ΑΡΧΑΙΑ ΚΡΗΤΗ
Αυτό το μεγάλο νησί της ανατολικής Μεσογείου με τον πανάρχαιο, ιδιότυπο, το μεγάλο Μινωικό πολιτισμό πού δέσποζε σε όλη τη Μεσόγειο τα προϊστορικά χρόνια, δεν είχε φρούρια την εποχή εκείνη... Η μινωική απόλυτη κυριαρχία στη θάλασσα τότε, εξασφάλιζε ολοκληρωτικά τις πόλεις και τα βασιλικά παλάτια και επαύλεις στην Κρήτη. Φρούρια και τείχη πόλεων αρχίζουν από τα τέλη της Υστερομινωικής περιόδου, μετά την καταστροφή γύρω στα 1435 π.Χ. από τη θεομηνία και την επικράτηση των Μυκηναίων στη Μεγαλόνησο.
Αραδιάζουμε σύντομα αυτά τα φρούρια και τα τείχη, αρχίζοντας από τα δυτικά μέρη, για να τελειώσουμε στην ανατολική Κρήτη:
Η Φαλάσαρνα ήταν μια πόλη στη βάση της μικρής βορειοδυτικής χερσονήσου της Κρήτης. Σώζονται, κοντά στο χωριό Κουτρί, τα ερείπια της και τα ερείπια του φρουρίου ακρόπολης της. Μάλιστα σε ορισμένη θέση διατηρείται και δεύτερο διπλό τείχος. Και σώζεται και η δεξαμενή του. Κοντά, δυτικά του, ήταν η Κίσσαμος στη βόρεια παραλία της δυτικής Κρήτης στο μυχό κόλπου, επίνειο της πόλης Πολυρρήν ή Πολυρρηνίου. Αυτή η τελευταία πόλη είχε χτιστεί από τους Αχαιούς και τους Δωριείς διαδόχους των Μινώων. Τα τείχη και η ακρόπολη ορθώνονται στη θέση Σελλί, Παλαιόκαστρου τώρα. Θα ήταν μεγάλη πόλη, αν κρίνουμε από την έκταση του περιβόλου πού διατηρείται με κυκλώπεια και «ελληνικά» τείχη (πού επισκευάστηκαν από Ρωμαίους και Βυζαντινούς κατόπιν)...
Στη ΝΔ Κρήτη, όχι μακριά από το «Καστέλλι» Σελίνου και νότια από τα χωριά Πελεκάνα και Βλιθιά, υπάρχουν, κατά τον περιηγητή Ροβ. Πασλέυ τμήματα τείχους πού περιέβαλλε την πόλη Καλαμήδη. Κοντά ήταν η πόλη Κάντανος, μεσόγεια πόλη της επαρχίας Σελίνου, πολύ κοντά στη σημερινή Κάντανο, ξακουστή και στο μεσαίωνα για την κατά των Βενετών και Τούρκων αντίσταση της, και τώρα πού αντιμετώπισε ηρωικά τους Χιτλερικούς επιδρομείς, πού την κατέστρεψαν, μετά την επικράτηση τους (και μάλιστα άφησαν και μνημείο για να θυμίζει στους Κρητικούς τι παθαίνουν όσοι μάχονται για την ελευθερία...). Όμως το χωριό ξαναχτίστηκε και υπάρχει πιο ωραίο τώρα. Ερείπια του αρχαίου τείχους σώζονται πάνω σε κωνικό λόφο, στην Α και ΝΑ πλευρά του. Δεύτερος περίβολος, εξωτερικός, σε ελάχιστη απόσταση από τον πρώτο (περίπου 6 μ.) περιβάλλει το εσωτερικό τείχος...
