Οι εκλογές του 1958 και η νίκη της EPE

 

 

Οι εκλογές του 1958 και η νίκη της EPE

Η ΕΔΑ αναδείχθηκε σε αξιωματική αντιπολίτευση - Η ήττα των Φιλελευθέρων

Πριν από 65 χρόνια μέρες Μαίου, η χώρα βάδιζε σε εκλογές, Η εκλογική αναμέτρηση του 1958 ήταν από τις πιο ενδιαφέρουσες των μεταπολεμικών χρόνων, για τις συνθήκες υπό τις οποίες έγιναν και γιατί σε όλο το πολιτικό φάσμα κυριαρχούσαν εξέχουσες φυσιογνωμίες του πολιτικού κόσμου, αλλά και επειδή το εκλογικό αποτέλεσμα ήταν μια έκπληξη για ορισμένες πλευρές. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι από το 1957, υπήρχε επαφή ανάμεσα στην κυβέρνηση της ΕΡΕ και στην ηγεσία του κόμματος των Φιλελευθέρων για τη σύνταξη νέου εκλογικού νόμου.

Βασική γραμμή του νέου νομοσχεδίου ήταν η εφαρμογή της «ενισχυμένης αναλογικής», αλλά με ποσοστά για τη συμμετοχή στη δεύτερη κατανομή απαγορευτικά για τα μικρά κόμματα.

Ο συναρχηγός των Φιλελευθέρων Γ. Παπανδρέου, ο οποίος συνεργαζόταν επί πολλές εβδομάδες για το θέμα αυτό με τον υπουργό Εσωτερικών Δημ. Μακρή, επέμενε ιδιαίτερα να είναι μεγάλα τα ποσοστά για τη συμμετοχή στη β' κατανομή των συνασπισμών κομμάτων, επειδή φοβόταν ότι τα μικρά κεντρώα κόμματα και ο Μαρκεζίνης ήταν πιθανό να συναπισθούν με την ΕΔΑ και να διεκδικήσουν αν όχι την πρώτη, τουλάχιστον τη δεύτερη θέση, ώστε να απωθήσουν τους Φιλελευθέρους στην τρίτη.

Όταν λοιπόν μονογραφήθηκε η συμφωνία ΕΡΕ - Φιλελευθέρων για τον εκλογικό νόμο, ο Κ. Καραμανλής κάλεσε έκτακτο υπουργικό συμβούλιο, στο οποίο ανακοίνωσε ότι το ίδιο βράδυ, ο Μακρής θα κατέθετε στη Βουλή το νέο εκλογικό νομοσχέδιο της «ενισχυμένης αναλογικής». Λέγεται ότι ένας από τους λόγους που έκαναν τον Καραμανλή να ανακοινώσει αιφνιδιαστικά το νέο εκλογικό σύστημα, ήταν ότι ήξερε πως θα αντιμετώπιζε αντιδράσεις από ορισμένους παράγοντες του κόμματος του και βουλευτές, που δεν τους ευνοούσε το σύστημα αυτό.

Εκείνος όμως -με το σωστό πολιτικό του κριτήριο- δεν ανησυχούσε για την ΕΡΕ, γνωρίζοντας ότι είχε «ρεύμα», αλλά ενδιαφερόταν να μην καταποντισθεί το κόμμα των Φιλελευθέρων από την Αριστερά. Ο Γ. Ράλλης, όταν άκουσε στο υπουργικό συμβούλιο τις λεπτομέρειες του εκλογικού νόμου, έπεσε από τα σύννεφα, Σε μια στιγμή, πετάχτηκε και είπε:  

— Κύριε Πρόεδρε, έχω αντιρρήσεις... Ο Καραμανλής τον κοίταξε έκπληκτος:

— Τι αντιρρήσεις;

— Μ' αυτόν το νόμο, υπάρχει κίνδυνος να έλθει δεύτερη η ΕΔΑ και τρίτο το Κόμμα των Φιλελευθέρων... Μην ξεχνάτε ότι οι Φιλελεύθεροι είναι πολύ πεσμένοι...

Ο Καραμανλής όμως επέμενε στη δική του άποψη. Η οξεία στιχομυθία με τον πρωθυπουργό είχε δυσαρεστήσει τον Γ. Ράλλη, ο οποίος το απόγευμα έστειλε την παραίτηση του. Το ίδιο έκαναν και οι Παναγής Παπαληγούρας και Ανδρ. Αποστολίδης. Και οι τρεις συνυπέγραψαν την άρση της εμπιστοσύνης από την κυβέρνηση, πιστεύοντας ότι μ' αυτόν τον τρόπο θα ναυαγούσε η ψήφιση του εκλογικού νόμου.

