Τα γκρεμισμένα αριστουργήματα του Ερνέστου Τσίλερ

 

Το ορφανοτροφείο Χατζηκώνστα, που βρισκόταν στην Πειραιώς. Σώζεται μόνο το παρεκκλήσι που βλέπετε μπρος στην πολυκατοικία.

 

Τα γκρεμισμένα αριστουργήματα του Ερνέστου Τσίλερ

 

Τα όμορφα νεοκλασικά το ίδιο όμορφα κατεδαφίζονται, όπως αποδεικνύεται και για ό,τι αφορά τα έργα του Ερνέστου Τσίλερ του βαυαρού αρχιτέκτονα που διαμόρφωσε τον χαρακτήρα της Αθήνας. Πράγματι πολλά από τα κτίρια τα οποία σχεδίασε ο Τσίλερ, έπεσαν θύματα της αντιπαροχής και της νεοελληνικής αδιαφορίας.

 

Του ΧΡΗΣΤΟΥ ΣΙΑΦΚΟΥ 

 

 «Πάνω από 500 κτίρια είχε σχεδιάσει και κατασκευάσει, ανάμεσά τους ταπεινές οικίες, μέγαρα, ναούς, θέατρα αγορές, δημαρχεία ως και ταφικά μνημεία» τονίζει η υπεύθυνη των αρχιτεκτονικών αρχείων του Μουσείου Μπενάκη Μάρω Καρδαμίτση - Αδάμη. Η ίδια στον τόμο με τίτλο «Ερνεστ Τσίλερ 1837 -1923: Η τέχνη του κλασικού» (εκδόσεις «Μέλισσα») παρουσιάζει τα σημαντικότερα των υπαρχόντων σε αντιπαράθεση με τα σχέδια του Βαυαρού αλλά και κάποια που πλέον δεν υπάρχουν.

Ακόμα όμως και αυτά που γλίτωσαν έχουν υποστεί αλλοιώσεις, ειδικά στη διακόσμησή τους. Είναι τα αγάλματα που λείπουν συχνά από τις προσόψεις και οι απολήψεις με τις χαρακτηριστικές γλάστρες στις οροφές (Μέγαρο Μελά, Ιταλική Πρεσβεία, Ιλίου Μέλαθρον, Γερμανικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο, Μέγαρο Κούπα) όπως και οι θόλοι στους γωνιακούς πυργίσκους (Δημαρχείο Ερμούπολης). Αλλαγές έχουν γίνει και σε κτίρια τα οποία σχεδιάστηκαν αρχικά ως οικίες και πολύ αργότερα μετατράπηκαν σε εμπορικούς χώρους (Πιάτσα Μελά αλλά και το τελευταίο σπίτι στο οποίο έζησε ο Τσίλερ, στη γωνία Σέκερη και Σόλωνος).

 

 

Τα παραπάνω ωστόσο αποτελούν απλώς πταίσματα. Είναι άλλα τα αρχιτεκτονικά εγκλήματα, με πρώτο και μεγαλύτερο ανάμεσά τους την κατεδάφιση του Δημοτικού Θεάτρου της Αθήνας, επί δημαρχίας Κώστα Κοτζιά. Η κατεδάφιση του κτιρίου έγινε το 1939 με εντολή του, την ώρα μάλιστα που είχαν ήδη παραγγελθεί υλικά για τις αναγκαίες επισκευές που είχε ανάγκη το θέατρο, το οποίο βαρυνόταν και από ιδιαίτερες ιστορικές μνήμες αφού σ' αυτό όπως και στο Δημοτικό Πειραιώς είχαν βρει καταφύγιο οι πρόσφυγες μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή.

Στο κέντρο της Αθήνας, γωνία Βασιλίσσης Σοφίας και Ηρώδου Αττικού, σημειώνεται μια ακόμα καταστροφή. Υπήρχε εκεί η τριώροφη πολυκατοικία, η πρώτη της Αθήνας, που ανέγειρε το 1893 ο Ιωάννης Πεσμαζόγλου, σε σχέδια Τσίλερ, με όψεις και επί των δύο οδών και με αρμό διαστολής που στεφανωνόταν από πυργίσκο. Γκρεμίστηκαν τα δύο τρίτα της για να ανεγερθεί νέα οικοδομή και απόμεινε μόνο ένα τμήμα της στην οδό Βασιλίσσης Σοφίας. Στο κτίριο αυτό είχε στεγαστεί κάποτε και η αμερικανική πρεσβεία.

 

Έτερο κτίριο που κατεδαφίστηκε το 1930 ήταν το ορφανοτροφείο Χατζηκώνστα στην οδό Πειραιώς. Από αυτό πλέον απομένει μόνο το παρεκκλήσι του Αγίου Γεωργίου. Στη διάρκεια της Κατοχής το ορφανοτροφείο είχε μετατραπεί σε φυλακή.

 

Ένα παρεκκλήσι έχει απομείνει επίσης από τη βίλα Θων στους Αμπελόκηπους, που έκτισε ο Νικόλαος Θων στη δεκαετία του 1880. Επρόκειτο για έπαυλη με τρούλο που την αγκάλιαζε τεράστιος κήπος με λιμνούλες, σιντριβάνι, παγκάκια, φανοστάτες και μεγάλα κλουβιά με πουλιά. Υπήρχαν ακόμα οκτώ αγάλματα από τους γλύπτες Γεώργιο Βρούτο και Γεώργιο Φυτάλη, αλλά και 50 προτομές αγωνιστών. Στις αρχές του 20ού αιώνα ο κήπος ήταν ανοικτός για το κοινό και στο εσωτερικό του λειτουργούσε μπιραρία, όπως αναφέρει η Μάρω Αδάμη. Η έπαυλη ανατινάχτηκε στη διάρκεια των μαχών τον Δεκέμβρη του 1944, ενώ ό,τι απέμεινε από αυτή κατεδαφίστηκε δυο χρόνια αργότερα.

 

 

Ενα ακόμα καταστροφικό όργιο έγινε στην Καστέλα. Στη δεκαετία του 1860 ο Τσίλερ είχε αγοράσει μια μεγάλη έκταση εκεί, συγκεκριμένα στην πλατεία Αλεξάνδρας, όπου έκτισε μια μικρή συνοικία. Να πώς την περιγράφει η Πηνελόπη Δέλτα στον «Τρελαντώνη»: «Επτά ήταν τα σπίτια του Τσίλερ, όλα στην αράδα κι ενωμένα, το πρώτο, το ακριανό, μεγάλο με τρία πρόσωπα, τ' άλλα όλα όμοια με μια βεραντούλα προς τη θάλασσα και μιαν αυλή στο πίσω μέρος προς το λόφο. Στο πρώτο, το μεγάλο σπίτι, κάθονταν ο Βασιλέας, στο δεύτερο μια Ρωσίδα, κυρία της τιμής της Βασίλισσας, στο τρίτο ο Αντώνης με τ' αδέλφια του και το θείο του και τη θεία, και στ' άλλα παρακάτω, διάφοροι άλλοι, που σαν τον Βασιλέα είχαν κατέβει από τας Αθήνας να περάσουν τους ζεστούς μήνες του καλοκαιριού κοντά στην Πειραιώτικη θάλασσα».

Απ' όλα αυτά δεν έχει απομείνει τίποτα. Κατεδαφίστηκε ακόμα και η οικία Πατσιάδη, ενώ ένα δεύτερο σπίτι ιδιοκτησίας του ιδίου στέκει ακόμα στη γωνία της πλατείας Αλεξάνδρας και στεγάζει καφετέρια στο ισόγειο. Κατεδαφίστηκε τέλος το πρώτο βασιλικό περίπτερο που είχε σχεδιάσει και χτίσει ο Τσίλερ στο Τατόι.

 

Με εξαίρεση το Δημοτικό Θέατρο της Ζακύνθου, που έπεσε με τους σεισμούς, η καταστροφή των έργων του Τσίλερ έγινε από ανθρώπινα χέρια. Σ' αυτά που αναφέραμε παραπάνω, κατά την κυρία Αδάμη πρέπει να προστεθούν πολλά περισσότερα τόσο στην Αθήνα, όσο και στην επαρχία, κυρίως στην Πάτρα και το Αίγιο.

Πηγή

Εφημερίδα ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