Πώς «γεννήθηκε» η γλώσσα των Σύρων
Eτυμολογικά ζητήματα και ερμηνείες
Του Μανολη Παπουτσακη
Χριστιανική
Στα μέσα του 5ου αιώνα ο Θεοδώρητος, επίσκοπος της Κύρου στα βορειοανατολικά της Αντιόχειας και στοχαστικός ερμηνευτής της Παλαιάς Διαθήκης, γύρεψε να ξεκαθαρίσει λογής «ζητήματα» που προκύπτουν από την προσεκτική ανάγνωση του βιβλικού κειμένου. Πάνω σε τέτοιο ζήτημα σκόνταψε αρχή αρχή στο ενδέκατο κεφάλαιο της «Γενέσεως», στη διήγηση για τον Πύργο της Βαβέλ και τη σύγχυση των γλωσσών: «Και ην πάσα η γη χείλος εν, και φωνή μία πάσιν». Ο Θεοδώρητος διατύπωσε το ερώτημα της κεφαλίδας του άρθρου και εξήγησε συνακόλουθα πως την απάντηση τη δίνουν τα ίδια τα κύρια ονόματα «Αδάμ», «Κάιν», «Αβελ» και «Νώε»: όλα -υποστηρίζει ο Θεοδώρητος- ετυμολογούνται με αναφορές στο λεκτικό «της των Σύρων φωνής», όλα είναι «της Σύρων ίδια γλώττης».
Από κοντά με τον Ρωμανό τον Μελωδό, ο Θεοδώρητος ήταν δίγλωσσος. Ναι, έγραψε στα ελληνικά, αλλά η γλώσσα του η μητρική ήταν η συριακή, διάλεκτος της αραμαϊκής. Με την ερωταπόκρισή του ο Θεοδώρητος θέλησε να διακρίνει ανάμεσα στην αρχαιότερη «φυσική» γλώσσα (κατά την ερμηνεία του, τη συριακή) και στην «ιερή» και «διδακτή» γλώσσα, την εβραϊκή, που ο Θεός έδωσε «διά του Μωυσέως» στους Εβραίους.
Ως διάλεκτος της αραμαϊκής, η συριακή συγγενεύει με τα αραμαϊκά της Παλαιστίνης, τη διάλεκτο που μιλούσε ο Χριστός (η αραμαϊκή, μαζί με την εβραϊκή, ανήκει στον βορειοδυτικό κλάδο των σημιτικών γλωσσών). Ετσι, η Κυριακή προσευχή, το «Πάτερ ημών», που ο Χριστός δίδαξε στα παλαιστινιακά αραμαϊκά και που ο Ματθαίος και ο Λουκάς παραδίδουν στα ελληνικά, θα διέφερε πολύ λίγο από τη μορφή στην οποία παραδίδεται, μεταφρασμένη βεβαίως από τα ελληνικά, στην αδελφή διάλεκτο, στην «των Σύρων φωνήν».
Η συριακή εμφανίζεται ως ντοπιολαλιά της Εδεσσας (η Urfa στη σημερινή Τουρκία) στα ανατολικά του Ευφράτη, και γίνεται, κατά την ύστερη αρχαιότητα, η φιλολογική γλώσσα των αραμαιόφωνων χριστιανών στη Συρία και τη Μεσοποταμία. Η πρωτότυπη συριακή γραμματεία που σώζεται είναι χριστιανική και έχει παραδοθεί από την αντιχαλκηδόνια Συριακή Ορθόδοξη Εκκλησία (απλουστευτικά και εσφαλμένα αναφερόμενη ως «Μονοφυσιτική») και την Εκκλησία της Ανατολής (απλουστευτικά και εσφαλμένα αναφερόμενη ως «Νεστοριανή»). Πλουσιότατη και στα φιλολογικά της είδη πολυσχιδής, η συριακή γραμματεία χωρίζεται εντελώς σχηματικά σε τρεις περιόδους:
α) 1ος-3ος αι.: Από την περίοδο αυτή σώζονται μετρημένα, αλλά σημαντικά κείμενα ανάμεσά τους, η μετάφραση της Παλαιάς Διαθήκης από τα εβραϊκά (όχι από τό ελληνικό των Εβδομήκοντα) και η «παλαιοσυριακή» μετάφραση των Ευαγγελίων.
β) 4ος-7ος αι.: Τον τέταρτο αιώνα εμφανίζεται ο πρώτος μεγάλος Σύρος συγγραφέας, ο Αφράατης, που ζει στην Περσική Αυτοκρατορία. Ο τέταρτος, πάλι, και ο πέμπτος αιώνας γνωρίζουν το θρασομάνημα της λαμπρής ποίησης του Εφραίμ (†373), του Ναρσή (†502) και του Ιακώβου (†521). Κατά τον πέμπτο αιώνα εκπονείται η επίσημη μετάφραση της Καινής Διαθήκης (Peshitta), μεταφράζονται ελληνικά πατερικά κείμενα και, από τον έκτο αιώνα και ύστερα, έργα της αρχαίας ελληνικής γραμματείας. Τον έβδομο αιώνα ζει και γράφει ο Αββάς Ισαάκ ο Σύρος, που μεταφράζεται στα ελληνικά (και από εκεί στα σλαβονικά) και σημαδεύει τον μοναχισμό ολόκληρης της Ορθόδοξης Ανατολής.
γ) 8ος -13ος αι.: Η τρίτη περίοδος χαρακτηρίζεται από υψηλή λογιοσύνη με νέες μεταφράσεις από τα ελληνικά και εκτεταμένες αναθεωρήσεις παλαιοτέρων. Στους τρίγλωσσους Σύρους λογίους του όγδοου και του ένατου αιώνα οφείλουν οι Αραβες την αρχική τους επαφή με την ελληνική φιλοσοφία και επιστήμη: η διαφορετική δομή της ελληνικής (γλώσσα ινδοευρωπαϊκή) από εκείνη της αραβικής (γλώσσα σημιτική) καθιστούσε την απευθείας μετάφραση δυσχερέστατη. Οι πολύπειροι Σύροι λόγιοι, με μεταφραστικές τεχνικές ακριβείας δοκιμασμένες επί αιώνες για την απόδοση ελληνικών κειμένων στη σημιτική συριακή, μεσολάβησαν και γεφύρωσαν το γλωσσικό χάσμα, μεταφράζοντας πρώτα από τα ελληνικά στα συριακά και μοναχά ύστερα από τα συριακά στα αραβικά.
http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_civ_2_29/01/2012_470374
Το θείο μέσω της ποίησης
Ο καθηγητής Σεμπάστιαν Μπροκ διδάσκει την άγνωστη συριακή γραμματεία
Της Ολγας Σελλα
Δίδαξε στην Οξφόρδη την άγνωστη σε πολλούς συριακή χριστιανική γραμματεία. Ο καθηγητής Σεμπάστιαν Μπροκ βρέθηκε την περασμένη εβδομάδα στην Ελλάδα και παραχώρησε τέσσερα μαθήματα στο ελληνικό κοινό. Λίγο πριν από το πρώτο μάθημα τον συναντήσαμε στο σπίτι του επίκουρου καθηγητή στο Πανεπιστήμιο του Πρίνστον, Μανόλη Παπουτσάκη, παρουσία του προέδρου του Ιδρύματος Βιβλικών Σπουδών «Αρτος Ζωής», Σταύρου Ζουμπουλάκη.
Προσηνής, γελαστός, απλός απάντησε στα ερωτήματά μας. Είχαμε μια πρώτης τάξεως ευκαιρία να μάθουμε αρκετά πράγματα όχι μόνο για την άγνωστη συριακή γραμματεία, αλλά και για τις σύγχρονες συνθήκες ζωής των χριστιανών που ζουν στις αραβικές χώρες.
Ποια είναι η ιδιαίτερη σημασία της συριακής χριστιανικής γραμματείας; «Οι άνθρωποι ξεχωρίζουν την ελληνική ανατολή και τη λατινική δύση. Υπάρχει όμως και ένας τρίτος κόσμος, η συριακή ανατολή, που εν πολλοίς έχει να κάνει με τη συριακή γλώσσα και ταυτίζεται με την περιοχή της Μέσης Ανατολής. Φανταστείτε τρεις κύκλους, οι οποίοι κάπου τέμνονται. Το σημείο τομής, που εντοπίζεται σε πρώιμο στάδιο, δεν είναι απλώς η παράδοση της Παλαιάς Διαθήκης, αλλά και ένα ιουδαϊκό υπόστρωμα». Και οι διαφορές; «Ο ελληνικός και ο λατινικός κόσμος προσπαθούν να ορίσουν το θείο. Ο Εφραίμ, ο πιο δημιουργικός συγγραφέας της συριακής παράδοσης, σε αντίθεση με τους Ελληνες και τους Λατίνους απεχθάνεται τον ορισμό, γιατί είναι περιορισμός -και ετυμολογικά. Ο Σύρος ποιητής, αντιθέτως, προσεγγίζει το θείο με μια σειρά από παράδοξα, που δεν έχουν σκοπό να το ορίσουν, αλλά να δώσουν ερεθίσματα στον αναγνώστη». Δίνει δηλαδή ελευθερίες; «Πράγματι, ο Εφραίμ χρησιμοποιεί την έννοια της ελευθερίας και της ελεύθερης βούλησης γιατί ο θεός δεν επιβάλλει ορισμούς για τον εαυτό του στον άνθρωπο. Αν επέβαλλε θα καταργούσε ακριβώς αυτή την παροχή της ελεύθερης βούλησης. Επειδή, λοιπόν, μέσω του παράδοξου προσεγγίζεται το θείο, στη συριακή γραμματεία το θεολογικό πρόβλημα συζητείται μέσω της ποίησης. Αυτή είναι μια μεγάλη διαφορά».
Υπάρχουν σε ικανοποιητικό βαθμό άρτιες εκδόσεις στα συριακά κείμενα; «Οι πρώιμοι συγγραφείς της συριακής γραμματείας έχουν καλύτερη τύχη από τους μεταγενέστερους. Γιατί οι μελετητές σήμερα ενδιαφέρονται κυρίως για την πρώιμη χριστιανοσύνη κι όχι τόσο για τον μεσαιωνικό χριστιανισμό. Η εκδοτική διαδικασία του έργου του Εφραίμ, π. χ., ολοκληρώθηκε μόλις τα τελευταία τριάντα χρόνια. Ανέκδοτες είναι και πολλές συριακές μεταφράσεις ελληνικών πατερικών κειμένων, γιατί υπήρξε πελώριος αριθμός μεταφράσεων από τα ελληνικά στα συριακά. Σε ορισμένες περιπτώσεις, κάποιες από αυτές τις μεταφράσεις σώζονται σε συριακά χειρόγραφα του 6ου αι. Οποιος θέλει να κάνει μια σωστή έκδοση ελληνικού κειμένου, πρέπει να συμβουλευτεί μια συριακή μετάφραση. Μετά τον 7ο αι., μετά την αραβική κατάκτηση δηλαδή, υπάρχουν πολλοί σημαντικοί συγγραφείς που τα έργα τους παραμένουν ανέκδοτα. Σταδιακά έχουμε έναν εξελληνισμό των συριακών γραμμάτων, που κορυφώνεται τον 7ο αιώνα. Αυτό αποτελεί παράδοξο: η ακμή του εξελληνισμού είναι η περίοδος που η συριακή χριστιανοσύνη αποκόπτεται από τον βυζαντινό κόσμο.
Και κάτι ακόμα: κατά τον 8ο και 9ο αιώνα έχουμε το “μεταφραστικό κίνημα”, τον τρόπο με τον οποίο παραδίδεται η ελληνική επιστήμη και φιλοσοφία στους Αραβες, μέσω των Σύρων λόγιων»!
Από τις απαρχές φτάνουμε στο σήμερα. Ποιο θα είναι το μέλλον των Χριστιανών που ζουν σε αραβικές χώρες; «Πολύ δύσκολο, παρότι υπήρχαν καλές περίοδοι ανάμεσα στις θρησκευτικές κοινότητες, και άλλες με φανατισμό, διωγμούς και καταστροφή. Στις μέρες μας από τη μια έχουμε την ανάπτυξη μιας φανατικής εκδοχής του Ισλάμ και από την άλλη το ευρωπαϊκό και αμερικανικό ενδιαφέρον για τη Μέση Ανατολή που επικεντρώνεται στο πετρέλαιο. Το τρίτο στοιχείο είναι ότι η αμερικανοβρετανική εισβολή στο Ιράκ, που ισοδυναμεί με επέμβαση στον ισλαμικό κόσμο. Κι αυτό έχει αλλάξει τις ισορροπίες.
Τώρα, για τους χριστιανούς της Μέσης Ανατολής, αυτό που έχει σημασία είναι μια σταθερή κυβέρνηση. Η αλλαγή συσχετισμών στην περιοχή έχει επιφέρει αβεβαιότητα που είναι το χειρότερο για τις μειονότητες. Υπάρχουν δύο στοιχεία κατά των χριστιανικών κοινοτήτων, το ένα είναι το φανατικό Ισλάμ και το άλλο είναι οι αμιγώς εγκληματικές ομάδες που δρουν σ’ αυτές τις χώρες. Ετσι, πολλά μέλη από τις χριστιανικές κοινότητες φεύγουν από τις χώρες όπου ζουν, παρότι είχαν λάβει μέρος στις εξεγέρσεις του αραβικού κόσμου ελπίζοντας σε μια κοσμική ηγεσία και σ’ ένα καθεστώς σταθερότητας».
Οι Αντιχαλκηδόνιοι, όσοι διαφώνησαν με τους Ορθόδοξους στη Σύνοδο της Χαλκηδόνος το 451 μ. Χ., έχουν περάσει μεγάλο διάστημα ιδεολογικής θρησκευτικής διαμάχης με τους Ορθόδοξους Χριστιανούς. Υπάρχει σήμερα διάλογος ανάμεσα στους «Αντιχαλκηδόνιους», τους Χριστιανούς των χωρών της Μέσης Ανατολής, και τους Ορθόδοξους; «Για 16 αιώνες δεν υπήρξε κανένας διάλογος, με εξαίρεση κάποιες σποραδικές επαφές στους μέσους χρόνους, κυρίως με τους Αρμένιους.
Πρώτη φορά στη δεκαετία του ’60 ξεκίνησαν κάποιες επαφές, ανεπίσημα, που επισημοποιήθηκαν αργότερα. Ομως, για χρόνια κυριάρχησαν οι πολεμικοί χαρακτηρισμοί και από τις δύο πλευρές. Πρέπει να εγκαταλειφθούν αυτοί οι χαρακτηρισμοί και να υιοθετηθούν άλλοι, ουδέτεροι. Προς το παρόν, ο διάλογος έχει μπλοκάρει και υποθέτω ότι αυτό έχει να κάνει με την επικράτηση συντηρητικών απόψεων στην Ορθόδοξη Εκκλησία, που επέστρεψαν στη χρήση των πολεμικών χαρακτηρισμών του παρελθόντος. Ομως στη Μέση Ανατολή οι σχέσεις μεταξύ Συρορθόδοξων και Ορθόδοξων είναι πολύ καλύτερες στην καθημερινή ζωή των ανθρώπων».
Τα τέσσερα μαθήματα του Σεμπάστιαν Μπροκ για τη χριστιανική συριακή γραμματεία (24-27 Ιανουαρίου) τα διοργάνωσε ο «Αρτος Ζωής». Η δραστηριότητα του Ιδρύματος είναι πολύπλευρη: εκδοτική, επιστημονική, εκπαιδευτική (μαθήματα βιβλικής εβραϊκής γλώσσας, χορήγηση υποτροφιών για βιβλικές σπουδές), φιλανθρωπική. Ο «Αρτος Ζωής» εκδίδει σημαντικά έργα βιβλικής θεολογίας, καθώς επίσης, από το 1971, το «Δελτίο Βιβλικών Μελετών», το μόνο αμιγώς βιβλικό επιστημονικό περιοδικό που εκδίδεται σε ορθόδοξη χώρα. Διοργανώνει επιστημονικά συνέδρια και ημερίδες. Από το 2010 έχει καθιερώσει την πραγματοποίηση, κάθε χρόνο, ενός συνεδρίου όπου συναντιούνται και συζητούν βιβλικοί θεολόγοι και στοχαστές του εκκοσμικευμένου Λόγου. Κυκλοφόρησαν ήδη τα Πρακτικά του πρώτου συνεδρίου, με θέμα «Η μεσσιανική ιδέα και οι μεταμορφώσεις της. Από την Παλαιά Διαθήκη ώς τους πολιτικούς μεσσιανισμούς του 20ού αιώνα», ενώ τον Δεκέμβριο του 2011 πραγματοποιήθηκε το δεύτερο, με θέμα «Ο Θεός της Βίβλου και ο Θεός των φιλοσόφων». Στόχος του «Αρτου Ζωής» είναι να φέρει, με τρόπο επιστημονικά στέρεο και πνευματικά έντονο, τη Βίβλο στον δημόσιο χώρο της σκέψης.
Πρόεδρος του Ιδρύματος είναι σήμερα ο Σταύρος Ζουμπουλάκης.
http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_civ_2_29/01/2012_470375
Sebastian Brock and Ignatius Zakka I, Patriarch of Antioch.
AUTHOR Brock, Sebastian
Sebastian Paul Brock (born 1938, London) is generally acknowledged as the foremost and most influential academic in the field of Syriac language today. He is a former Reader in Syriac Studies at the University of Oxford's Oriental Institute and currently a Professorial Fellow at Wolfson College. He is a Fellow of the British Academy.
He is a widely published author on Syriac topics. His best selling books are "The Luminous Eye: The Spiritual World Vision of Saint Ephrem the Syrian" and "The Syriac Fathers on Prayer and the Spiritual Life." He was also the editor and main contributor to the three-volume "The Hidden Pearl: The Syrian Orthodox Church and its Ancient Aramaic Heritage."
He is married to Helen Hughes-Brock, an archaeologist specialising in Minoan Crete and Mycenaean Greece.
http://stores.homestead.com/hstrial-EBlaettler/-strse-AUTHORS-fdsh--Brock,-Sebastian/Categories.bok
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου