Ανάσταση στις 78 στροφές

Ανάσταση στις 78 στροφές

Από τον 78άρη δίσκο του γραμμοφώνου έως το υπερσύγχρονο compact disk, η απόσταση θέλει πολύ μεράκι και ατέλειωτες ώρες ψηφιακής επεξεργασίας. Ο Πέτρος Ταμπούρης στα 1995 τα διέθεσε, αναζωογονώντας 750 τραγούδια της ελληνικής παράδοσης

Κάποτε, οι δίσκοι της μουσικής γύριζαν στις 78 στροφές και παίζονταν σε γραμμόφωνο. Διαβάζονταν από μια ειδική βελόνα αρκετά σκληρή, που άντεχε δύο ή τρία παιξίματα. Συνήθως όμως δεν άλλαζαν τις Βελόνες, τις έξυναν για να ξαναπαίξουν κι οι δίσκοι από ένα σημείο και μετά δεν ακούγονταν. Τα αυλάκια τους είχαν καταστραφεί.

Αρχές του αιώνα. Οι πρώτες ηχογραφήσεις ελληνικών τραγουδιών γίνονται στην Αμερική, στη Σμύρνη και σ' ένα στούντιο που είχε στηθεί στο ξενοδοχείο Μεγάλη Βρετανία στην Αθήνα. Αργότερα, στη δεκαετία του '30, με το εργοστάσιο της Columbia στον Περισσό η ελληνική δισκογραφία αποκτά μαζική παραγωγή. Μέχρι τότε, ελληνικές ηχογραφήσεις έβρισκες σε δίσκους αμερικάνικης ή ευρωπαϊκής κοπής από εταιρείες όπως η Pathe, η Odeon, η αμερικάνικη Columbia, η Favorit ή η Orion.

Ο Πέτρος Ταμπούρης, προσπαθώντας να βρει νήματα των παλιών ηχογραφήσεων, απευθύνθηκε σε συλλέκτες, στην Ελλάδα και την Αμερική. Ταξινόμησε το υλικό του σε χρονολογικές ή θεματικές ενότητες και το πλαισίωσε με ιστορικά και μουσικολογικά στοιχεία.

Η υπόθεση άρχισε να παρουσιάζει και εμπορικό ενδιαφέρον από τη στιγμή που ανακάλυψε ότι, σύμφωνα με το ισχύοντα νόμο περί πνευματικής ιδιοκτησίας, πενήντα χρόνια από την κυκλοφορία του δίσκου η παραγωγός εταιρεία χάνει τα δικαιώματα της και ο δίσκος θεωρείται public domain. Το αποτέλεσμα - μια σειρά από 36 CD. με περισσότερα από 750 τραγούδια κάτω από το φιλόδοξο τίτλο «Ελλάδος αρχείον» - ήταν η ψηφιακή αποτύπωση ενός σημαντικού μέρους της ιστορίας του ελληνικού φωνογράφου.

«Ο δίσκος γραμμοφώνου διαβάζεται από ένα πικάπ με την κατάλληλη βελόνα. Τέτοιες βελόνες φτιάχνονται σήμερα στην Αγγλία και είναι διαφορετικού διαμετρήματος για κάθε δίσκο, ανάλογα με τη δεκαετία κυκλοφορίας και την εταιρεία. Με άλλη βελόνα, δηλαδή, παίζεται ένας δίσκος της Pathe του 1910, με άλλη ένας της Columbia του 1930». Ακολουθεί η μετεγγραφή σε ψηφιακό κασετόφωνο DAT για να πιάσει μετά δουλειά ο ηχολήπτης.

Ο Χρήστος Χατζηστάμου ευθύνεται για τον καθαρισμό και την ηχητική επεξεργασία του υλικού που συνέλεξε ο Πέτρος Ταμπούρης:

«Η διαδικασία της επεξεργασίας χωρίζεται συνήθως σε τέσσερα στάδια.

• Στο πρώτο, επεμβαίνεις συνολικά στο κομμάτι με ψηφιακή επεξεργασία της κυματομορφής, που εμφανίζεται σε τρομακτική ανάλυση στην οθόνη του κομπιούτερ. Τα σημεία  που έχουν αυξημένους θορύβους, τα αντικαθιστάς με σημεία πιο καθαρά.
• Στο δεύτερο στάδιο, επεμβαίνεις στις συχνότητες για να αφαιρέσεις θορύβους που προέρχονται από το βόμβο της κεφαλής ή από την επιφάνεια του δίσκου, με φίλτρα ή equalizer.
• Σ' ένα τρίτο στάδιο, ακολουθείς τη διαδικασία του decliquing, αφαιρείς δηλαδή τα λεγόμενα «κλικ» ή «τσακ» που έχει αποκτήσει ο δίσκος από το πολύ παίξιμο. Αυτό γίνεται είτε αυτομάτως, ψηφιακά, είτε χειροκίνητα. Στο ψηφιακό επίπεδο, το μηχάνημα ελέγχει αν στις κυματομορφές υπάρχει μια κορυφή που υπερβαίνει ένα σημείο που εσύ καθορίζεις, την αντιλαμβάνεται ως θόρυβο και την αφαιρεί αυτομάτως.
• Την τελική, βέβαια, ρύθμιση, την κάνεις εσύ με το χέρι. Σχεδιάζεις εκ νέου με μολύβι την κυματομορφή στο σημείο που έχει πρόβλημα και το απαλύνεις. Η μέχρι τώρα διαδικασία έχει ως αποτέλεσμα, παράλληλα με το θόρυβο, να χάνεται κι ένα μικρό κομμάτι των αρμονικών της μουσικής των τραγουδιών. Ο ήχος έχει γίνει μουντός και για να τον επαναφέρεις στην αρχική του κατάσταση περνάς το κομμάτι από έναν ψυχοακουστικό προσέσορα. Αυτό είναι το τέταρτο και τελικό στάδιο».

Αυτό έχει σημασία ιδίως όταν πρόκειται για ηχογραφήσεις ξεχασμένες από το πέρασμα του χρόνου ή θαμμένες από την πολιτεία, κάτι που ισχύει για τις προ του 1945 ηχογραφήσεις στις χώρες των Βαλκανίων. «Μετά τον πόλεμο, στη Σερβία, τη Βουλγαρία, την Αλβανία και τη Ρουμανία άλλαξε όλη η μουσική. Αντικατέστησαν τα μικρά λαϊκά συγκροτήματα με χορωδίες και ορχήστρες κρατικών ωδείων. Η ελευθερία που εμείς διατηρήσαμε με τη δημοτική μας μουσική, σ'αυτούς τους λαούς χάθηκε».

Ο Πέτρος Ταμπούρης μαζεύει τώρα Βαλκανικούς δίσκους 78 στροφών, ηχογραφημένους πριν από το 1945 είτε στην Ελλάδα είτε στις χώρες προέλευσής τους, και ετοιμάζει  το επόμενο βήμα του. Μια διαβαλκανική, ψηφιακή, μουσική συνεργασία.

ΓΙΩΡΓΟΣ ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΠΟΥΛΟΣ
ΚΕ / Info / 2.7.1995