργία ακοής, λόγω απόλυτης έλλειψης μιας από τις μεμβράνες του τυμπάνου, υπολείμματα στην άλλη. Δεν πάσχει από καμία ασθένεια ... (εκτός από "ένα οπισθοδρομικό τράχωμα μετά από εγχείρηση). Αναφέρει μόνο πόνους στη σπονδυλική στήλη και δεν δίνει σημασία σε αυτούς"
«Αν και του ζητήθηκε να κρατήσει μια αναπνοή στο συνηθισμένο περιβάλλον, αρχικά αντιτάχθηκε, λέγοντας ότι το πείραμα δεν θα μπορούσε να έχει καμία αξία γιατί αντέχει πολύ περισσότερο κάτω από το νερό. Τελικά υποβλήθηκε και αποδείχθηκε ότι η αντοχή του κάτω από αυτές τις συνθήκες ήταν μόλις 40 δευτερόλεπτα. Στις επεμβάσεις ανάκτησης που περιγράφηκαν παραπάνω, κατέβηκε σε βάθη που κυμαίνονται από 40 έως 60 και ακόμη και έως 80 μέτρα υποβρύχια με αντοχή από 1,30 έως 3,35 λεπτά. Διασφαλίζει ότι έχει φτάσει τα 110 μέτρα και ότι μπορείτε να αντέξει ακόμη και 7 λεπτά στα 30 μέτρα.
«Από οποιαδήποτε κατάδυση ο Στάθης έβγαινε με όλη τη δύναμή του και ο τρόπος με τον οποίο πηδούσε στη βάρκα και παρέμενε εκεί χωρίς τη βοήθεια των βοηθών του το απέδειξε. Αμέσως μετά απαλλάχτηκε από το νερό που είχε εισχωρήσει στη μύτη και τα αυτιά του και όταν ρωτήθηκε για τα ήχους που τυχόν ακούει κατά τη διάρκεια της κατάδυσης λέει ότι δεν πρόσεξε κάτι. Μάλλον, συνηθισμένος καθώς ήταν σε αυτή την κατάσταση από την παιδική του ηλικία, δεν αντιλαμβάνεται θορύβους, μόνο, ισχυρίζεται ότι νιώθει όλη την πίεση στους ώμους του. Στα μάτια τίποτα. Ισχυρίζεται επίσης ότι στα 80 μέτρα, αν και το φως είναι μειωμένο, αν το νερό είναι καθαρό μπορείτε να δει αρκετά για να δουλέψει».
Η ιατρική έκθεση ολοκληρώνεται προσπαθώντας να εξηγήσει τις εξαιρετικές ικανότητες του Στάθη Χατζή με την προοδευτική εκπαίδευση, την οποία ξεκίνησε ως παιδί στην αναζήτηση σφουγγαριών. Αλλά για να εξηγήσει τη διαφορά μεταξύ των 40 δευτερολέπτων στα οποία μπορούσε να κρατήσει την αναπνοή του στην επιφάνεια και του χρόνου που μπορούσε να περάσει κάτω από το νερό, ο γιατρός του 1913 επιχειρεί μια μοναδική υπόθεση: «... μια ορισμένη δερματική αναπνοή του αέρα μέσα στο νερό, ίσως ευνοείται από την πίεση».
Η προσπάθεια που έκανε ο Χατζής και η επιτυχία του εγχειρήματος ενθουσίασε τους Ιταλούς που του παραχώρησαν – και κατόπιν αιτήματός του – το δικαίωμα να κυκλοφορεί ελεύθερα στο Αιγαίο που βρισκόταν τότε υπό Ιταλική κατοχή.
Το 1918 ο Χατζηστάθης μπάρκαρε σε ένα αγγλικό πλοίο που στον Ατλαντικό τορπιλίστηκε από γερμανικό υποβρύχιο. Ήταν ο μοναδικός που επέζησε από το ναυάγιο και για τρεις μέρες περιπλανιόταν πάνω σε μια σχεδία, μέχρι να τον εντοπίσει ένα αγγλικό υποβρύχιο. Οι Άγγλοι δεν μπορούσαν να πιστέψουν το πώς κρατήθηκε στη ζωή τόσες μέρες.
Τα επόμενα χρόνια μετανάστευσε στην Αμερική για ένα καλύτερο μέλλον. Στην Ελλάδα επέστρεψε όταν διαγνώστηκε με καρκίνο του πνεύμονα και άνοιξε έναν μηχανοκίνητο μύλο. Πέθανε τελικά το 1936, σε ηλικία 58 ετών.
Πηγές :
https://www.calypsosub.it/news/storia-subacquea/82-haggi-statti-il-pioniere-mondo-sommerso-1960.html
https://el.wikipedia.org/wiki/Στάθης_Χατζής
https://www.freedivers.net/blog/the-history-of-the-greek-sponge-divers/
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου