Οι εργατικοί αγώνες στο ξεκίνημα τους

 

ΑΒΡΑΑΜ ΜΠΕΝΑΡΟΓΙΑ

Οι εργατικοί αγώνες στο ξεκίνημα τους

Έλληνες και Σέρβοι στην Κέρκυρα. Παμβαλκανικό Συνέδριο. Πρωτομαγιά του 1912

Του Γ. Α. ΛΕΟΝΤΑΡΙΤΗ

Πολλά έχουν αναφερθεί για τους ιστορικούς δεσμούς μεταξύ Ελλάδος και Σερβίας. Λίγοι όμως γνωρίζουν, ότι τους δύο λαούς συνδέουν -πέραν όλων των άλλων- και κοινοί εργατικοί αγώνες. Αφορμή στάθηκε ο πόλεμος που κατά το 1916 συνεχιζόταν και επεκτεινόταν άγριος και ανελέητος. Η Βουλγαρία και η Τουρκία πήγαν με το μέρος της Γερμανίας, ενώ η Ελλάδα και η Ρουμανία είχαν συνταχθεί με την Αντάντ. Γάλλοι και Άγγλοι, άνοιξαν μέτωπο στη Μακεδονία. Η Κέρκυρα κατελήφθη από γαλλικά, αγγλικά και ιταλικά στρατεύματα και το λιμάνι της έγινε ναυτική πολεμική βάση.

Εκεί λοιπόν στην Κέρκυρα, βρήκαν καταφύγιο τα λείψανα του Σερβικού στρατού. Καταδιωκόμενα από τις στρατιές του Μάκενσεν, που μέσα σε λίγες μέρες σαρώσανε ολόκληρη τη Σερβία, ράκη κυριολεκτικά  από  τις  περιπέτειες,  τις   κακουχίες, τις στερήσεις και την πείνα, οι Σέρβοι συγκεντρώθηκαν σε στρατόπεδο έξω από την πόλη.

Η κατάσταση τους ήταν απελπιστική, γιατί πέρα από την πείνα, τους θέριζε και η χολέρα. Εκείνο που για χρόνια θύμιζε τις περιοχές που είχαν στρατοπεδεύσει, ήσαν τα απέραντα νεκροταφεία με τις χιλιάδες σταυρούς... Όσους γλύτωσαν, τους παρέλαβαν οι μεγάλοι σύμμαχοι, τους περιέθαλψαν, τους έντυσαν και τους έστειλαν στο Μακεδόνικο Μέτωπο.

Η Βουλή των Σέρβων συνεδρίαζε στο... Δημοτικό Θέατρο και η Μπέλλα Βενέτσια, ήταν τα... ανάκτορα του Βασιλέως Πέτρου! Γεγονός είναι, ότι οι Σέρβοι στρατιώτες, άφησαν στους κατοίκους της Κέρκυρας τις καλύτερες εντυπώσεις. Παρά την πείνα τους, δεν ακούστηκε ούτε μια εκ μέρους των κλοπή, λεηλασία, ή βιαιοπραγία. Όσοι είχαν μπανκανότες πλήρωναν. Όσοι δεν είχαν, ζητούσαν με συστολή λίγο ψωμί.

Από το 1912 μέχρι τον Αύγουστο του 1922, η χώρα βρισκόταν σχεδόν δίχως ανάπαυλα σε πόλεμο. Στην Κέρκυρα, η εκεί σοσιαλιστική ομάδα κατά την εποχή του Διχασμού και του πολέμου, πήρε το μέρος της Γαλλίας και συμπαραστάθηκε στο Κόμμα των Φιλελευθέρων του Ελ. Βενιζέλου. Την ίδια εποχή, ένας μικρός αριθμός νέων με επαναστατικές ιδέες, συγκεντρώθηκε γύρω από τον Ηλία Γιοβάνοβιτς, που μιλούσε για «προλεταριακό διεθνισμό». Ήταν ένας επαγγελματίας επαναστάτης, ανήκε στην άκρα αριστερά του Σερβικού Σοσιαλιστικού Κόμματος, και διέθετε μια σοβαρή θεωρητική κατάρτιση. Οι νέοι τον άκουγαν εκστατικοί να τους μιλάει για τον «ιμπεριαλιστικό χαρακτήρα» του πολέμου από τα δυο αντίπαλα «συγκροτήματα», για το καθήκον της μετατροπής του πολέμου σε επανάσταση, για την κατάρρευση της Διεθνούς, για την ανάγκη δημιουργίας νέας, για την Λούξεμπουργκ, τον Λίμπκνεχτ και τον Λένιν.

Στην Κέρκυρα ο Ποβάνοβιτς ήρθε με τα λείψανα του Σερβικού Στρατού, στρατιώτης κι' αυτός. Γρήγορα λιποτάκτησε, κι' έμεινε στην Κέρκυρα, μέχρι τις αρχές του 1920.

Όταν έφυγε, διατήρησε για μεγάλο διάστημα αλληλογραφία με Έλληνες συντρόφους του, και τελείωνε πάντα τις επιστολές του, με τη φράση: «Ζήτω η Επανάσταση του κόσμου!». Αρκετό διάστημα αργότερα, ο Γιοβάνοβιτς πήγε στη Γιουγκοσλαβία, κι εκεί συνελήφθη, φυλακίστηκε και σκοτώθηκε σε μια δήθεν «απόπειρα αποδράσεως».

Οι Σέρβοι σοσιαλιστές, ήταν από τους λίγους που δεν πέρασαν την υπηρεσία της κυβέρνησης τους, αλλά έμειναν πιστοί στις επαναστατικές τους ιδέες. Πολλές φορές οι βουλευτές τους, κατήγγειλαν την σωβινιστική πολιτική, και μέσα στο Δημοτικό θέατρο της Κέρκυρας, όπου συνεδρίαζε η Βουλή τους, προκλήθηκαν επεισόδια, ενώ οπλισμένα αποσπάσματα του Γαλλικού Στρατού είχαν περικυκλώσει το κτίριο...

Η επανάσταση στη Ρωσία

Έλληνες και Σέρβοι πριν ακόμα ολοκληρωθεί η Οκτωβριανή Επανάσταση, όταν τον Ιούλη του 1917 ακούγονταν όλο και πιο δυνατά οι πρώτοι βρυχηθμοί της, τα βλέμματα πολλών επαναστατών κι' από τις δυο χώρες, στράφηκαν προς τη «Μεγάλη Ρωσία».

Έτσι, ο καθηγητής Αριστοτέλης Σιδερής, σοσιαλιστής βουλευτής τότε, κι' αργότερα από τους ηγέτες του Σοσιαλιστικού Εργατικού Κόμματος, έγραφε στον «Ριζοσπάστη», που ακόμα ήταν δημοκρατικός: «...Προς τη Μεγάλην Ρωσίαν στρέφει το βλέμμα ο ελληνικός λαός και προς αυτήν μετά στοργής αποβλέπει και εξ αυτής συναπάση τη γη περιμένει την κοσμοσωτήριον πραγμάτωσιν των ιδεών...». Αλλά και πολλά χρόνια προτού ακουστούν τα μηνύματα από τη Ρωσία, οι εργατικοί αγώνες είχαν ενταθεί στη χώρα μας.

 

 

Ιδιαίτερα χαρακτηριστική ήταν η χρονιά του 1911. Η Πρωτομαγιά τότε γιορτάσθηκε με ξεχωριστή μεγαλοπρέπεια στη Θεσσαλονίκη. Στους δρόμους έγινε μεγάλη παρέλαση, και μέσα στο πολύχρωμο πλήθος, έβλεπε κανείς Ελληνες, Ισραηλίτες, Βούλγαρους, ακόμα και Τούρκους εργάτες...

 

Από μια μικρή πρόχειρη εξέδρα, μίλησαν στο πλήθος γνωστοί εκπρόσωποι της «Φεντερασιόν», όπως ο Βλάχωφ, ο Αρδίττι, ο Τούρκος καπνεργάτης Ιχσάν και ο παλαίμαχος σοσιαλιστής Αβραάμ Μπεναρόγια. Τέσσερις μουσικές είχαν τοποθετηθεί μεταξύ των χιλιάδων διαδηλωτών, οι οποίοι είχαν συνταχθεί κατά κατηγορίες ανάλογα με τον επαγγελματικό κλάδο στον οποίο ανήκαν. Στον αέρα ανέμιζαν ερυθρά λάβαρα και οι μπάντες έπαιζαν τη «Διεθνή», τον σοσιαλιστικό ύμνο, που τον τραγουδούσαν οι συγκεντρωθέντες σε διάφορες γλώσσες. Κάπου 7.000 ήσαν οι διαδηλωτές, ενώ είχαν απεργήσει 12.000. Οι αρχές αποφάσισαν να επέμβουν. Η επίσκεψη του Σουλτάνου στη Μακεδονία και την Αλβανία, η οποία είχε πολιτικούς σκοπούς, χρησιμοποιήθηκε από τις αρχές σαν πρόφαση. για να ξεκαθαρίσουν την πόλη από μερικούς «επικίνδυνους» σοσιαλιστές.

 

Με τη δικαιολογία ότι υπήρχε κίνδυνος για τη ζωή του Σουλτάνου, διετάχθη η σύλληψη του Γραμματέα του Σωματείου Καπνεργατών Σαμπατάι Λεβή, του Γραμματέα των Τούρκων καπνεργατών Ιχσάν και του Μπεναρόγια. Οι δύο πρώτοι κρατήθηκαν στα μπουντρούμια του Διοικητηρίου, τον δε Μπεναρόγια, έστειλαν εξορία στη Σερβία.

 

Ο Μπεναρόγια, στις αναμνήσεις του, από τους αγώνες εκείνου του καιρού, έγραφε: «Η εργατική και σοσιαλιστική ζύμωσις δεν εζωογονείτο μόνον εις Θεσσαλονίκη. Εις Κωνσταντινούπολη, Σμύρνην και αλλαχού και εις αυτάς ακόμη τας πόλεις της Μακεδονίας, ιδρύοντο εργατικά σωματεία, απεργίαι κάπως γενικώτεραι εκηρύσσοντο, σοσιαλιστικές ομάδες και εργατικές εφημερίδες ενεφανίζοντο. Η Νεοτουρκική κυβέρνησις παρηκολούθη υπόπτως την αναπτυσσομένην ζύμωσιν. Απεργία των σιδηροδρομικών όλων των ευρωπαϊκών δικτύων ετάραξε τα νεύρα του κομιτάτου.

 

Ο τότε υπουργός των Εσωτερικών της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας Φερίτ πασάς, συνέταξε και υπέβαλε εις την Οθωμανικήν Βουλήν, νομοσχέδιον, διά του οποίου απηγορεύετο το δικαίωμα της απεργίας εις τους εργαζομένους εις υπηρεσίας «δημοσίας ανάγκης», ως οι σιδηροδρομικοί, τροχιοδρομικοί κ.λπ. Εξ αφορμής του νομοσχεδίου τούτου, εξαπελύθη εκ Θεσσαλονίκης κύμα αγανακτήσεως και διαμαρτυρίας, το οποίον διατρέξαν την Μακεδονίαν και Θράκην, μετεδόθη εις όλην την Μ. Ασίαν.

