Στρατηγός Στεφανος Σαράφης

Ο τραγικός θάνατος του Στ. Σαράφη

Πριν από 58 χρόνια, ένα αυτοκίνητο ξένης αποστολής πέφτει πάνω στον στρατηγό Στ. Σαράφη και τον σκοτώνει - Η ετεροδικία του θύτη - Ο άνθρωπος Σαράφης και η αισθηματική αλληλογραφία με τη σύζυγό του Μάριον Πάσκουε από την εξορία

Ο θάνατος του στρατηγού Στ. Σαράφη

ΓΙΑΝΝΗΣ ΣΑΚΚΑΣ*

Στις 31 Μαΐου 1957 νωρίς το μεσημέρι ένα ζευγάρι ηλικιωμένων βγήκε από το σπίτι του στον Αλιμο και κατευθύνθηκε προς την παραλία. Ήταν η ώρα που περνούσε τη λεωφόρο Ποσειδώνος, για να κάνει ένα μπάνιο, καθώς το συνήθιζε. Ενώ τη διέσχιζε, ένα αυτοκίνητο, οδηγούμενο από τον Ιταλοαμερικανό υποσμηνία Μάριο Μουζάλι και ερχόμενο από την αμερικανική βάση του Ελληνικού με ιλιγγιώδη ταχύτητα, τους χτύπησε και τους έριξε αιμόφυρτους στην άσφαλτο. Διερχόμενοι οδηγοί τους μετέφεραν σε νοσοκομείο της λεωφόρου Συγγρού, όπου μετά από περίπου μια ώρα ο άντρας υπέκυψε στα τραύματά του. Η γυναίκα του υπέστη ελαφρά εγκεφαλική διάσειση και επέζησε. Ο Μουζάλι παραλήφθηκε από Αμερικανούς αξιωματικούς και μεταφέρθηκε στη βάση του Ελληνικού. Τοn Γενάρη του 1958 καταδικάστηκε για ανθρωποκτονία από αμέλεια σε δέκα μήνες φυλάκιση και σε καταβολή 20.000 δραχμών για ψυχική οδύνη.

Ο νεκρός ήταν ο 67χρονος (γεννημένος στα Τρίκαλα το 1890) στρατηγός Στέφανος Σαράφης, αρχηγός του ΕΛΑΣ και βουλευτής της ΕΔΑ, ενώ η τραυματισμένη γυναίκα του ήταν η αγγλικής καταγωγής αρχαιολόγος Μάριον Πάσκοε. Το βράδυ της ίδιας ημέρας κατά την έναρξη της συνεδριάσεως της Επιτροπής Εξουσιοδοτήσεως της Βουλής ο Ηλίας Ηλιού ως εκπρόσωπος της ΕΔΑ είπε: «Εις ένδειξιν τιμής και σεβασμού προς την μνήμην του εκλιπόντος πατριώτου, στρατιώτου, αγωνιστού, ηγέτου της Εθνικής Αντιστάσεως και μετριοπαθούς πολιτικού Στέφανου Σαράφη η ομάς των βουλευτών της ΕΔΑ θα αποσυρθή της συνεδριάσεως της Επιτροπής». Στη συνέχεια μίλησαν εκπρόσωποι των κομμάτων. Από μέρους της κυβερνήσεως είπε λίγα λόγια ο υπουργός Προεδρίας Κ. Τσάτσος. Ιδιαίτερα επαινετικός ήταν ο προεδρεύων της Επιτροπής Γ. Πλατής. «Διερμηνεύων τα αισθήματα της Επιτροπής», είπε, «εκφράζω την οδύνη μας διά τον αιφνίδιον και αδόκητον θάνατον του Στέφανου Σαράφη, σεμνού μέλους της Βουλής και αγνού πατριώτου. Ενθυμούμεθα όλοι μας με ποίαν σεμνότητα με πόσην προσοχήν, σαφήνειαν και λεπτότητα ο εκλιπών συνάδελφος διαχειρίζετο εν τη Βουλή τα διάφορα θέματα». Εντούτοις, η απόδοση τιμής στον στρατηγό από τη Βουλή ήταν υποβαθμισμένη. Ούτε ο πρόεδρος της κυβερνήσεως ούτε ο πρόεδρος της Βουλής παρέστησαν. Οι ομιλητές αναφέρθηκαν στην πολεμική δράση του Σαράφη από το 1912 ώς το 1922, αποφεύγοντας να κάνουν λόγο για τον αγώνα του κατά των κατακτητών στα δύσκολα χρόνια της Κατοχής. Αργότερα, στις 21 Οκτωβρίου 1957, ο Π. Κανελλόπουλος, μιλώντας στη Βουλή για τον Γ. Καρτάλη, που πέθανε στις 27 Σεπτεμβρίου 1957, αναφέρθηκε και στον Σαράφη, τον οποίο απλά χαρακτήρισε «σεμνόν ως βουλευτήν και γενναίον στρατιώτην κατά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο».