Κοντά σχετικά στην Κάντανο, νοτιά της, η ορεινή Έλυρος, ήταν η πιο σημαντική δωρική πόλη της Δ. Κρήτης. Ισχυρή στρατιωτική πόλη με εργαστήρια κατασκευής τόξων και επεξεργασίας του ορειχάλκου, διατηρήθηκε ως τα Βυζαντινά χρόνια. Οι Σαρακηνοί την κατέστρεψαν όταν κυρίευσαν την Κρήτη τον Θ' αιώνα. Κοντά στο σημερινό χωριό Ροδοβάνι σώζονται υπολείμματα του περιβόλου της αρχαίας πολιτείας, καθώς και των τειχών της ακρόπολης της... Λίγο νοτιότερα από την Έλυρο, στην παραλία του Λιβυκού πελάγους, ήταν το επίνειο της, η Συΐα (σήμερα «Σουΐα») πού διατηρεί και σήμερα το αρχαίο όνομα και τμήματα από τ’ αρχαία τείχη της, ξέχωρα από τα ερείπια πολλών και διαφόρων αρχαίων της κτισμάτων.
Δυτικά από την Έλυρο ήταν η Ύρτακος ή Υρτακίνα, στα ΝΔ του νησιού. Στην κορφή λόφου υπάρχει μεγάλο μέρος περιβόλου με εσωτερικό και εξωτερικό τείχος κατασκευής, όπως Ο Ι.Ρ. Ραγκαβής γράφει «σχεδόν κυκλώπειου». Νότια από την Υρτακίνα, στην παραλία, δυτικά από τη Σουία, ήταν η Λισσός, το επίνειο της Υρτακίνας, και της Ελύρου ίσως, κι αυτή σημαντική πολιτειούλα με ερείπια σπουδαία, ναούς, θέατρα λουτρά... Και αυτή διατηρήθηκε ως τα Βυζαντινά χρόνια και καταστράφηκε Απ' τους Σαρακηνούς κατακτητές τον Θ' αιώνα...
Πολύ βορειότερα, στο Αιγαίο, η Κυδωνία, μια από τις ισχυρότερες κρητικές πόλεις, ήταν τειχισμένη και ερείπια της βρέθηκαν στα σημερινά Χανιά συγκεκριμένα στη συνοικία «Καστέλλι», πού είναι ένα χαμηλό υψωματάκι, εμπρός στο σημερινό λιμάνι στο βόρειο μέρος της πρωτεύουσας του νησιού. Τελευταίως αποδείχθηκε ότι πρωτομινωικός οικισμός υπήρχε ιδρυμένος πριν 2.000 π.Χ. χρόνια σ' αυτό το υψωματάκι, όπου μετά πάνω από 3.000 χρόνια οι Βενετοί έχτισαν κάστρο, το «Καστέλλι», καθώς και τα τείχη και τους προμαχώνες των Χανιών—έργα του ΙΓ' αιώνα.
Πιο πέρα, ανατολικά, όχι μακριά από τη νότια ακτή του κόλπου της Σούδας, σε υψηλή θέση, απ' όπου μπορεί να επισκοπεί κανείς όλα γύρω και έχει θαυμάσια θέα και δυτικά προς τα Χανιά (Κυδωνία) και τον καταπράσινο τους κάμπο και βόρεια προς τον καταγάλανο πόντο, ήταν ιδρυμένη ή πόλη Άπτερα, πού τα ερείπια της κατέχουν έκταση εκτεταμένη. Σήμερα ονομάζεται «Παλαιόκαστρο» η θέση, ασφαλώς για τα τείχη της, πού μεγάλο μέρος τους διατηρείται. Κατά τον Ωσσουλιέ, ο περίβολος φαίνεται πάρα πολύ αρχαίος. Στο βορειοανατολικό του μέρος τα τείχη είναι ογκώδους πολυγωνικής τοιχοδομίας και οι λίθοι είναι τόσο πελώριοι, ώστε θυμίζουν Τίρυνθα και κυκλώπεια τείχη. Προς το ανατολικό μέρος ο περίβολος διακόπτεται, γιατί εκεί πανύψηλοι ορθωμένοι βράχοι αποτελούν φυσικό τείχος πού εμποδίζει την πρόσβαση καλύτερα από οποιοδήποτε άλλο φράγμα. «Άπτερα» είχε ονομασθεί η πόλη γιατί, κατά τη μυθολογία, εκεί κοντά είχε διεξαχθεί ό αγώνας ανάμεσα στις Μούσες και τις Σειρήνες για το καλύτερο άσμα. Επειδή οι Σειρήνες νικήθηκαν, πεισμωμένες, οι ίδιες μόνες τους, ξεπουπουλιάστηκαν και πέταξαν τα φτερά τους και έπεσαν στη θάλασσα και πνίγηκαν σ' εκείνο το μέρος!