Το πρώτον συλλαλητήριον ωργανώθη εν Θεσσαλονίκη, ουχί άνευ εμποδίων και προστριβών με τας αρχάς, αι οποίαι δεν ηννόουν να το επιτρέψουν. Αλλ' οι οργανωταί του δηλαδή η Φεντερασιόν, οι ενδιαφερόμενοι σιδηροδρομικοί και άλλοι, κατόρθωσαν να ενεργήσουν με επιδεξιότητα, παρασύροντες εις αυτό, όλα τα εργατικά σωματεία, και αυτά τα υπό κηδεμονία των εθνικών συλλόγων, όλον τον εργατικόν κόσμον. Αι αρχαί εθεώρησαν καλύτερον ότι έπρεπε να επιτρέψουν το συλλαλητήριον, ορίσασαι τόπον συγκεντρώσεως την έναντι του Τελωνείου πλατείαν. Την ημέραν εκείνην, όλος ο στρατός Θεσσαλονίκης ήτο εν επιφυλακή, το δε ιππικόν είχε περιζώσει την πλατείαν...».

 

Θόρυβος στη Βουλή...

 

Ο Αβραάμ Μπεναρόγια (πρώτος αριστερά από το άτομο με την εφημερίδα) και άλλα εργατικά στελέχη φυλακισμένοι μετά τις ταραχές που ακολούθησαν εργατική διαδήλωση στον Βόλο, στις 15 Φεβρουαρίου 1921.

Ο Μπεναρόγια, λοιπόν, όπως είδαμε είχε σταλεί εξορία στη Σερβία. Ο Εβραίος αυτός παλαίμαχος σοσιαλιστής, δάσκαλος, τυπογράφος,  δημοσιογράφος,  από τους πρωτεργάτες της Φεντερασιόν, που είχε εγκατασταθεί στη Θεσσαλονίκη από το 1908, για να περάσει τα τελευταία του χρόνια στο προάστιο Χολόν του Ισραήλ, ήταν μια εξέχουσα μορφή του συνδικαλισμού.

 

Σύσσωμος η εργατική τάξη της Θεσσαλονίκης αντέδρασε κατά της αυθαιρεσίας των Νεότουρκων και πέτυχε μεν την απόλυση των δύο κρατουμένων, αλλά δεν κατόρθωσε να ληφθεί κανένα μέτρο ευεργετικό για τον Μπεναρόγια. Χρειάσθηκε να γίνει επεισοδιακή συζήτηση στη Βουλή, να ξεσηκωθεί γενική διαμαρτυρία και κατακραυγή των εργατών και σοσιαλιστών, όχι μόνον της Θεσσαλονίκης, αλλά και χωρών της Ευρώπης, ακόμα και της Τουρκίας. Στη Θεσσαλονίκη οργανώθηκε μέγα συλλαλητήριο, στο οποίο μίλησαν ο Αρμένιος βουλευτής Παπαζιάν, ο καθηγητής Βλάχωφ, ο Αρμένιος δημοσιογράφος Σακαριάν, ενώ ο αντιπόσωπος της Φεντερασιόν Σαούλ Ναχούμ υποκίνησε όλο τον σοσιαλιστικό Τύπο της Ευρώπης, για να επιτραπεί έπειτα από 8 μήνες στον Μπεναρόγια να επιστρέψει στη Θεσσαλονίκη.

 

Η κατάσταση και τότε στη Βαλκανική ήταν άσχημη. Οι σχέσεις της Τουρκίας με τα Βαλκανικά κράτη χειροτέρευαν συνεχώς. Οι Ευρωπαίοι έκαναν σχέδια για την Τουρκία, οι Αλβανοί εστασίαζαν, και όλοι συζητούσαν για πόλεμο. Η Ιταλία εκήρυξε τελικά τον πόλεμο κατά της Τουρκίας για να καταλάβει την Τριπολίτιδα.

 

Η καταιγίδα πλησίαζε. Και τότε, οι σοσιαλιστές των Βαλκανίων, προβλέποντες κινδύνους, θέλησαν να προπαρασκευάσουν ένα Παμβαλκανικό Συνέδριο, για την οργάνωση μιας γενικής αντιστάσεως κατά του πολέμου.

 

Με πρωτοβουλία του Σερβικού Σοσιαλιστικού Δημοκρατικού Κόμματος, συνεκλήθη στο Βελιγράδι τον Οκτώβριο του 1911, Παμβαλκανική Σοσιαλιστική Συνδιάσκεψη.

