Αναζητώντας το "μυστικό του τρούλου της Φλωρεντίας"
Λίγα μυστικά κρατιούνται τόσο καλά κρυμμένα για τόσα πολλά χρόνια. Το 1446, ο Ιταλός αρχιτέκτονας Φίλιππος Brunelleschi, φεύγοντας από τη ζωή, δεν θα μπορούσε ούτε ο ίδιος να διανοηθεί το πλήθος των ερωτημάτων που θα προκαλούσε το έργο με το οποίο συνδέθηκε περισσότερο το όνομα του: η κατασκευή του τρούλου του Καθεδρικού ναού της Σάντα Μαρία ντελ Φιόρε, εδώ και αιώνες σύμβολο της πρωτεύουσας της Τοσκάνης, της Φλωρεντίας. Και μπορεί το «μυστήριο» του Brunelleschi να συνοψίζεται στο φαινομενικά απλό «πώς χτίστηκε ο τρούλος του Ναού», αλλά όσοι έως σήμερα επεχείρησαν να δώσουν μια ικανοποιητική απάντηση δεν είχαν τα αποτελέσματα που ενδεχομένως ανέμεναν.
Η εξαίρεση στον κανόνα των συναδέλφων του φιλοδοξεί να είναι ο επίσης Τοσκανός αρχιτέκτονας Μάσιμο Ρίτσι, ο οποίος διδάσκει «αρχαία αρχιτεκτονική τεχνολογία» στο πανεπιστήμιο της πόλης που ισχυρίστηκε ότι βρισκόταν εγγύτερα από κάθε άλλον στη σκέψη του Brunelleschi. Προκειμένου να λυθεί το δυσεπίλυτο «παζλ», ο Ρίτσι δεν περιορίστηκε στη σύνταξη μιας ακαδημαϊκής διατριβής, αλλά έκανε ένα βήμα μπροστά: Προσπάθησε να κατασκευάσει ένα αντίγραφο του τρούλου, στο ένα πέμπτο του μεγέθους του πραγματικού, χρησιμοποιώντας εργαλεία που ήταν διαθέσιμα και την εποχή του Brunelleschi.
Ακόμα και το μέρος που ο Ρίτσι επέλεξε για να πραγματοποιήσει το εγχείρημα του είναι συμβολικό: στις όχθες του ποταμού Αρνο, εκεί που ο καινοτόμος Ιταλός αρχιτέκτονας πολλές δεκάδες χρόνια πριν κατασκεύαζε ένα ανάλογο μοντέλο για να πείσει όσους -και δεν ήταν λίγοι-αμφέβαλαν για την ορθότητα των σκέψεων του.
Η όλη επιχείρηση, που άρχισε το 1989 υπολογιζόταν ότι θα διαρκέσει τουλάχιστον δύο χρόνια. Σήμερα τόσα χρόνια μετά δεν έχει ολοκληρωθεί.
Ο τρούλλος του Μάσιμο Ρίτσι υπολογιζόταν να έχει ύψος εννέα μέτρων ενώ στο εσωτερικό του (διαμέτρου 9 μ.) θα φιλοξενούταν μια έκθεση της τεχνικής που πιστεύεται ότι χρησιμοποιήθηκε για να οικοδομηθεί ο τρούλλος. «Η οποιαδήποτε θεωρία σχετικά με τον τρούλλο είναι αδύνατον να θεμελιωθεί αν δεν υπάρχει και ένα μοντέλο», ισχυρίζεται ο Ρίτσι για να συμπληρώσει: «Με τη βοήθεια των μαθηματικών και των κομπιούτερ κατασκεύασα τον τρούλλο αμέτρητες φορές. Έχοντας, όμως, στη διάθεση μου ό,τι ακριβώς είχε και αυτός, δηλαδή τούβλα και λάσπη, τα πράγματα θα είναι πολύ διαφορετικά».