Νοτιοανατολικά από τα Άπτερα και σε αρκετή απόσταση στο εσωτερικό του νησιού, κοντά στην Αργυρούπολη του Ρεθύμνου, ήταν η πόλη Λάππα, πού κατά τον Μεσαίωνα είναι γνωστή ως Λάμπη. Και εδώ, εκτός από τ' άλλα ερείπια, σώζεται τείχος των κλασικών χρόνων στην ανατολική πλευρά του λόφου, όπου ήταν η πόλη. Η ίδια πόλη είχε τ' όνομα Φοίνιξ. Κατά τα Χριστιανικά χρόνια μετονομάστηκε σε Λάμπη. Ανατολικά από αυτή και μακριά από τις θάλασσες, στη σημερινή επαρχία Αμαρίου, ήταν η πόλη Σίβρυτος και, κοντά σ' αυτή η πόλη Βήνη του Πτολεμαίου, στο οροπέδιο και πάνω σε ψηλούς λόφους. Σώζονται τα ερείπια των ωραίων τειχών και των αρχαίων τους οχυρωμάτων... Η πύλη-είσοδος του τείχους της Σιβρύτου διατηρείται ακόμη, προς το σημερινό χωριό Θρόνος...
Εξ άλλου, ανατολικότερα, κοντά στο μοναστήρι Αρκάδι, στις βόρειες υπώρειες της Ίδης (του βουνού, όπου γεννήθηκε ο Δίας) του Ψηλορείτη, πάνω σε λόφο, πού σήμερα τον ονομάζουν « Ελεύτερνα» οι ντοπιοι, ήταν η πόλη Ελευθέρναι, από την όποια διατηρούνται ακόμη, έκτος από τα άλλα και τμήματα των τειχών της και η ακρόπολη της. Κολοσσιαίες δεξαμενές κάτω από το έδαφος του αρχαίου φρουρίου (citadel) μέσα στο βράχο, μπορούσαν να εφοδιάζουν με νερό επί μήνες τους κατοίκους σε περιπτώσεις πολιορκίας. Οχυρή πόλη αφού επί πλέον την περιέβαλλαν δύο ποτάμια, παραπόταμοι του Οάξου (σημερινοΥ Μυλοποταμου). Η θέση απέχει αρκετά από την παραλία. Πόλη και ακρόπολη ήταν χτισμένες σε αλληλοδιάδοχα βραχώδη πλατώματα (ή ακρόπολη στο κορυφαίο) εφοδιασμένα και στερεωμένα με αναλημματικά τείχη. Ήταν στα ψηλότερα σημεία ενός υψώματος πού σχημάτιζε, καθώς προχωρούσε ψηλότερα από δύο κοιλάδες, ένα είδος ακρωτηρίου με την ακρόπολη φρούριο στο ψηλότερο σημείο.