 

Σ' αυτήν πήραν μέρος, η Σερβία, η Ρουμανία, η Βοσνία, η Κροατία και Τούρκοι μέλη της Φεντερασιόν, καθώς και ο Ρακόβσκι, με τη διπλή του ιδιότητα, του αντιπροσώπου της Ρουμανίας και της Διεθνούς. Το βουλγαρικό σοσιαλιστικό κόμμα και το αρμενικό, δεν κατόρθωσαν να εκπροσωπηθούν. Η Συνδιάσκεψη αποφάσισε να οργανωθούν για την 5η Νοεμβρίου συλλαλητήρια διαμαρτυρίας κατά του πολέμου, σε όλη την Βαλκανική, στα οποία μάλιστα, θα γινόταν... ανταλλαγή ρητόρων! Και η Φεντερασιόν της Θεσσαλονίκης όμως, δεν καθυστέρησε στην οργάνωση συλλαλητηρίων.

 

Η Πρωτομαγιά του 1912

 

 

Όταν ο Μπεναρόγια κατέβηκε στην Αθήνα, βρήκε ένα σοσιαλιστικό κύκλο, τελείως διαφορετικό από αυτόν που ήξερε στη Θεσσαλονίκη, στα Βαλκανικά κράτη και στην Κωνσταντινούπολη. Το πρώτο που του έκανε εντύπωση, ήταν η ψυχρότητα με την οποία τον αντιμετώπισαν. Πιο ζεστά τον  υποδέχθηκε  ο γηραιός πια, Πλάτων Δρακούλης, ο οποίος τον πληροφόρησε για το τι συνέβαινε στην πρωτεύουσα.

 

Έτσι ο Μπεναρόγια έμαθε ότι υπήρχε ένα  «Σοσιαλιστικό Κόμμα» υπό την προεδρία του Δρακούλη, κι ένα «Σοσιαλιστικό Κέντρο» υπό την αρχηγία, του δημοσιογράφου Ν. Γιαννιού. Στο πατάρι του καφενείου «Κλαυθμώνος», θα διεπίστωνε ότι εκεί λειτουργούσαν τα γραφεία του «Σοσιαλιστικού Κέντρου»! Και η έκπληξη του μεγάλωσε όταν μετά την πρώτη ψυχρότητα, εδώ τον υποδέχθηκαν με μεγάλη εγκαρδιότητα!

 

Ήταν ο σύντροφος, ο Ισραηλίτης εξόριστος που ερχόταν από το εξωτερικό. «Εις το πατάρι του καφενείου τούτου, συνεκεντρώνετο όλος σχεδόν ο Ελληνικός σοσιαλισμός», θα γράψει στις αναμνήσεις του ο Μπεναρόγια, ο οποίος ανέλαβε να τους οργανώσει την εκδήλωση για την Πρωτομαγιά του 1912. Τα πράγματα όμως δεν ήταν εύκολα, γιατί δεν υπήρχε υποδομή, και σαν να μην έφθανε αυτό, υπήρχε διάσταση μεταξύ Σοσιαλιστικού Κόμματος και Σοσιαλιστικού Κέντρου.

 

Τελικά τα μέλη του «Κέντρου» αποφάσισαν να συγκεντρωθούν στο εξοχικό καφενείο του «Μετς». Για πρώτη φορά θα κρατούσαν ερυθρές σημαίες, και θα έψαλλαν σοσιαλιστικούς ύμνους. Ο Μπεναρόγια ανέλαβε ακόμα και τον ρόλο του μουσικοδιδάσκαλου, αφού οι περισσότεροι... αγνοούσαν αυτούς τους ύμνους, και στο Ζάππειο, έκαναν... πρόβες «συναυλιών»! Οι Σοσιαλιστές της Αθήνας, μια φούχτα άνθρωποι, διδασκόντουσαν τη «Διεθνή» για πρώτη φορά, σε μετάφραση του Πέτρου Πικρού: «Εμπρός της γης οι κολασμένοι...».