Τα μυστικά του Brunelleschi, σύμφωνα με τον Μάσιμο Ρίτσι βρίσκονται πίσω από τρία σχοινιά, έναν, υδραυλικό αγωγό και οκτώ μικρούς κινητούς ραβδωτούς στύλους. Με αυτά τα απλούστατα υλικά έλυσε τα πιο πιεστικά προβλήματα της κατασκευής. Γάντζοι, κρίκοι και τρύπες έπαιξαν κι αυτά το δικό τους ρόλο. Πάνω σε αυτά στηρίχθηκαν ξύλα και σχοινιά, σχηματίζοντας έτσι ένα οκταπέταλο λουλούδι.
Αυτός ο ιστός δημιούργησε ορισμένα σημεία αναφοράς, έτσι ώστε να γνωρίζουν οι δημιουργοί του έργου πού να τοποθετήσουν τα υλικά της κατασκευής.
Η νέα θεωρία του Ρίτσι ( γνωστή ήδη στους αρχιτεκτονικούς κύκλους της Φλωρεντίας ως ο «κανόνας του λουλουδιού») δεν συνάντησε λιγότερο σκεπτικισμό από αυτόν που είχε να αντιμετωπίσει ο Brunelleschi στον καιρό του. «Το γεγονός ότι χτίζει ένα μοντέλο του τρούλου δεν αποδεικνύει τίποτα», διατεινόταν ο καθηγητής Γκαλούτσι, διευθυντής του Μουσείου Επιστημών της Φλωρεντίας. Παρόμοιες απόψεις δεν φάνηκαν να πτοούν το Ρίτσι.
Το αντίθετο μάλιστα: «Είμαι σίγουρος ότι έχω δίκιο. Βρείτε μου έναν χορηγό και θα σας φτιάξω ένα ακριβές ομοίωμα του τρούλου, ίσως ένα μέτρο μικρότερο» έλεγε.
Για να καταδείξει τις θεωρίες του, αποφάσισε λοιπόν να φτιάξει τη δική του εκδοχή του θόλου, αν και σε κλίμακα 1:5. Παρά τις αρχικές δυσκολίες με την ίδρυση της ένωσης Filippo di Ser Brunellesco ο Ricci πήρε το πράσινο φως και το 1989 έβαλε τα πρώτα τούβλα στο δικό του τρούλο στο Parco Dell'anconella, έξω από το κέντρο της Φλωρεντίας.
Μετά από 28 χρόνια, στα 2017, ο τρούλος δεν είχε τελειώσει ακόμα. Και είναι περίεργο το γεγονός αν σκεφτεί κανείς ότι ο Brunelleschi μόχθησε για μόλις 16 χρόνια στο θόλο του, πέντε φορές μεγαλύτερος σε μέγεθος απ’ αυτόν του Ricci. Αλλά ο Ricci ποτέ δεν είχε στόχο να είναι καλύτερος από το αναγεννησιακό του είδωλο: ο θόλος, για τον Ricci, ήταν και ήταν πάντα ένα πεδίο δοκιμών, μια μέθοδος μελέτης και δοκιμής των θεωριών του.
Όταν ρωτήθηκε αν σκόπευε να τον ολοκληρώσει, η απάντησή του ήταν μια, γρήγορη και απλή, «Όχι». Μια παύση. «Και θα σου πω γιατί!». Ο Τζιοβάνι Μικελούτσι, ένας από τους κορυφαίους Ιταλούς αρχιτέκτονες του 20ου αιώνα και ο άνθρωπος πίσω από τον σιδηροδρομικό σταθμό Santa Maria Novella της Φλωρεντίας, επισκέφτηκε τον τρούλο «Ανκονέλλα» λίγο μετά την έναρξη της κατασκευής και έδωσε στον Ρίτσι τα δύο σεντς του σαν συμμετοχή στο κόστος δημιουργίας του. «Αν κλείσεις τον τρούλο», του είπε, «θα γίνει το δεύτερο μυστήριο». Η άποψή του ήταν ο θόλος πρέπει να παραμείνει ανοιχτός και ημιτελής, εάν οι άνθρωποι θέλουν να κατανοήσουν από κοντά τις τεχνικές που χρησιμοποίησε ο Brunelleschi και τις οποίες ανακάλυψε ο Ricci κατά τη διάρκεια της καριέρας του. Έτσι παραμένοντας ανοιχτή, η δομή μπορεί να μελετηθεί σαν να ήταν ο ίδιος ο Brunelleschi στη μέση της κατασκευής του.