Η σορός του Σαράφη εκτέθηκε σε λαϊκό προσκύνημα στο παρεκκλήσι του Αγίου Ελευθερίου δίπλα στη Μητρόπολη και στις 3 Ιουνίου έγινε η κηδεία του με τη συμμετοχή αρχηγών κομμάτων (Σοφ. Βενιζέλου, Γ. Παπανδρέου κ.ά.), βουλευτών, εκπρόσωπων οργανώσεων της Εθνικής Αντίστασης (ΕΑΜ, ΕΔΕΣ κ.ά.), καλλιτεχνών και πλήθους κόσμου. Ομως δεν αποδόθηκαν στρατιωτικές τιμές στον νεκρό. Αφού ο Σαράφης κατά την Κατοχή συνεργάστηκε με το «προδοτικό» ΚΚΕ και τώρα ήταν βουλευτής της «προδοτικής» ΕΔΑ ήταν κι αυτός προδότης ή τουλάχιστον συνοδοιπόρος του κομμουνισμού. Γι’ αυτόν τον λόγο δεν παρέστη στην κηδεία του κανείς εκπρόσωπος της κυβέρνησης, ούτε των Ανακτόρων, ούτε καν η ηγεσία των ενόπλων δυνάμεων, από τις οποίες προερχόταν. Με τη διχαστική μετεμφυλιακή ατμόσφαιρα να δηλητηριάζει ακόμα την πολιτική και την κοινωνική ζωή του τόπου το «περίεργο» τροχαίο δυστύχημα (πολιτική δολοφονία κατά τη σύζυγο του Σαράφη και την ΕΔΑ) ήταν φυσικό να δημιουργήσει ποικίλες εικασίες για τα πραγματικά αίτιά του και να επαναφέρει στο προσκήνιο της επικαιρότητας, και μάλιστα με τρόπο οξύ, την ετεροδικία των Αμερικανών στην Ελλάδα.

Το ζήτημα της ετεροδικίας

Μετά το τέλος του εμφυλίου εδραιώθηκε ένα ευρύ πλέγμα αμυντικών και οικονομικών σχέσεων ανάμεσα στην Ελλάδα, στις ΗΠΑ και στο ΝΑΤΟ. Τον Φεβρουάριο του 1952 η Ελλάδα έγινε μέλος της Ατλαντικής Συμμαχίας και τον Οκτώβριο του 1953 υπογράφηκε διμερής συμφωνία για τη χρήση του ελληνικού εδάφους από τις αμερικανικές ένοπλες δυνάμεις. Η κυβέρνηση Παπάγου είχε την πεποίθηση ότι, μέσω μιας μονιμότερης στρατιωτικής παρουσίας των ΗΠΑ, θα εξασφάλιζε πρόσθετη εγγύηση για την ελληνική άμυνα και ασφάλεια και κυρίως την πολυπόθητη αύξηση της αμερικανικής στρατιωτικής βοήθειας. Ομως ουσιαστικά επρόκειτο για μια συμφωνία που θεσμοθετούσε ακόμα περισσότερο και εμπέδωνε την εξάρτηση της Ελλάδας από τον αμερικανικό παράγοντα. Ανάμεσα στα άλλα η συμφωνία προέβλεπε ότι το αμερικανικό προσωπικό και τα μέλη των οικογενειών τους θα είχαν το δικαίωμα της ετεροδικίας, δηλαδή το δικαίωμα της εξαίρεσης της δίωξής τους από τα ελληνικά αστικά και ποινικά δικαστήρια.

 

Ηλίας Ηλιού

Ζήτησε την κατάργηση της ετεροδικίας

Τροποποίηση

Τα επόμενα χρόνια το καθεστώς της ετεροδικίας επικρίθηκε έντονα από τα κόμματα της αντιπολίτευσης και ιδιαίτερα από την ΕΔΑ και οδήγησε την κυβέρνηση της ΕΡΕ υπό τον Κων. Καραμανλή στην υπογραφή της ελληνοαμερικανικής σύμβασης της 7ης Σεπτεμβρίου 1956, η οποία προέβλεπε ότι οι ελληνικές αρχές μπορούσαν να ασκήσουν την ποινική τους δικαιοδοσία εναντίον μελών των αμερικανικών ενόπλων δυνάμεων στις περιπτώσεις εκείνες που κρίνονταν ως «ιδιαιτέρας σημασίας» (άρθρο 2). Παράλληλα αναγνώριζε ότι αποτελούσε πρωταρχική ευθύνη των αμερικανικών αρχών να ασκούν κατά προτεραιότητα την ποινική τους δικαιοδοσία σε θέματα τάξης και πειθαρχίας. Επίσης το άρθρο 3 όριζε ότι «η φρούρησις του κατηγορουμένου θα τελήται εν Ελλάδι», αλλά «αι αρχαί των Ηνωμένων Πολιτειών θα αναλαμβάνουν την φρούρησίν του μέχρι της περατώσεως της διαδικασίας της δίκης».

Το απόγευμα της ημέρας του θανάτου του Σαράφη ο υπουργός Εξωτερικών Ευάγγελος Αβέρωφ συναντήθηκε με τον Αμερικανό πρεσβευτή Τζορτζ Αλεν και ζήτησε να αναγνωριστεί, σύμφωνα με τη σύμβαση, η δικαιοδοσία της ελληνικής Δικαιοσύνης στην ποινική δίωξη του Μουζάλι, ώστε να τεθεί στη διάθεση των ελληνικών αρχών. Καθώς η αμερικανική πλευρά εμφανιζόταν διατεθειμένη να συνεργαστεί με την ελληνική κυβέρνηση, προκειμένου να μη διεγείρει αισθήματα αντιαμερικανισμού, ο πρεσβευτής έκανε δεκτό το αίτημα του Ελληνα υπουργού. Ετσι, λίγες ώρες αργότερα, ο αστυνομικός διευθυντής Γεωργίου και ο διοικητής της Γενικής Ασφάλειας Ρακιντζής μετέβησαν στην αμερικανική βάση του Ελληνικού για να μεταφέρουν τον Μουζάλι στη Γενική Ασφάλεια, όπου όμως τέθηκε υπό κράτηση Αμερικανών στρατονόμων, όπως καθόριζε το άρθρο 3 της σύμβασης.

 Ευάγγελος Αβέρωφ

Ζήτησε ο Μουζάλι να δικαστεί από ελληνικό δικαστήριο

Η συζήτηση της νέας συμφωνίας

Στη Βουλή ο Ηλίας Ηλιού ευχήθηκε «το τραγικόν αυτό συμβάν να δώση την ευκαιρίαν εις την ελληνικήν κυβέρνησιν και την εθνικήν αντιπροσωπίαν να ρυθμίση επιτέλους και να αποσεισθή από τη χώρα μας το αίσχος της ετεροδικίας». Με ανακοίνωσή της η Διοικούσα Επιτροπή της ΕΔΑ κάλεσε την κυβέρνηση να καταργήσει το «ατιμωτικό καθεστώς της ετεροδικίας», ενώ η εξόριστη ηγεσία του ΚΚΕ με δική της ανακοίνωση επέκρινε «το καθεστώς της εθνικής υποδούλωσης, της ετεροδικίας και των εθνικών εξευτελισμών».

Στις 6 Ιουνίου 1957 άρχισε στη Νομοθετική Επιτροπή της Βουλής η εσπευσμένη λόγω του θανάτου του Σαράφη συζήτηση για την επικύρωση της σύμβασης περί ετεροδικίας των Αμερικανών. Η αντιπολίτευση αντιτάχθηκε και πάλι στη συμφωνία υποστηρίζοντας ότι δημιουργείται δυσμενέστερο δίκαιο από αυτό που ισχύει για τα άλλα κράτη-μέλη του ΝΑΤΟ (Γ. Παπανδρέου) και ότι η ετεροδικία είναι αποτέλεσμα της έλλειψης ανεξαρτησίας της χώρας και της απόλυτης εξάρτησής της από τις ΗΠΑ (Ηλ. Ηλιού). Βουλευτές της αντιπολίτευσης χαρακτήρισαν το καθεστώς της ετεροδικίας ως δουλοπρεπές, «καθεστώς υποτέλειας και διομολογήσεων», που θίγει την τιμή και αξιοπρέπεια του ελληνικού λαού, και επικέντρωσαν την κριτική τους στα άρθρα 2 και 3 της σύμβασης (για περιπτώσεις «ιδιαιτέρας σημασίας» και για τη φρούρηση του κατηγορουμένου). Οι εκπρόσωποι του Κόμματος των Φιλελευθέρων ζήτησαν να υπαχθεί η Ελλάδα στη σύμβαση του Λονδίνου του 1951, που ίσχυε για όλα τα κράτη-μέλη του ΝΑΤΟ, ενώ η ΕΔΑ και το Δημοκρατικό Κόμμα του Στυλ. Αλαμανή κατέθεσαν τροπολογία ζητώντας την κατάργηση όλων των διατάξεων περί ετεροδικίας, συμπεριλαμβανομένης και της σύμβασης του Λονδίνου. Η κυβέρνηση αντέτεινε ότι η σύμβαση της 7ης Σεπτεμβρίου αποτελούσε σημαντικό βήμα προόδου σε σχέση με το έως τότε ισχύον καθεστώς ετεροδικίας, για την ισχύ του οποίου προσπάθησε να επιρρίψει την ευθύνη στις προηγούμενες κυβερνήσεις. Τελικά, την επομένη, η σύμβαση επικυρώθηκε από την Επιτροπή με 33 ψήφους υπέρ και 26 κατά. Παρ’ όλα αυτά, το καθεστώς της ετεροδικίας συνέχισε να ισχύει και το αμερικανικό προσωπικό να απολαμβάνει ιδιαίτερα προνόμια στον ελληνικό χώρο.

* Ο κ. Γιάννης Σακκάς είναι αναπληρωτής καθηγητής στο Τμήμα Μεσογειακών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αιγαίου.

Έντυπη ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ/19.10.2014

ΤΑ ΜΕΤΑ ΤΟΝ ΘΑΝΑΤΟ ΤΟΥ ΣΑΡΑΦΗ

Πριν από 58 χρόνια, ένα αυτοκίνητο ξένης αποστολής πέφτει πάνω 

στον στρατηγό Στέφανο Σαράφη

Νωρίς το απόγευμα της 31ης Μαΐου, ο Έλληνας υπουργός Εξωτερικών Ευάγγελος Αβέρωφ συναντήθηκε με τον Αμερικανό πρεσβευτή Τζωρτζ Άλεν και ζήτησε να αναγνωριστεί, σύμφωνα με τη σύμβαση, η δικαιοδοσία της ελληνικής δικαιοσύνης στην ποινική δίωξη του Μουζάλι, ώστε να τεθεί αυτός στη διάθεση των ελληνικών αρχών. Καθώς η αμερικανική πλευρά εμφανιζόταν διατεθειμένη να συνεργαστεί με την ελληνική κυβέρνηση προκειμένου να μην διεγείρει αισθήματα «αντιαμερικανισμού» (είναι χαρακτηριστικό ότι το περιοδικό «Time», σε σύντομο ρεπορτάζ του για το θάνατο του Σαράφη στο φύλλο της 10ης Ιουνίου 1957, τόνιζε πως «χάρη στις άμεσες ενέργειες του πρεσβευτή Άλεν, δεν υπήρξαν αντιαμερικανικές εκδηλώσεις ή διαδηλώσεις»), ο Αμερικανός πρέσβης έκανε δεκτό το αίτημα του Έλληνα υπουργού. Έτσι, λίγες ώρες αργότερα, ο αστυνομικός διευθυντής Γεωργίου και ο διοικητής της Γενικής ΑσφάλειαςΡακιντζής μετέβησαν στην αμερικανική βάση του Ελληνικού για να μεταφέρουν τον Μουζάλι στη Γενική Ασφάλεια, όπου τέθηκε όμως υπό κράτηση αμερικανών στρατονόμων, καθώς στη σύμβαση προβλεπόταν πως «η φρούρησις του κατηγορουμένου θα τελήται εν Ελλάδι», αλλά «αι αρχαί των Ηνωμένων Πολιτειών θα αναλαμβάνουν την φρούρησιν του κατηγορουμένου μέχρι της περατώσεως της διαδικασίας της δίκης». Επιπλέον, στις 10 το πρωί της επόμενης μέρας, Αμερικανοί αξιωματικοί επισκέφθηκαν το κτήριο της Γενικής Ασφάλειας (στην οδό Τοσίτσα) προκειμένου να πάρουν αντίγραφο της δικογραφίας και να εξετάσουν τον Μουζάλι.

Στη Βουλή, τον θάνατο του Σαράφη ανακοίνωσε εκ μέρους της Ε.Δ.Α. ο Ηλίας Ηλιούσημειώνοντας πως «έχομεν επίγνωσιν των συνθηκών του θανάτου του αειμνήστου στρατηγού. Αλλά δεν πρόκειται να κάμωμεν καπηλείαν. Ευχόμεθα το τραγικόν αυτό συμβάν, να δώση την ευκαιρίαν εις την ελληνικήν κυβέρνησιν και την εθνικήν αντιπροσωπείαν να ρυθμίση επιτέλους και να αποσεισθή από τη χώρα μας το αίσχος της ετεροδικίας». Εξάλλου, τη λύπη τους για το θάνατο του Σαράφη εξέφρασαν και οι εκπρόσωποι όλων των πολιτικών κομμάτων, ορισμένοι από τους οποίους σημείωσαν και την ανάγκη οριστικής ρύθμισης του θέματος της ετεροδικίας.

 Άγιος Ευστράτιος, 1951: ο Στ. Σαράφης (αριστερά, καθιστός) με τους άλλους έξι εξόριστους βουλευτές της Ε.Δ.Α., που εξελέγησαν στις εκλογές της 9ης Σεπτεμβρίου 1951.

Την ίδια μέρα, με ανακοίνωσή της η Διοικούσα Επιτροπή της Ε.Δ.Α. καλούσε την κυβέρνηση να καταργήσει το «ατιμωτικό καθεστώς της ετεροδικίας», ενώ και η εξόριστη ηγεσία του Κ.Κ.Ε. σε δική της ανακοίνωση σημείωνε πως «η απώλεια του στρατηγού Σαράφη προκάλεσε την οργή και αγανάκτηση του λαού, των πατριωτικών κομμάτων και οργανώσεων, κάθε Έλληνα πατριώτη, ενάντια στο καθεστώς της εθνικής υποδούλωσης, της ετεροδικίας, των εθνικών εξευτελισμών, ενάντια στην εγκατάσταση ατομικών βάσεων στη χώρα μας» (Επίσημα Κείμενα Κ.Κ.Ε., 8ος τόμος, σελ. 237-238).

Η σορός του Στ. Σαράφη εκτέθηκε σε λαϊκό προσκύνημα στο παρεκκλήσι του Αγίου Ελευθερίου, δίπλα στον Μητροπολιτικό Ναό της Αθήνας και στις 3 Ιουνίου πραγματοποιήθηκε η κηδεία του με τη συμμετοχή αρχηγών κομμάτων (Σοφ. Βενιζέλου,Γ. Παπανδρέου, Ευάγ. Μπακλατζή), βουλευτών απ’ όλα τα κόμματα, εκπρόσωπων οργανώσεων της Εθνικής Αντίστασης (Ε.Α.Μ., Ε.Δ.Ε.Σ. κ.ά.) και κοινωνικών οργανώσεων, καλλιτεχνών και πλήθους κόσμου. Η κυβέρνηση απαγόρευσε να αποδοθούν στρατιωτικές τιμές στον νεκρό, ενώ δεν παρέστη και κανένας εκπρόσωπός της, γεγονός που δεν άφησε ασχολίαστο η εφημερίδα «Η Αυγή» στο φύλλο της επόμενης μέρας:  «Από το ξόδι το εθνικό, έλειψαν μόνο η υποτέλεια και η κυβέρνησίς της» έγραφε χαρακτηριστικά.