Κοντά στις Ελεύθερνες ήταν η Αξός ή Όαξος, πόλη ονομασμένη έτσι γατί ήταν φοβερά απόκρημνη η θέση. Η ακρόπολη είναι τριγυρισμένη από τείχος, πού διατηρείται ως τώρα. Πανάρχαιο τείχος, γιατί ο οικισμός χρονολογείται από την Υστερομινωική III εποχή, η πόλη όμως έγινε περισσότερο γνωστή τα Γεωμετρικά χρόνια (τον Η' αιώνα). Ένα γειτονικό χωριό διατηρεί όνομα Αξός ως τώρα.
Νοτιοδυτικά, αρκετά πέρα, και προς το Νότιο μέρος της Κρήτης, σε υπώρειες της Ίδης (Ψηλορείτη), κοντά και πάνω από τον κάμπο της Μεσαράς, βρίσκεται ό,τι απομένει από την αρχαία Γόρτυνα πού ήταν κάποτε, μαζί με την Κνωσσό, οι πιο μεγάλες πόλεις της Κρήτης. Τα ερείπια της είναι τα πιο εκτεταμένα ανάμεσα σ' όλες τις πόλεις. Είχε ακρόπολη και ήταν και η ίδια περιτειχισμένη και, όπως φαίνεται, το τείχος της θα είχε μεγάλη φήμη, αφού και ο Όμηρος χαρακτηρίζει με αυτό την πόλη: «Γόρτυνα σε τειχιόεσσαν»
"Έπειτα όμως ο περίβολος κατεδαφίστηκε και η πόλη έμεινε χωρίς τείχη. Ο Πτολεμαίος Φιλοπάτωρ μελέτησε να τειχίσει πάλι την πόλη και άρχισε την εργασία. Όμως έμεινε ημιτελής ο περίβολος της πολιτείας, ενώ το τείχος είχε φθάσει σε μήκος 8 στάδια μόνο. Ο Στράβων το ανέβαζε λέγοντας ότι το τείχος έφθασε να 'χει μήκος 80 σταδίων... αλλά είναι ασφαλώς λάθος, διότι ο ίδιος είχε σημειώσει ότι ολόκληρος ο γύρος της πόλης είχε συνολικά μήκος 50 μόνον σταδίων! Εξ άλλου η Πρίανσος, στη νότια ακτή του νησιού, στο λαιμό και το στόμιο του όρμου Τσούτσουρου, διατηρεί ερείπια τριγυρισμένα σε αρκετή έκταση από τα τείχη. Αλλά ΒΑ., πάλι προς το Κρητικό Πέλαγος (Αιγαίο), ανάμεσα στην Κνωσό και τη σημερινή πόλη του Ηρακλείου, είναι σε ορισμένα σημεία λείψανα ενός αρχαίου πλινθόκτιστου, της εποχής της Ρώμης, τείχους, πού σημειωνόταν στα παλιά ιδίως βιβλία ως «Μακρόν Τείχος», γιατί αυτό το τείχος συνέδεε την Κνωσό της Ρωμαιοκρατίας με το Ηράκλειο ή την Αμνισό, τα επίνεια της. Στην τελευταία πόλη σώθηκαν λείψανα του αρχαίου λιμανιού. Από αυτού ξεκίνησε ο Ιδομενέας για τον πόλεμο κατά της Τροίας και απ' αυτού γίνονταν οι εξαγωγές των μινωικών βιοτεχνικών προϊόντων προς την Αίγυπτο, το κράτος των Χετταίων και τις άλλες, φιλικές ή υποτελείς, χώρες...
ΠΗΓΕΣ
ΑΛΕΞ. ΠΑΡΑΔΕΙΣΗΣ : ΦΡΟΥΡΙΑ ΚΑΙ ΚΑΣΤΡΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ
https://greece.terrabook.com/el/chania/page/irtakina-2/
http://visitfalassarna.com/el/ancientphalasarna/#
http://www.allinchania.gr/city-info/archaeological-sites-monuments/ancient-kydonia/
http://iscreta.gr/2018/10/βόλτα-στο-castel-paleocastro-το-παλαιόκαστρο-που-προ/
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου