Η φωνή της Μητέρας Γης μέσα από τα «Μυστήρια των Γυναικών ενός Πρωτόγονου Λαού»

 

Η φωνή της Μητέρας Γης μέσα από τα «Μυστήρια των Γυναικών ενός Πρωτόγονου Λαού»

Η γυναικεία ιερότητα και ο αρχέγονος μητριαρχικός κόσμος των Ίμπιμπιο.

Υπάρχουν βιβλία που δεν διαβάζονται απλά αλλά συνεχίζουν να μένουν στην μνήμη μας γιατί κάτι πολύτιμο που μας πρόσφεραν στις γνώσεις μας. Ένα τέτοιο βιβλίο υπήρξε το Woman’s Mysteries of a Primitive People (1915) της D. Amaury Talbot που αναφέρεται στο ταξίδι μιας γυναίκας από τη βικτωριανή Αγγλία στις ζούγκλες της Νιγηρίας, αναζητώντας τις αόρατες φωνές των γυναικών που οι άνδρες εθνολόγοι δεν άκουσαν ποτέ.

Το έργο αποτελεί μια ανθρωπολογική μελέτη βασισμένη στις εμπειρίες της D. Amaury Talbot και της αδελφής της, που έζησαν για μεγάλο διάστημα ανάμεσα στους Ίμπιμπιο (Ibibio) της νότιας Νιγηρίας στις αρχές του 20ού αιώνα. Πρόκειται για μία από τις πρώτες προσπάθειες να παρουσιαστεί η θέση της γυναίκας στις αφρικανικές κοινωνίες από την οπτική μιας γυναίκας ερευνήτριας — κάτι σπάνιο για την εποχή.

Στο έργο αυτό, οι γυναίκες των Ίμπιμπιο δεν είναι εξωτικές φιγούρες· είναι ιέρειες ενός κόσμου όπου το θηλυκό σώμα ταυτίζεται με τη δημιουργία, και όπου κάθε γέννηση, κάθε νερό, κάθε πέτρα είναι μορφή θεότητας. Η Talbot, μέσα από το βλέμμα της ερευνήτριας και μέσα από την καρδιά της γυναίκας, καταγράφει κάτι περισσότερο από απλά έθιμα: την επιβίωση ενός αρχέγονου μητριαρχικού κόσμου που ψιθυρίζει ακόμη πίσω από τα πέπλα της αποικιακής ιστορίας.

Στις σελίδες της Talbot δεν ακούμε μόνο τις ιστορίες των γυναικών της Νιγηρίας· ακούμε κάτι αρχαιότερο, βαθύτερο — την ανάσα της ίδιας της Γης. Μέσα από τα μάτια της Αγγλίδας ερευνήτριας, που τόλμησε να διαβεί τα όρια της εποχής της, αναδύεται ένας κόσμος όπου η ζωή και ο θάνατος δεν χωρίζονται, αλλά συνομιλούν μέσα από το πρόσωπο της Μητέρας-Θεάς.

Η Eka Abassi, η «Μητέρα των Πάντων», δεν είναι μόνο μια αφρικανική θεότητα· είναι το αρχέτυπο της θηλυκής δημιουργίας που έχει χαθεί από τις δυτικές θρησκείες. Είναι η φωνή της γης όταν βρέχει, η καρδιά της γυναίκας όταν γεννά, το ρίγος της θάλασσας όταν επιστρέφει τα παιδιά της στα βάθη. Η Talbot, χωρίς να το ομολογεί ρητά, ανακαλύπτει μέσα στον «πρωτόγονο κόσμο» μια χαμένη μνήμη του ανθρώπου — την πίστη ότι η δύναμη της ζωής είναι γένους θηλυκού.

Κάθε κεφάλαιο μοιάζει με άνοιγμα πέπλου που πίσω του αποκαλύπτεται ότι αυτό που η Ευρώπη ονόμασε «δεισιδαιμονία» είναι συχνά μία άλλη μορφή σοφίας. Είναι η ενστικτώδης γνώση πως το σώμα, η γη και το πνεύμα είναι αδιάσπαστα. Οι γυναίκες των Ίμπιμπιο, με τους ψίθυρους, τα τραγούδια και τις τελετές τους, κρατούν ακόμη αναμμένη τη φλόγα του ιερού,  την φλόγα εκείνη που οι πολιτισμοί της λογικής νόμισαν πως έσβησε.

Σήμερα, περισσότερο από έναν αιώνα μετά, το βιβλίο της Talbot δεν διαβάζεται μόνο ως ανθρωπολογική μαρτυρία. Διαβάζεται σαν μια επιστολή από το παρελθόν προς τη σύγχρονη ψυχή — μια υπενθύμιση ότι ο πολιτισμός γεννήθηκε από τη μήτρα και την προσευχή, και πως ο κόσμος θα παραμένει μισός ώσπου να ξαναθυμηθεί τη γλώσσα της Μητέρας.

Πάνω από έναν αιώνα μετά, τα «Μυστήρια των Γυναικών» της Talbot μάς καλούν να θυμηθούμε πως κάθε πολιτισμός ξεκινά από τη γη, τη μήτρα και την αγάπη. Σήμερα, οι ανθρωπολόγοι διαβάζουν το έργο της όχι μόνο για τα εθνολογικά δεδομένα, αλλά και ως πρώιμη φεμινιστική μαρτυρία.

Παρακάτω παραθέτουμε μια σύνοψη των κύριων μερών του βιβλίου

 

 

Ιστορικό και σκοπός του έργου

Η συγγραφέας εξηγεί ότι επιχείρησε να καταγράψει όσα δεν μπορούσαν να μάθουν οι άνδρες εθνολόγοι: τις “γυναικείες μυστηριακές πρακτικές”, τους ρόλους, τις τελετουργίες και τα πιστεύω των γυναικών των Ίμπιμπιο.

Η έρευνά της συνδέεται με την επιθυμία να αντισταθμιστεί η ανδροκεντρική εικόνα που επικρατούσε στις μελέτες περί «πρωτόγονων λαών». Ο στόχος είναι να αναδειχθεί η θηλυκή διάσταση της θρησκείας, της μαγείας και της κοινωνίας.

 

 

Θρησκεία και Κοσμοθεωρία των Ίμπιμπιο

Κεντρική θεότητα είναι η Eka Abassi, η Μεγάλη Μητέρα και δημιουργός όλων των πραγμάτων. Είναι ταυτόχρονα μητέρα και σύζυγος του θεού της βροντής, Obumo, και λατρεύεται ως πηγή της ζωής, της γονιμότητας και της φύσης.

Οι Ίμπιμπιο συνδέουν κάθε μορφή ζωής —γη, πέτρα, νερό— με τη θεϊκή θηλυκή αρχή. Η λατρεία της Eka Abassi περιλαμβάνει ιερά δέντρα, πέτρες και πηγές, όπου γυναίκες προσεύχονται για γονιμότητα και ίαση.

Μητρότητα και Τελετουργίες Γέννησης

Η μητρότητα θεωρείται η ύψιστη αποστολή της γυναίκας.

Πλήθος ταμπού και μαγικών πρακτικών συνοδεύουν την εγκυμοσύνη και τον τοκετό — όπως αποφυγή ορισμένων τροφών (σαλιγκάρια, χοίρος, προνύμφες) για να μη σημαδευτεί το παιδί ή τελετουργίες λύσης δεσμών ώστε να διευκολυνθεί η γέννα.

Η ατεκνία θεωρείται κατάρα που μπορεί να λυθεί με ιερά λουτρά σε «μητρικές» πηγές.

 

 

Δεισιδαιμονίες και Φόβοι

Ιδιαίτερη σημασία δίνεται στη φοβία για τα δίδυμα.

Παραδοσιακά, οι μητέρες διδύμων θεωρούνταν ακάθαρτες και τα παιδιά τους συχνά θανατώνονταν, καθώς θεωρούνταν «παιδιά πνευμάτων». Οι ίδιες εξορίζονταν σε ειδικά χωριά καθαρμού.

Η Talbot παρατηρεί ωστόσο ότι οι Χριστιανοί ιεραπόστολοι και η βρετανική διοίκηση άρχισαν να μεταβάλλουν αυτή την πρακτική, δημιουργώντας χωριά προστασίας για τις «μητέρες διδύμων».

Πίστη στις “Ψυχές του Δάσους”

Κάθε άνθρωπος θεωρείται ότι έχει έναν “συγγενή της ψυχής” (bush soul) σε μορφή ζώου ή φυτού.

Η ψυχή μπορεί να μετενσαρκώνεται ή να περιπλανιέται, και ο θάνατος ή η δυστυχία ενός ανθρώπου μπορεί να συνδεθεί με το πάθημα του «ζώου-αδελφού» του.

Η αντίληψη αυτή θυμίζει παγκόσμια μοτίβα τοτεμισμού και μετεμψύχωσης.

 

Θάνατος και Τελετές

Οι γυναίκες διατηρούν μυστικές τελετές ταφής, από τις οποίες οι άνδρες αποκλείονται.

Η συγγραφέας καταφέρνει να αποσπάσει πληροφορίες από ηλικιωμένες γυναίκες, περιγράφοντας τελετουργίες καθαρμού και επικοινωνίας με τις ψυχές των νεκρών — ένα πεδίο αμιγώς γυναικείο και ιερό.

Η θέση της γυναίκας

Παρότι οι Ίμπιμπιο ζουν σε πατριαρχική κοινωνία, η Talbot διαπιστώνει ότι οι γυναίκες διατηρούν ιδιαίτερη δύναμη μέσω της θρησκείας και της μαγείας.

Υπάρχουν γυναικείες μυστικές ενώσεις (όπως οι Εbere και Iban Isong) που θυμίζουν τα ανδρικά “μυστικά συμβούλια” αλλά λειτουργούν ανεξάρτητα και με δική τους ιεραρχία.

 

 

Σημασία του έργου

Η Talbot συνδυάζει την επιστημονική παρατήρηση με προσωπικό ύφος ταξιδιωτικής αφήγησης.

Το έργο αποτελεί σημαντικό τεκμήριο για την ιστορία της ανθρωπολογίας και του φεμινιστικού λόγου, καθώς αναδεικνύει:

•          τον ρόλο της γυναίκας ως φύλακα των παραδόσεων,

•          τη θηλυκή πλευρά της θεότητας,

•          και τη σύγκρουση ανάμεσα στη δυτική σκέψη και την αφρικανική πνευματικότητα.

 

Συνολική εκτίμηση

Το βιβλίο είναι μια συγκλονιστική μαρτυρία ανθρωπολογικής ευαισθησίας και ταυτόχρονα ένα έγγραφο φεμινιστικής αυτοσυνείδησης.

Πίσω από την αποικιακή οπτική της εποχής, διαφαίνεται μια ειλικρινής προσπάθεια κατανόησης των «μυστικών των γυναικών» — μιας κοινωνίας όπου η μητέρα-θεά, η γόνιμη γη και η μαγεία της ζωής συνυφαίνονται σε ένα ενιαίο, ιερό σύμπαν.

Η συγγραφέας εκφράζει ευγνωμοσύνη για όσα έμαθε από τις γυναίκες των Ίμπιμπιο και ελπίζει ότι το έργο της θα φωτίσει την πνευματικότητα και τη δύναμη των «πρωτόγονων» γυναικών, αναγνωρίζοντας σε αυτές μια παγκόσμια θηλυκή σοφία που ενώνει όλες τις γυναίκες της γης.

Κατά την Talbot η ιστορία του πολιτισμού δεν είναι αποκλειστικά έργο των ανδρών.

Πίσω από τις δομές της πατριαρχίας επιβιώνει ένας αρχαίος γυναικείος κόσμος — ο κόσμος της Μητέρας, της Μάγισσας, της Ιέρειας.

Η Talbot καλεί τον δυτικό αναγνώστη να ξαναδεί τη «βάρβαρη γυναίκα» όχι ως υπάνθρωπο, αλλά ως φορέα μιας βαθύτερης κοσμοαντίληψης όπου το θηλυκό είναι πηγή ζωής και γνώσης.

 

 

 

Ολόκληρο το βιβλίο για ανάγνωση μπορείτε να το βρείτε εδώ :

https://archive.org/details/cu31924028649121

 

 Κείμενο & επιμέλεια: Κων. Γραικιώτης 

📚 *Πηγή έμπνευσης: 

 D. Amaury Talbot, “Woman’s Mysteries of a Primitive People” (1915)