Τρεις μέρες μετά (6 Ιουνίου 1957) άρχισε στη Νομοθετική Επιτροπή της Βουλής η (εσπευσμένη λόγω του θανάτου του Σαράφη) συζήτηση για την κύρωση της σύμβασης περί ετεροδικίας. Το νομοσχέδιο δέχτηκε εκ νέου τα πυρά της αντιπολίτευσης, που υποστήριξε πως δημιουργείται δυσμενέστερο δίκαιο από αυτό που ισχύει για τα άλλα κράτη-μέλη του Ν.Α.Τ.Ο. (Γ. Παπανδρέου – Κόμμα Φιλελευθέρων) και πως η ετεροδικία είναι το σύμπτωμα αλλά η αρρώστια είναι η έλλειψη ανεξαρτησίας της χώρας από τις Η.Π.Α. (Ηλ. Ηλιού – Ε.Δ.Α.). Τελικά, την επομένη το νομοσχέδιο υπερψηφίσθηκε από την Επιτροπή με 33 ψήφους υπέρ και 26 κατά.

 

Ο Στ. Σαράφης μετά την επιστροφή του από την εξορία 

(Νοέμβριος 1951).

Όπως σημειώνει ο νομικός Αντώνης Μπρεδήμας στο βιβλίο του «Η ετεροδικία των αμερικανικών ενόπλων δυνάμεων στην Ελλάδα», κατά «τα πρώτα μετά τη συμφωνία αυτή χρόνια (1956-1960), η ελληνική πλευρά εφάρμοσε τη συμφωνία, προσαρμοζόμενη τόσο στο γράμμα της […] όσο και στο γενικό πολιτικό κλίμα την εποχής εκείνης. Συγκεκριμένα, από τις 122 υποθέσεις όπου υπήρχε συντρέχουσα δικαιοδοσία, η Ελλάδα παραιτήθηκε στις 116, ήτοι σε ποσοστό 95% περίπου, που ήταν κατώτερο την εποχή εκείνη, μόνο από το ποσοστό της Ιαπωνίας (97%) και αρκετά ανώτερο της Γαλλίας (88%). Η στάση αυτή φαίνεται ότι ακολουθήθηκε για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα μέχρις ότου επήλθε μια αλλαγή στη στάση της Ελλάδας» (σελ. 178).

Δυστύχημα ή δολοφονία;

Από τις πρώτες ώρες μετά το δυστύχημα, δεν ήταν λίγοι εκείνοι που έκαναν λόγο για εγκληματική ενέργεια -ανάμεσά τους και ορισμένοι αστυνομικοί οι οποίοι ενεπλάκησαν στην προανάκριση και χαρακτήριζαν το γεγονός «ανεξήγητο» (εφημερίδα «Η Αυγή» – 1ηΙουνίου 1957)- εκδοχή που ενισχυόταν και από τις περίεργες συνθήκες κάτω από τις οποίες αυτό συνέβη. Τα βασικότερα στοιχεία που συνέβαλαν προς αυτή την κατεύθυνση είναι τα εξής:

1) Η πορεία της Μπουίκ: Είναι απολύτως εξακριβωμένο πως ο Σαράφης και η σύζυγός του δεν χτυπήθηκαν στη μέση του δρόμου, αλλά κοντά στη διαχωριστική νησίδα που χωρίζει τα δύο ρεύματα κυκλοφορίας. Η Μπουίκ, με οδηγό τον Μουζάλι, βρισκόταν στην αριστερή λωρίδα του δρόμου και στο σημείο του δυστυχήματος δεν υπήρχε πρόβλημα ορατότητας. Σύμφωνα με αυτόπτες μάρτυρες, ο Μουζάλι δεν έκανε καμιά προσπάθεια να αποφύγει το ζεύγος Σαράφη κινούμενος δεξιότερα στην άσφαλτο, αλλά αντιθέτως παρέκκλινε ακόμα αριστερότερα, με αποτέλεσμα ο αριστερός τροχός του να «ξύσει» το κράσπεδο της νησίδας. Επιπλέον, η Μάριον Σαράφη θα υποστηρίξει αργότερα ότι και ο ιατροδικαστής Καψάσκης, μετά την αυτοψία στο σημείο του συμβάντος, ακούστηκε να λέει πως το δυστύχημα «έμοιαζε σαν εκ προμελέτης» και πως «φαίνεται σαν [το αυτοκίνητο] να έβαλε στόχο τον στρατηγό»  (Μ. Σαράφη, στο ίδιο, σελ. 137). Πάντως, ο Ιταλοαμερικανός υποσμηνίας απέδωσε το γεγονός στην ύπαρξη του δεύτερου (μαύρου) αυτοκινήτου, που βρισκόταν κοντά στο δικό του: «Ευρισκόμην εις την Γλυφάδα και ανέβαινα εις τας Αθήνας» θα πει αργότερα. «Αφού πέρασα το αεροδρόμιον έπαιρνα την στροφήν του Αλίμου. Μπροστά μου υπήρχε ένα αυτοκίνητο. Άρχισα να το προσπερνώ. Το είδα να κάνη αριστερά. Κτύπησα το κλάξον και έστριψα προς τη νησίδα ασφαλείας. Εκείνη τη στιγμή, το άλλο αυτοκίνητο άρχισε να κάνη δεξιά και την ίδια ακριβώς στιγμή τα δύο πρόσωπα που δεν τα έβλεπα προηγουμένως πήδηξαν πίσω από το άλλο αυτοκίνητο και βρέθηκαν στον δρόμο μου. Κατά τη γνώμη μου, ήταν αδύνατο να αποφύγω το δυστύχημα. Θα έπρεπε να ήσαν περισσότερο προσεκτικοί. Λυπούμαι πολύ δια τον θάνατον του στρατηγού Σαράφη […]» (από την απολογία του ενώπιον του Α’ Τριμελούς Πλημμελειοδικείου). Όμως, πληροφορίες που είχαν διαρρεύσει μετά το γεγονός έκαναν λόγο για «κούρσα θανάτου» μεταξύ των δύο αυτοκινήτων, ενώ ανέφεραν επίσης (χωρίς ωστόσο να επιβεβαιωθεί αργότερα) πως και το μαύρο αυτοκίνητο οδηγούσε κάποιος Αμερικανός στρατιώτης. Εντούτοις, μετά το δυστύχημα το μαύρο αυτοκίνητο έσπευσε να εξαφανιστεί, χωρίς κατόπιν να επιχειρηθεί ο εντοπισμός του οδηγού του.

 

 Ο ιατροδικαστής Δημήτρης Καψάσκης

2) Η συμπεριφορά του Μουζάλι: Αυτόπτες μάρτυρες ανέφεραν πως λίγη ώρα πριν από το συμβάν ο Μουζάλι είχε θεαθεί να τρέχει στη λεωφόρο Ποσειδώνος «λες και έκανε πρόβα». Επίσης, από την αυτοψία που διενεργήθηκε στον τόπο του δυστυχήματος διαπιστώθηκε πως ο Μουζάλι προσπάθησε να φρενάρει ελαφρά σε απόσταση 45 μέτρων από το σημείο που βρίσκονταν ο στρατηγός και η σύζυγός του, αλλά στη συνέχεια ανέπτυξε ξανά ταχύτητα και επιχείρησε δεύτερο -ισχυρότερο- φρενάρισμα όταν βρέθηκε πολύ κοντά στα θύματα, χωρίς ωστόσο να αποσοβηθεί η σύγκρουση. Επιπλέον, μέσα στο αυτοκίνητο του δράστη, που ερευνήθηκε τόσο από όργανα της Τροχαίας Καλαμακίου όσο και της αμερικανικής στρατονομίας, βρέθηκαν δύο μπουκάλια μπύρας -το ένα ήταν γεμάτο-, γεγονός που άφηνε ανοικτό το ενδεχόμενο να οδηγούσε μεθυσμένος. Ο ίδιος, ωστόσο, θα ισχυριστεί πως την ώρα του δυστυχήματος δεν κρατούσε το μπουκάλι της μπύρας και ότι «ίσως αυτό που φάνηκε στους μάρτυρες να ήταν κάποια αντανάκλασις» (από την απολογία του ενώπιον του Α’ Τριμελούς Πλημμελειοδικείου).

