Ταξίδι στην κοσμοπολίτισσα και αρχοντική Σύρο

 

Ταξίδι στην κοσμοπολίτισσα και αρχοντική Σύρο

 

Η Σύρος μοιάζει μοιρασμένη στα δύο, αλλά δεν είναι διχασμένη. Έχει δύο πρόσωπα, αλλά δεν είναι διπρόσωπη. Δεν χρειάζεται να επιλέξετε ποιο «πρόσωπο» θα γνωρίσετε. Αναπόφευκτα θα συναντήσετε και τα δύο. Με το καλοκαίρι να έχει προχωρήσει, η συγκυρία είναι ιδανική να την επισκεφθείτε.

Η πρώτη γνωριμία με τη Σύρο γίνεται συνήθως από το κατάστρωμα κάποιου πλοίου που κατευθύνεται προς κάποιο άλλο, πολυδιαφημισμένο κυκλαδονήσι.

Η εικόνα της «νεοκλασικής» Ερμούπολης και της «μεσαιωνικής» Άνω Σύρου κεραυνοβολεί τον ανυποψίαστο ταξιδιώτη και αποτυπώνεται ανεξίτηλα στο άλμπουμ του εγκεφάλου του. Ειδικά οι δύο λόφοι, με τον Σα Τζώρτζη, την καθολική εκκλησία, αριστερά πάνω από το Κάστρο και την ορθόδοξη εκκλησία της Ανάστασης, δεξιά, στον λόφο Δήλι, θυμίζουν ένα αγαπημένο τμήμα της γυναικείας ανατομίας, που συνειρμικά σε στέλνει πίσω στην παιδική ηλικία και τη μητρική αγκαλιά (γέλα, Φρόυντ!).

Πέρα από την πλάκα, οι 9 στους 10 ταξιδιώτες μπαίνουν σε σκέψεις για την ορθότητα της απόφασης τους να επιλέξουν κάποιο «ιλουστρασιόν» νησί, όπου το περιτύλιγμα μετράει πιο πολύ από την ουσία.

Η Σύρος, πάλι, από την πλευρά της στέκεται ατάραχη, όχι γιατί αδιαφορεί, αλλά γιατί ξέρει ότι το πλοίο θα ξαναπεράσει, και την επόμενη φορά θα κατέβεις με ανυπομονησία, σπρώχνοντας στη σκάλα τους μικροπωλητές που ανεβαίνουν με τα καλάθια γεμάτα λουκούμια και χαλβαδόπιτες.

Μέχρι να συμβεί αυτό, εσύ αρκείσαι στο να ρωτήσεις κάποιο μέλος του πληρώματος για τις δύο εκκλησίες και, όταν αυτός σου εξηγήσει για τις δυο κοινότητες του νησιού, την καθολική και την ορθόδοξη, παίρνεις μια πρώτη, επιφανειακή ιδέα για τη δισυπόστατη, αλλά αδιαίρετη φυσιογνωμία του νησιού. Όταν θα επιστρέψεις, θα καταλάβεις ότι η Σύρος είναι αριστοκράτισσα καλλονή «παλαιάς κοπής», χωρίς το μπλαζέ «υφάκι» της νεόπλουτης, αλλά ταυτόχρονα και μια λαϊκή μποέμισσα, χωρίς την αγοραία χυδαιότητα του σκυλάδικου.

Είναι φύση καλλιτεχνική και διανοούμενη, που δεν περιορίζεται στα αναγνωστήρια και τις γκαλερί, αλλά βγαίνει στον δρόμο για να γευτεί τις χαρές της ζωής.

 

Ένα νησί, δυο δόγματα

 

«Η Σύρος... είναι περίπου ο ομφαλός της Ελλάδας, η πρωτεύουσα της κομψότητας και της αρχοντιάς. Ποιος αλήθεια θα φανταζόταν ότι θα συναντούσε τον κόσμο αυτό σ' ένα βραχονήσι του Αιγαίου;» (ΘΕΟΦΙΛΟΣ ΓΚΟΤΙΕ)

Ο βασικός, κύριος και καίριος διαχωρισμός που δημιουργεί τα δύο πρόσωπα της Σύρου είναι θρησκευτικός. Έχει, όμως, πολλά συμφραζόμενα και συμπαρομαρτούντα: Χρονικά, γεωγραφικά, οικονομικά, επαγγελματικά, πολεοδομικά, συγκοινωνιακά και αρχιτεκτονικά. Κατ' αρχάς, ο καθολικός, ο Φραγκοσυριανός, είναι ο «παλιός», αυτός που ζούσε στο νησί «από πάντα». Δεν ήταν βέβαια ανέκαθεν καθολικός.

Στα βυζαντινά χρόνια ήταν και αυτός ορθόδοξος. Όταν το 1207 κατέλαβαν το νησί οι Ενετοί, ασπάστηκε τον καθολικισμό, διατηρώντας όμως την ελληνική γλώσσα και τα έθιμα του. Ο ορθόδοξος είναι ο «νέος», ο πρόσφυγας που ήρθε στο νησί τον 19ο αιώνα, προερχόμενος από τη Χίο (εξ ου και η συνοικία Βροντάδο), τα Ψαρά, την Κάσο, αργότερα και από την Κρήτη, και βρήκε μια νέα πατρίδα, αφού την παλιά τη ρήμαξαν οι Τούρκοι. Ο καθολικός έμενε κυρίως στην Άνω Σύρο, στο Κάστρο, μια φυσική οχυρωματική θέση που τον προστάτευε από τους πειρατές (μακάρι να ήταν τόσο αποτελεσματικός ο Σα Τζώρτζης με τον Μπαρμαρόσσα, όσο ήταν με τον δράκο).

Ο ορθόδοξος βρήκε απέραντο χώρο κοντά στο λιμάνι για να φτιάξει μια καινούργια πόλη. Και το όνομα αυτής Ερμούπολη, προς τιμήν του Ερμή, του θεού του εμπορίου. Γιατί ο «νέος», ειδικά ο Χιώτης, κατείχε την τέχνη του εμπορίου, από αυτήν είχε πλουτίσει στο νησί του και από αυτή σκόπευε να πλουτίσει και στην καινούρια του πατρίδα. Κατάφερε πολύ γρήγορα (μέσα στον 19ο αιώνα) να κάνει την Ερμούπολη πρώτη δύναμη σε όλη την Ελλάδα στους τομείς του εμπορίου, της βιομηχανίας και της ναυτοσύνης. Εν τω μεταξύ, ο παλιός συνέχιζε με τις παλιές του ασχολίες, τη γεωργία και την κτηνοτροφία, στις οποίες αργότερα προστέθηκε η εργασία στο λιμάνι, τα καρνάγια και τις βιομηχανίες, με αποτέλεσμα να δημιουργηθούν γρήγορα οικονομικές ανισότητες ανάμεσα στις δύο κοινότητες.  

 

Αντιθέσεις και συνθέσεις

 

 

Οι διαφορές που περιέγραψα μπορεί να μην είναι πλέον ορατές στην καθημερινότητα των ανθρώπων, αλλά είναι κάτι παραπάνω από εμφανείς σε μια εικονική, παράλληλη βόλτα σε Ερμούπολη και Άνω Σύρο.

Στη μία θα συναντήσετε το επιβλητικό Δημαρχείο (ίσως το ωραιότερο της Ελλάδας), έργο του αρχιτέκτονα Έρνεστ Τσίλερ, ενώ στο Κάστρο το Δημαρχείο φιλοξενείται σε ένα τυπικό, γουστόζικο, κυκλαδίτικο κτίριο, περίπου 100 φορές μικρότερο. Στην τεράστια πλατεία Μιαούλη, η Ανω Σύρος έχει να αντιπαραβάλει τη λιλιπούτεια πλατεία Μάρκου Βαμβακάρη, που θυμίζει αυλή καφενείου, ενώ στις αψίδες που φιλοξενούν τα δεκάδες cafe στην κεντρική πλατεία της Ερμούπολης αντιτάσσει τις στενές καμάρες που χρησιμεύουν ως δίοδοι. Στους πολύβουους εμπορικούς δρόμους της Ερμούπολης, που ασφυκτιούν από τα αυτοκίνητα, η Άνω Σύρος αντιπροτείνει την Πιάτσα, το στενό κεντρικό καλντερίμι, όπου μοναδικό «όχημα» είναι το γαϊδουράκι. Από τα «κυριλέ» εστιατόρια της «νέας» πόλης, η «παλιά» προτιμά τα παραδοσιακά κουτουκάκια με τα κρασοβάρελα στους τοίχους. Όταν η Ερμούπολη προτείνει ρουλέτα και Μπλακ Τζακ στο χλιδάτο καζίνο της, η Άνω Σύρα προτείνει πρέφα και ταβλάκι στα «ταπεινά» καφενεδάκια της. Στη Μεταμόρφωση (Ορθόδοξη Μητρόπολη), τον Άγιο Νικόλαο και την εκκλησία της Αναστάσεως αντιπαραβάλλονται ο Σα Τζώρτζης (Καθολική Επισκοπή), η Μονή των Ιησουιτών και η εκκλησία της Παναγίας του Καρμήλου. Όταν η Ερμούπολη προτείνει «θέα προς τα πάνω», η Άνω Σύρος προτείνει «θέα προς τα κάτω», και ούτω καθεξής, επ' αόριστον.