Τελικά, έφθασε η Πρωτομαγιά. Ο εορτασμός έγινε σύμφωνα με το πρόγραμμα. Πρώτος μίλησε ο Νικ. Γιαννιός, ο Π. Πικρός απήγγειλε ποιήματα, μίλησε κατόπιν ο Μπεναρόγια, κι ένας φοιτητής Παπαδημητρίου. Οι ερυθρές σημαίες κυμάτιζαν στον αέρα, και τη στιγμή που έψαλλαν τη «Διεθνή», η αστυνομία επετέθη για να τους διαλύσει. Κατέβασαν τις σημαίες και συνέλαβαν τους περισσότερους.

 

Οι συλληφθέντες στην αρχή τα έχασαν. Με την αποφασιστικότητα όμως των σοσιαλιστών ηγετών, ξαναβρήκαν το θάρρος τους, κι ενώ μεταφέρονταν με συνοδεία προς την αστυνομική διεύθυνση, άρχισαν να τραγουδάνε τη «Διεθνή».

 

Ο κόσμος έκπληκτος παρακολουθούσε τη σκηνή, χωρίς να καταλαβαίνει γιατί γίνεται όλη αυτή η φασαρία! Αλλά κι ο διευθυντής της αστυνομίας Ζυμβρακάκης, δεν μπορούσε να πεισθεί γιατί ήσαν «επικίνδυνοι» αυτοί οι άνθρωποι, ούτε ήξερε πολλά πράγματα για «σοσιαλισμούς» και τα παρόμοια. Ανέκρινε λοιπόν την οργανωτική επιτροπή, με ειρωνική διάθεση, προβληματιζόμενος τι να κάνει τους συλληφθέντες. Ο Μπεναρόγια όμως διέτρεχε τον κίνδυνο, αν ανεκάλυπταν την ταυτότητα του, να σταλεί πάλι εξορία. Πολλοί τον παρότρυναν να το σκάσει, αλλά εκείνος δεν ήθελε να χάσει ένα τόσο... «σημαντικό» γεγονός!

 

Η Αθηνά Γαϊτάνου-Γιαννιού, που είχε κι αυτή συλληφθεί με δυο ακόμη γυναίκες, ανέλαβε να λύσει το πρόβλημα. Κατόρθωσε με αρκετή πονηριά να πείσει τον αξιωματικό που τους συνέλαβε ότι ο Μπεναρόγια δεν είχε σχέση μαζί τους:

 

— Ο άνθρωπος είναι ξένος και βρέθηκε τυχαία ανάμεσα μας...

Ο αξιωματικός την πίστεψε, και άφησε ελεύθερο τον Μπεναρόγια! Στο μεταξύ ο Ζυμβρακάκης δεν έβγαζε τίποτε από τις «ανακρίσεις», και για να γλιτώσει από αυτόν τον... «πονοκέφαλο», πήρε τελικά την απόφαση:

 

— Φύγετε, είστε ελεύθεροι!

 

Τα μέλη του «Σοσιαλιστικού Κέντρου», μαζί με την οργανωτική επιτροπή ξεχύθηκαν πανηγυρίζοντες στο δρόμο για να καταλήξουν στην πλατεία Κλαυθμώνος τραγουδώντας τη «Διεθνή» και κραυγάζοντας:

 

—Ζήτω η Πρωτομαγιά, ζήτω ο... Ζυμβρακάκης!

 

Μόνος σοβαρός ο Νικ. Γιαννιός, καθόταν σκεπτικός στο πατάρι του καφενείου, καπνίζοντας και κουβέντιαζε με τον Μπεναρόγια, για τον... «απολογισμό» της Εργατικής Πρωτομαγιάς! Αυτά συνέβαιναν τον παλιό εκείνο τον καιρό, όταν το σοσιαλιστικό κίνημα βρισκόταν στην Αθήνα, στα πρώτα του βήματα...

 

Πηγή

ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ 29 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 1994