 

Γράφει στις αναμνήσεις του ο κ. Γ. Ράλλης: «Επρόκειτο για μια μεγάλη ανοησία, την οποία και σήμερα ακόμη, ύστερα από τόσα χρόνια, δεν μπορώ να συγχωρήσω στον εαυτό μου...». Προτού παραιτηθεί, ο κ. Ράλλης προσπάθησε να μεταπείσει τον Σοφ. Βενιζέλο, επισημαίνοντας του ότι το Κόμμα των Φιλελευθέρων μ' αυτόν τον εκλογικό νόμο, υπέγραφε την καταδίκη του Κέντρου. Τον συνάντησε στο σπίτι του βουλευτή της ΕΡΕ Νομικού, όπου ο συναρχηγός των Φιλελευθέρων έπαιζε μπριτζ. Ο Βενιζέλος τον άκουσε με δυσπιστία και θεώρησε τους φόβους του Ράλλη υπερβολικούς.

Αντιδράσεις για τον νόμο

Τα «μικρά» κόμματα της αντιπολιτεύσεως αντέδρασαν έντονα για τον εκλογικό νόμο και κατηγόρησαν την ΕΡΕ και την ηγεσία των Φιλελευθέρων για «συνωμοσία». Ο ηγέτης του «Δημοκρατικού Κόμματος» Στέλιος Αλλαμανής εδήλωσε ότι το νομοσχέδιο: «Κατατείνει κατά τρόπον απροσχημάτιστον εις την νόθευσιν του λαϊκού φρονήματος και τον στραγγαλισμόν της θελήσεως του εκλογικού σώματος...». Υπό αυτές τις συνθήκες, ο Αλλαμανής, η ΕΠΕΚ του Σάββα Παπαπολίτη, το «Αγροτικό Κόμμα» του Αλ. Μπαλτατζή και οι «Προοδευτικοί» του Μαρκεζίνη, άρχισαν συνεννοήσεις μεταξύ τους, αλλά και με την ΕΔΑ για το ενδεχόμενο συνεργασίας.

Η ΕΡΕ, όμως, δέχθηκε εσωκομματικό πλήγμα, διότι συνολικά 15 βουλευτές της υπέγραψαν δήλωση ότι αποχωρούν από το κόμμα.

Ο Καραμανλής είχε χάσει την πλειοψηφία. Παρ' όλ' αυτά, θα μπορούσε να διατηρήσει την εξουσία για ένα διάστημα, αφού ορισμένοι από τους 15 δυσαρεστημένους έδειξαν διάθεση να επιστρέψουν στην ΕΡΕ, ενώ ο Σάββας Παπαπολίτης, που προτιμούσε να αποφύγει εκείνη τη στιγμή τις εκλογές, πρότεινε στον πρωθυπουργό, να τον στηρίξει με τους 14 βουλευτές του της ΕΠΕΚ.

Ο Καραμανλής όμως δεν δεχόταν συμβιβασμούς. Έτσι, το πρωί της Κυριακής 2 Μαρτίου του 1958, ανέβηκε στα ανάκτορα και υπέβαλε στον βασιλέα Παύλο την παραίτηση της κυβερνήσεως του, εισηγούμενος διάλυση της Βουλής και εκλογές. Ο Παύλος φαινόταν καλά πληροφορημένος για όσα είχαν μεσολαβήσει και ρώτησε τον πρωθυπουργό:

— Γιατί αυτή η παραίτησις; Και γιατί να διαλυθεί η Βουλή; Δεν είσθε εις θέσιν να επανακτήσετε την πλειοψηφία της;

Ο Καραμανλής όμως είχε πάρει την απόφαση του:

— Μπορεί, αλλά αυτό θα εσήμαινε να προπορευθούμε μιας νέας πολιτικής κρίσεως πλέον σοβαράς. Οι αριθμοί δεν είναι το παν στην πολιτική. Η αλήθεια είναι ότι ο πολιτικός μας βίος είναι νοσηρός, δηλητηριασμένος. Πρέπει να κοπούν τελειωτικά αυτές οι ύπουλες μηχανορραφίες που υφαίνονται αδιακόπως κατά της κυβερνήσεως...

Ο Παύλος κάλεσε τότε τον πρόεδρο του Ερυθρού Σταυρού Κ. Γεωργακόπουλο, του έδωσε εντολή να σχηματίσει υπηρεσιακή κυβέρνηση και αφού εξασφαλίσει την εμπιστοσύνη της Βουλής, να προχωρήσει σε εκλογές...

 

 

Ζυμώσεις και μέτωπα

Μόλις έπεσε η κυβέρνηση Καραμανλή, άρχισαν οι ζυμώσεις για να διαμορφωθούν εκλογικές παρατάξεις στην αντιπολίτευση. Ο Γ. Παπανδρέου προσπάθησε να προσεταιρισθεί τα μικρά κόμματα του Κέντρου, αλλά με τον όρο ότι θα συγχωνεύονταν με τους Φιλελεύθερους. Ο όρος δεν έγινε δεκτός. Επιπλέον, οι άλλοι αρχηγοί εφοβούντο ότι μετά την αποκάλυψη της συνεργασίας ΕΡΕ-Φιλελευθέρων, ενδεχομένη συνεργασία τους με τον Παπανδρέου και τον Βενιζέλο θα γινόταν αφορμή, να χάσουν ψηφοφόρους από τα αριστερά.

Ο Παν. Κανελλόπουλος, με τον Κων. Τσαλδάρη, τον Στέφ. Στεφανόπουλο, τον Θεόδ. Τουρκοβασίλη και τον Σωτ. Κοτζαμάνη, συγκρότησαν την «Ενωση Λαϊκού Κόμματος».

Ο Στέλιος Αλλαμανής, ο Σάββας Παπαπολίτης και ο Στ. Μαρκεζίνης, θα σχηματίσουν την ΠΑΔΕ. Με την ΕΔΑ θα συνεργασθούν ο Ηλίας Τσιριμώκος, ο Σταύρος Κανελλόπουλος, ο Στρατής Σωμερίτης, ο Σταμάτης Μερκούρης, ο Πεπές Αργυρόπουλος, ο Μιχάλης Κύρκος, κ.ά. Σε δηλώσεις του, ο Ηλ. Τσιριμώκος κατήγγειλε τον Μαρκεζίνη ότι διέσπασε το ευρύ μέτωπο κεντροαριστερών και δεξιών κομμάτων, που μαζί με την ΕΔΑ, θα είχαν δυνατότητες να κερδίσουν τις εκλογές.

«Αιφνιδίως το κοινόν επληροφορήθη ότι το μέτωπον εματαιώθη εκ μέρους του κ. Μαρκεζίνη, άνευ οιασδήποτε δικαιολογίας, ως απέδειξαν αι σχετικοί δηλώσεις του», είπε ο Τσιριμώκος και πρόσθεσε: «Όσοι πολιτευταί, ως εγώ, επίστευσαν εις το μέτωπον και ειργάσθησαν ειλικρινών υπέρ αυτού, απεφάσισαν μετά την ματαίωσιν του ευρέος μετώπου, να πράξουν το μόνον που επιτρέπει πλέον ο εκλογικός νόμος, δηλαδή να συνεργασθούν κατ' άτομον εκλογικώς μετά της ΕΔΑ, επί τη βάσει της επιστολής που απηύθυνε ο Πρόεδρος αυτής προς τον αρχηγόν των Προοδευτικών, διατηρούντες την ιδίαν των γραμμήν επί της εσωτερικής και εξωτερικής πολιτικής της χώρας...».

Ο πρόεδρος της ΕΔΑ Ιω. Πασαλίδης, κηρύσσοντας την έναρξη της προεκλογικής μάχης της ΕΔΑ, σε μήνυμα του προς το λαό, τόνιζε μεταξύ άλλων: «Η ΕΔΑ αγωνίσθηκε με όλες της τις δυνάμεις για να εκφρασθεί και στην κορυφή της ηγεσίας, η ενότητα που πραγματοποιήθηκε μέσα στο λαό, γύρω από τα κοινά πανεθνικά προβλήματα. Με βαθιά αντίληψη της ευθύνης της μπροστά στις ιστορικές στιγμές που αντιμετωπίζει το έθνος, προχώρησε σε κάθε παραχώρηση, σε κάθε κομματική θυσία, που θα μπορούσε να διευκολύνει την πατριωτική συνεργασία. Και απευθύνεται και τη στιγμή αυτή ακόμη προς όλους για μια πανεθνική συμπαράταξη στα σημεία που ενώνουν το έθνος...». Οι συγκεντρώσεις όλων των κομμάτων ήσαν ογκώδεις και με παλμό. Η Κυριακή 11 Μαΐου πλησίαζε.

 

 

Μήνυμα Καραμανλή

Σε μήνυμα του προς το λαό. ο Κων. Καραμανλής ανέφερε: «Η Εθνική Ριζοσπαστική Ενωσις διεκδικεί την ψήφον του ελληνικού λαού, επί τη βάσει ορισμένων τίτλων: Πρώτον, αντιμετωπίσαμεν κατά τας τελευταίας εκλογάς το Λαϊκόν Μέτωπον, η επικράτησις του οποίου θα ωδήγη την χώραν εις περιπέτειαν με απροβλέπτους συνεπείας. Δεύτερον, επεδείξαμεν αυστηράν προσήλωσιν εις τας αρχάς μας και σεβασμόν προς τον λαόν, εν αντιθέσει προς όλα τα άλλα κόμματα, τα οποία, προδίδοντα τας αρχάς των, συναλλάσσονται και με τον Κομμουνισμόν ακόμη, προκειμένου να εξοικονομήσουν εκλογικάς ανάγκας. Τρίτον, αντιμετωπίσαμεν με θαρραλέον, έντιμον και δημοκρατικόν τρόπον την τελευταίαν πολιτικήν κρίσιν, προστατεύοντες εναντίον των παρασκηνίων τα δικαιώματα του λαού. Τέταρτον, επετελέσαμεν γόνιμον έργον, το οποίον έτυχε και διεθνούς αναγνωρίσεως και παρόμοιον του οποίου δεν δύνανται να παρουσιάσουν τα άλλα κόμματα. Αυτούς τους τίτλους αντιπαρατάσσει η Εθνική Ριζοσπαστική Ενωσις εις τα ύβρεις και τας ψευδείς επαγγελίας των αντιπάλων της...».

 

Τα αποτελέσματα

Τα αποτελέσματα των εκλογών της 11ης Μαΐου αποτέλεσαν οδυνηρή έκπληξη κυρίως για το Κόμμα των Φιλελευθέρων, που κατέλαβε την τρίτη θέση. Το ποσοστό ψήφων που πήρε η  ΕΡΕ (1.583.885 ψήφους) θεωρήθηκε μεγάλη επιτυχία, αφού κράτησε τον βασικό όγκο των ψηφοφόρων της και χάρη στο εκλογικό σύστημα, κέρδισε μεγαλύτερη πλειοψηφία σε έδρες. Η «Ένωση Λαϊκού Κόμματος» μόλις και πλησίασε το 3% των ψήφων. Μεγαλύτερη σχετικά επιτυχία είχε η ΠΑΔΕ, η οποία έλαβε 10 έδρες. Αλλά η μεγάλη έκπληξη των εκλογών ήταν η ΕΔΑ, που ήρθε δεύτερο κόμμα με 24,43% των ψήφων και κατέλαβε την θέση της αξιωματικής αντιπολιτεύσεως. Η άνοδος της Αριστεράς οφειλόταν σε πολλούς λόγους. Κυρίως στο αντιδυτικό ρεύμα, στη φιλική στάση της ΕΣΣΔ απέναντι στην πολύπαθη Κύπρο και στην πεποίθηση πολλών ψηφοφόρων του Κέντρου ότι η ΕΔΑ θα μπορούσε να παίξει θετικό ρόλο στις πολιτικές εξελίξεις. Ο αρχηγός της ΕΡΕ και νικητής των εκλογών, Κ. Καραμανλής, μόλις πληροφορήθηκε τα τελικά αποτελέσματα, προέβη στην ακόλουθη δήλωση: «Η ανανέωση της εμπιστοσύνης του ελληνικού λαού προς την Εθνικήν Ριζοσπαστικήν Ενωσιν αποτελεί δικαίωσιν της πολιτικής της. Έχομεν πλήρη συνείδησιν της επηυξημένης ευθύνης, την οποίαν δημιουργεί δι' ημάς το αποτέλεσμα της χθεσινής εκλογής. Θα καταβάλωμεν κάθε προσπάθειαν διά ν' ανταποκριθώμεν εις τας προσδοκίας του ελληνικού λαού»...

Οι Φιλελεύθεροι δεν περίμεναν τέτοια ήττα. Το επόμενο πρωί, ο Σοφ. Βενιζέλος τηλεφώνησε στον Γ. Ράλλη. Τώρα θυμόταν τις προειδοποιήσεις και τις εκτιμήσεις του πρώην υπουργού, στις οποίες δεν είχε δώσει βάση.

—   Γιώργο, λυπάμαι που δεν σε άκουσα...

— Ο,τι έγινε, έγινε κ. πρόεδρε... Ο Βενιζέλος επέμεινε:

— Δεν μπορείς να κάμεις κάτι να διορθωθεί η κατάσταση;

— Δεν διορθώνονται αυτά τα πράγματα, κ. πρόεδρε.

Ο συναρχηγός των Φιλελευθέρων είχε μια ιδέα:

—  Να βγεις να αρθρογραφήσεις, υποστηρίζοντας ότι η ΕΔΑ είναι συνασπισμός κομμάτων και όχι αυτοτελές κόμμα και συνεπώς, ως δεύτερο, θα έπρεπε κατά τον εκλογικό νόμο να θεωρηθεί κάποιο κόμμα αυτοτελές.

Ο Γ. Ράλλης όμως δεν συμφώνησε. Απάντησε στον Βενιζέλο ότι την άποψη αυτή, μεν, θα μπορούσε να την υποστηρίξει κανείς, αλλά θα ήταν ντροπή γι' αυτόν που θα το επιχειρούσε, δηλαδή με νομικά τεχνάσματα να αφαιρέσει έδρες που είχε κερδίσει η ΕΔΑ. Και επανέλαβε:

— Ο,τι έγινε, έγινε κ. πρόεδρε. Φροντίστε να μη συμβούν τα ίδια και στις άλλες εκλογές...

Την ψυχική κατάσταση του Σοφ. Βενιζέλου, την επομένη των εκλογών, περιέγραψε πολύ παραστατικά ο βιογράφος του, Γρηγ. Δαφνής, ο οποίος μεταξύ άλλων σημείωνε: «Το πρωινό της 12ης Μαΐου ήτο ζεστό, από εκείνην την πρώιμη ανοιξιάτικη ζέστη που κάμνει τα μάτια να λάμπουν, δυσκολεύει την αναπνοήν και χαρίζει μιαν χαυνωτικήν μέθην. Ο Σοφ. Βενιζέλος εκάθητο μόνος εις το γραφείον του, που ήτο μισοσκότεινον, διότι είχε ημίκλειστα τα παραθυρόφυλλα διά να εμποδίζει την είσοδον των ακτινών του ηλίου. Ένοιωθε μεγάλην απογοήτευσιν. Οι φίλοι του, πολιτικοί και μη, εθεώρησαν προτιμότερον να απουσιάσουν. Ητο η τρίτη, εις διάστημα μικρότερον των εξι ετών, εκλογική αποτυχία. Τα στελέχη των κομμάτων αισθάνονται δυσάρεστα, όταν παραμένουν επί μακρόν διάστημα εκτός της εξουσίας κι επιρρίπτουν την ευθύνην εις τους αρχηγούς των...».

Στις 9 Ιουνίου, άρχισε τις εργασίες της η νέα Βουλή με το λόγο του θρόνου. Ο Ιω. Πασαλίδης, εγκαινιάζοντας το ρόλο του αρχηγού της αξιωματικής αντιπολίτευσης, ζήτησε να γίνει ιδιαίτερη συζήτηση στη Βουλή για τις ωμότητες των Τουρκοκυπρίων στην Κύπρο. Στο μεταξύ, η άνοδος της ΕΔΑ έδωσε το πρόσχημα για να εντείνουν τη συνωμοτική τους δραστηριότητα μέσα στο Στρατό οι φιλοδικτατορικές ομάδες. Τότε ακριβώς, η οργάνωση ΕΕΝΑ, με επικεφαλής τον Γ. Παπαδόπουλο, συγκρότησε «επιτροπάτο» για να προχωρήσει μεθοδικά στα σκοτεινά της σχέδια. Στις κινήσεις τους οι συνωμότες ευνοήθηκαν και από τις αμερικανικές «ανησυχίες» για την αύξηση της δυνάμεως της Αριστεράς...

Πηγή:

Από άρθρο του Γ.Α. Λεονταρίτη στην Καθημερινή της 7.5.1994