Για τον Ricci, ο θόλος του είναι τόσο πλήρης όσο δεν θα είναι ποτέ. Έχει αποδείξει με επιτυχία τις θεωρίες του και η προσθήκη μερικών εκατοστών ακόμη πλινθοδομής δεν θα πρόσφερε διαφωτιστικές ανακαλύψεις. Ωστόσο, δεν είναι αντίθετος στη συλλογική εργασία στον τρούλο του. Εάν κάποιος μη μελετητής έχει ακούσει το όνομα του Ricci, αυτό πιθανότατα προήλθε από την εμφάνισή του στην ειδική έκθεση του National Geographic του 2009 για τον τρούλο του Brunelleschi, η οποία περιλάμβανε και την πρόσκληση μιας ομάδας εργαζομένων από τη Διεθνή Ένωση Πλινθοκτιστών για να επιδείξουν τις θεωρίες του αρχιτέκτονα στην κάμερα.
Μέσω της κατασκευής του μοντέλου του, ο Ricci επιβεβαίωσε αυτό που σήμερα φαίνεται να είναι κοινό: την τεχνική κατασκευής ψαροκόκαλου, τη χρήση συστημάτων τροχαλίας και μηχανημάτων που μπορούν να αντιστραφούν χωρίς να χρειάζεται να γυρίσουμε στην εποχή χρησιμοποίησης των βοδιών και στην πρωτοποριακή κρεμαστή σκαλωσιά του Brunelleschi. Αλλά ίσως το πιο σημαντικό, μέσα από τις παρατηρήσεις του για τον πραγματικό θόλο, ως μελετητής αποκάλυψε επίσης μερικά από τα μεγαλύτερα μυστικά του θόλου της εκκλησίας, τους λόγους για τους οποίους κανείς, σε 500 χρόνια, δεν μπορούσε να δημιουργήσει παρόμοιο θόλο. Ο Brunelleschi κατέβαλε τεράστια προσπάθεια για να διασφαλίσει ότι οι τεχνικές του δεν αποκαλύφθηκαν - και ο Ricci ήταν ο πρώτος που αναγνώρισε δημόσια μερικά από τα κόλπα που χρησιμοποίησε ο αναγεννησιακός αρχιτέκτονας.
Ο Ricci κατάλαβε γρήγορα ότι το έργο του Brunelleschi ήταν παραποιημένο στην επιφάνεια όταν παρατήρησε καλυμμένα τμήματα της τοιχοποιίας που είχαν απορριφθεί στο πέρασμα των αιώνων και είδε μια διαφορά στη σύνθεση τους: τα ακάλυπτα τμήματα είχαν απίστευτα ελαφριά στρώματα κονιάματος μεταξύ κάθε τούβλου, το οποίο δεν θα άντεχε ποτέ το βάρος και το καμπύλο σχήμα του θόλου, ενώ η τοιχοποιία που κρύβεται πίσω από τον σοβά δείχνει την κατάλληλη ποσότητα κονιάματος που απαιτείται για την κατασκευή μιας τέτοιας κατασκευής. Με αυτή τη γνώση, ο Ricci μπόρεσε σιγά-σιγά να ξετυλίξει τα μυστήρια του Duomo, θέτοντας επί τάπητος μερικά από τα μεγαλύτερα ερωτήματα που επιμένουν ανά τους αιώνες.
Πηγές:
ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ 20.11.1994 ομότιτλο άρθρο του Δημ. Ρηγόπουλου
https://www.theflorentine.net/2017/05/06/massimo-ricci-man-who-cracked-the-duomo/
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου