Παναγία Παντάνασσα, Μοναστηράκι

Παντάνασσα, Μοναστηράκι

Περιοχή: Μοναστηράκι, Αθήνα
Τύπος: Βασιλική
Χρονολογία: 10ος αι.

Περιγραφή:

Πρόκειται για έναν από τους παλαιότερους αλλά και πιο άγνωστους ναούς της Αθήνας. Αφιερωμένος στην Παναγία Παντάνασσα, εορτάζει την ημέρα της Κοίμησης, το δεκαπενταύγουστο. 

Βρίσκεται κοντά στη συμβολή της οδού Αθηνάς με την οδό Ερμού, στην πλατεία Μοναστηρακίου, στην οποία έδωσε το όνομά του, όπως εξάλλου και σε ολόκληρη την περιοχή. Κι αυτό, γιατί σε μεταβυζαντινό σιγίλιο του 1678, ο ναός αναφέρεται ως Μεγάλο Μοναστήρι, και με την ονομασία αυτή είναι γνωστός κατά τους χρόνους αυτούς. Επίσης, στο έγγραφο αυτό αναφέρεται ότι την περίοδο της φραγκοκρατίας είχε προσαρτηθεί στη Μονή της Καισαριανής ως μοναστήρι «ανδρώον». Κατά την περίοδο στην οποία αναφέρεται το σιγίλιο, το μοναστήρι λειτουργούσε ως «γυναικείον καταγώγιον», δηλαδή ως γυναικεία μονή. Απ’ το 1690 και μετά όμως, ο ναός της Παντάνασσας έγινε ενοριακός, όπως επίσης ενοριακή μονή έγινε και η Καισαριανή. Απ’ την επανάσταση και μετά, η ονομασία Μεγάλο Μοναστήρι εξέπεσε σε Μικρομονάστηρο ή Μοναστηράκι. Τα κελιά της Μονής βρίσκονταν στη θέση της σημερινής πλατείας, ενώ όλη η περιοχή ήταν γεμάτη από μικρομάγαζα, από τα οποία πολλά βρίσκονται ακόμα στη γειτονική οδό Πανδρόσου. 

Ο ναός είναι καμαροσκέπαστη βασιλική, τύπος ναού που χαρακτηρίζει τη μεταβατική αρχιτεκτονική, όπως και τον γενικότερο  μεταβατικό χαρακτήρα της εποχής, δηλαδή τη μετάβαση από την παλαιοχριστιανική βασιλική στον σταυροειδή εγγεγραμμένο ναό αλλά και – αντίστοιχα, με μιαν ευρεία έννοια – και τη μετάβαση από την ύστερη αρχαιότητα στον βυζαντινό και μεσαιωνικό κόσμο.

Οι τοιχογραφίες είναι νεώτερες.

 Ο ναός έχει υποστεί αρκετές επεμβάσεις και αλλοιώσεις. Χαρακτηριστικό είναι το κωδωνοστάσιο, κατασκευή και προσθήκη των νεώτερων χρόνων. 

Χρονολογείται στον 10ο αιώνα, χρονολογία που έχει υποστηριχθεί από τον Ορλάνδο. Σημειώνεται ότι ο Σωτηρίου τον χρονολόγησε στον 7ο – 8ο αιώνα με βάση την τοιχοδομία του, ο Wulff στον 8ο-9ο αι., όπου και θεωρεί ότι ανάγονται όλες οι καμαροσκέπαστες βασιλικές της Αθήνας, ο Ξυγγόπουλος τον 10ο αιώνα, και τέλος ο Millet τον ανήγαγε στον 11ο-12ο αι. βάσει του τύπου των κιονοκράνων του. 

Ο ναός συνδέεται με πολλές παραδόσεις και θρύλους της παλαιάς Αθήνας. 

Ενισλείδης Χρ., Η Παντάνασσα των Αθηνών. Το παλαιό Μέγα Μοναστήρι - το σημερινό Μοναστηράκι. Ιστορία-Λατρεία-Καλλιτεχνία, Αθηναι 1966, Ορλάνδος Α., Μεσαιωνικά Μνημεία Αττικής, Ευρετήριον των Μεαιωνικών Μνημείων της Ελλάδος, Β΄, Αθήναι 1927, σ. 65, Couchaud A., Choix d’ Eglises byzantines de la Grece, Paris 1842, σχέδιο 4.

http://www.eie.gr/