Ο 13ος ΜΙΣΘΟΣ

Ο 13ος ΜΙΣΘΟΣ

Από τον Άρη Χατζηστεφάνου

Νέα Υόρκη, αρχές του 20ου αιώνα. Στα κεντρικά γραφεία κάποιας εταιρείας, οι υπάλληλοι συγκεντρώνονται σε μια μεγάλη αίθουσα περιμένοντας το παραδοσιακό δώρο της διεύθυνσης για τα Χριστούγεννα: ένα ρολόι, ένα χρυσό νόμισμα ή ακόμη και μια γαλοπούλα (ενίοτε ζωντανή). Μόνο που αυτήν τη φορά ο διευθυντής κάνει τη μεγάλη έκπληξη. Προσφέρει το δώρο σε χρήματα! 

Μέσα σε ελάχιστα χρόνια, η νέα αυτή πρακτική κυριαρχεί στις περισσότερες αμερικανικές επιχειρήσεις. Μέχρι το 1911 οι περισσότερες εταιρείες προσέφεραν έως και 10% του μισθού ως δώρου Χριστουγέννων. Ύστερα, μάλιστα, από τη χρηματιστηριακή κατάρρευση του 1929 και τη μεγάλη ύφεση της δεκαετίας του '30, το κεϊνσιανό πνεύμα των ημερών επέβαλε στις επιχειρήσεις και στο κράτος να βοηθούν τους εργαζομένους τις ημέρες των γιορτών, ώστε και αυτοί με τη σειρά τους να τιμήσουν το εμπορικό πνεύμα των Χριστουγέννων και να θέσουν σε λειτουργία το μηχανισμό της αγοράς.

Ο απόηχος από τα κάλαντα του Κέινς θα έρθει και στην Ελλάδα - έστω και με καθυστέρηση μερικών δεκαετιών. Οι Έλληνες υπάλληλοι, βέβαια, είχαν συνηθίσει να παίρνουν κάποια χρηματική ενίσχυση τις ημέρες των γιορτών ήδη από τα χρόνια του Μεσοπολέμου. Ορισμένες επιχειρήσεις, μάλιστα, όπως τα μεταλλεία Λαυρίου και η τσιμεντοβιομηχανία Ελευσίνας, προσέφεραν ως δώρο στους εργαζομένους μια μικρή κατοικία κοντά στο εργοστάσιο - γεγονός που, συμφωνά με αρκετούς ιστορικούς, ευθύνεται σε σημαντικό βαθμό για την άναρχη δόμηση μεγάλων περιοχών της Αττικής. Ακόμα, πάντως, ο λεγόμενος 13^ος μισθός στηριζόταν σε εθιμικό δίκαιο το οποίο οι διευθυντές των επιχειρήσεων θα μπορούσαν να «ξεχάσουν» σε περιόδους οικονομικής στενότητας. Επισήμως, ο ελληνικός 13ος μισθός γεννιέται με νόμο το 1946 ως «έκτακτη οικονομική ενίσχυση για τις γιορτές». Στα χρόνια του Εμφυλίου, όμως, ελάχιστες είναι οι επιχειρήσεις που θα τηρήσουν την υποχρέωσή τους. Μόνο μετά το 1949 το δώρο των Χριστουγέννων γίνεται κανόνας.

Φυσικά, από τη στιγμή που ο 13οςκαι αργότερα και ο 14ος μισθός θεσμοθετήθηκαν, έπαψαν να αποτελούν κάποιο είδος «δώρου». Ήταν και αυτοί ένα τμήμα του μισθού, το οποίο θα μπορούσε να αποτελέσει αντικείμενο διαπραγμάτευσης ανάμεσα στον εργαζόμενο και τον εργοδότη. Αφού όμως ο 13^ος μισθός ήταν προκαθορισμένος, γιατί να μη διανέμεται στους υπόλοιπους 12 μισθούς του έτους; Η απάντηση είναι ότι η κυβέρνηση διατηρούσε με αυτόν τον τρόπο ένα ισχυρότατο όπλο για την τόνωση της αγοράς σε συγκεκριμένη χρονική περίοδο. Ρίχνοντας στην αγορά το ζεστό χρήμα του «χριστουγεννιάτικου μισθού», προσέφερε πολλαπλασιαστικά οφέλη για τους εμπόρους (παράλληλα, στρατιές διαφημιστών αναλάμβαναν να εξασφαλίσουν ότι ο τελευταίος μισθός της χρονιάς θα καταναλωθεί στην αγορά και δεν θα αποταμιευτεί). Για τον ίδιο λόγο το δώρο δεν δινόταν πλέον στο τέλος του Δεκεμβρίου ή μετά τη γιορτή των Φώτων, όπως συνέβαινε τη δεκαετία του '40, αλλά στις αρχές Δεκεμβρίου, ώστε να υπάρχει επαρκής χρόνος για κατανάλωση. 

Παρ' όλα αυτά, με το πέρασμα του χρόνου, αρκετές εταιρείες θα καταφέρουν να αποσύρουν τον 13ο μισθό. Σήμερα, στις ΗΠΑ, σχεδόν το 60% των επιχειρήσεων δεν προσφέρει κανενός είδους δώρο, ενώ και όσες το κάνουν το συνδέουν όλο και συχνότερα μετη συνολική απόδοση μέσα στη χρονιά.

GK 12/2009