Όλα αυτά καταχωνιάζονται βαθιά στο υποσυνείδητο, όταν έρχεται το Πάσχα. Η καθολική κοινότητα του νησιού έχει ειδική άδεια από το Βατικανό να εορτάζει την Ανάσταση την ίδια ημερομηνία με τους ορθόδοξους του νησιού. Τα συναισθήματα της αγάπης, της ομοψυχίας και της σύμπνοιας κατακλύζουν «παλιούς» και «νέους», και μαζί με αυτούς και τους τυχερούς επισκέπτες. Όταν αυτοί απολαμβάνουν το φαντασμαγορικό θέαμα των πυροτεχνημάτων πάνω από τους δύο λόφους, χαίρονται για έναν επιπλέον λόγο: Με ένα εισιτήριο επισκέφτηκαν «δύο νησιά»... 

 

Αρχόντισσα με δύο λόφους

 

Αυτές οi ανισότητες αντικατοπτρίζονται και στην αρχιτεκτονική εικόνα των δύο πόλεων. Η Ανω Σύρα είναι μια τυπική κυκλαδίτικη Χώρα, όπου η οικονομία χώρου και το ανθρώπινο μέτρο έχουν την απόλυτη προτεραιότητα όχι μόνο για οικονομικούς, αλλά και για «φρουριακούς» λόγους.

Τα σπιτάκια είναι μικρά, συνήθως δίπατα, με στενές δίφυλλες πόρτες, τα μπαλκόνια δεν έχουν εξώστη, οι αυλές είναι «ένα» με το σοκάκι και το σοκάκι στενό, ίσα που χωράει το γαϊδουράκι, το μοναδικό μεταφορικό μέσο που κυκλοφορεί εδώ. Αντίθετα, η οικονομική ευμάρεια των «νέων» είναι εμφανής στα υπέροχα νεοκλασικά που κατακλύζουν την Ερμούπολη, με αποκορύφωμα τη συνοικία Βαπόρια, όπου είχαν τα αρχοντικά τους -κυριολεκτικά δίπλα στο κύμα- οι εφοπλιστές της «χρυσής» εποχής. Ελπίζω να γίνεται κατανοητό ότι η περιγραφή που κάνω είναι σχηματική. Μη φανταστείτε ότι καθολικοί και ορθόδοξοι, «παλιοί» και «νέοι», είναι «ταμπουρωμένοι» και περιχαρακωμένοι ο καθένας στον χώρο του, στήνοντας καρτέρι στον «εχθρό».

Ειδικά οι «μικτοί» γάμοι, που αποτελούν πλέον αρκετά συνηθισμένο φαινόμενο, έχουν φέρει πλέον τις δύο κοινότητες πολύ κοντά. Βεβαίως, υπάρχουν και άλλα πράγματα που τις ενώνουν, όπως η κοινή αγάπη τους για τις τέχνες, το θέατρο και τη μουσική. Εκτός και αν το χάσμα ανάμεσα στο ρεμπέτικο του Φραγκοσυριανού Μάρκου Βαμβακάρη και τις όπερες που ακούγονταν στο πανέμορφο θέατρο «Απόλλων» της Ερμούπολης σας φαίνεται αγεφύρωτο. 

 

Μερικές ακόμα πληροφορίες

 

 

Το ξέρατε ότι το όνομα Σύρος προέρχεται από την αρχαία φοινικική λέξη Σουρ ή Οσούρα, που σήμαινε βραχώδης;

Τέλος σας προτείνουμε να δείτε οπωσδήποτε:

Την Άνω Σύρο και την καθολική εκκλησία του Σαν Τζώρτζη με τις τοιχογραφίες.

Το Δημαρχείο, που αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα δημαρχιακά μέγαρα τηw Ελλάδας.

Τη συνοικία Βαπόρια, με τα παλιά αρχοντικά.

Το θέατρο «Απόλλων» που είναι μικρογραφία της Σκάλας του Μιλάνου.

Metrogreece.gr