Η αμερικανική Μπουίκ, με εμφανή τα σημάδια από την πρόσκρουση 

στα σώματα του ζεύγους Σαράφη

3) Οι επιβάτες της Μπουίκ: Παραμένει αδιευκρίνιστο πόσοι άντρες επέβαιναν στο αυτοκίνητο τη στιγμή του συμβάντος. Αυτόπτες μάρτυρες ανέφεραν πως εκτός από τον Μουζάλι βρίσκονταν άλλοι δύο συνάδελφοί του, ενώ ο ίδιος κατέθεσε πως ήταν μόνο ένας. Σε κάθε περίπτωση, ο ένας ή δύο συνεπιβάτες του Ιταλοαμερικανού υποσμηνία «εξαφανίστηκαν» μυστηριωδώς χωρίς ποτέ να δώσουν επίσημη κατάθεση για τις συνθήκες κάτω από τις οποίες συνέβησαν τα γεγονότα.

4) Η δράση του Σαράφη: Σύμφωνα με ορισμένες πηγές, ο στρατηγός παρακολουθούνταν συστηματικά για μεγάλο χρονικό διάστημα από αμερικανικές υπηρεσίες. Οι ίδιες πηγές αναφέρουν, μάλιστα, πως το διπλανό από το δικό του διαμέρισμα είχε νοικιαστεί από δύο Αμερικανούς στρατιωτικούς που υπηρετούσαν στη βάση του Ελληνικού. Ως αιτία γι αυτό εμφανίζεται η γενικότερη πολιτική δράση του, αλλά κυρίως οι συνεχείς παρεμβάσεις του στο ζήτημα της μεταφοράς και εγκατάστασης αμερικανικών πυρηνικών όπλων στην Ελλάδα. Είναι γεγονός ότι ο Σαράφης αρθρογραφούσε τακτικά στις εφημερίδες «Αυγή» και «Το Βήμα» και τοποθετούνταν στη Βουλή για τον ανταγωνισμό των εξοπλισμών μεταξύ των υπερδυνάμεων και τους κινδύνους από τη χρήση πυρηνικών όπλων, για τη θέση Ελλάδας στο ΝΑΤΟ και τον ρόλο των αμερικανικών βάσεων στην Ελλάδα και για το θέμα της ετεροδικίας που το συνέδεε με το καθεστώς υποτέλειας στο οποίο, κατά την άποψή του, είχαν υποβάλει τη χώρα οι ελληνικές κυβερνήσεις. Αν και οι πληροφορίες περί παρακολούθησης είναι δύσκολο να διασταυρωθούν και επομένως να υιοθετηθούν αβασάνιστα, οι υποστηρικτές της άποψης περί πολιτικής δολοφονίας θεωρούν πως λόγω της στάσης του αυτής, ο Σαράφης είχε δημιουργήσει «πολλούς εχθρούς» και είχε ενοχλήσει τους Αμερικανούς που σχεδίασαν και εκτέλεσαν το «τροχαίο δυστύχημα» για να του «κλείσουν το στόμα».

 

 Ο Στ. Σαράφης με τον Άρη Βελουχιώτη, την περίοδο της Κατοχής

Δύο δεκαετίες μετά (1976) ο νομικός και τότε πρόεδρος της Ε.Δ.Α. Ηλίας Ηλιού θα διατυπώσει την άποψη ότι «δεν υπάρχει καμμία απόδειξη ότι ο θάνατος του […] στρατηγού Σαράφη οφείλεται σε ατύχημα. Απεναντίας, εκείνο που είναι βέβαιο είναι ότι ήταν λεπτομερώς σχεδιασμένη και χρονομετρημένη εγκληματική ενέργεια […] γιατί ο Στρατηγός κι η γυναίκα του […] είχαν τόσο ωρολογιακές συνήθειες ζωής ώστε μπορούσε να ξέρει ο δράστης ποια ώρα ακριβώς θα περάσουν τη λεωφόρο για να πάνε για μπάνιο. Εξ’ άλλου, η απόσταση ανάμεσα στο αεροδρόμιο του Ελληνικού από όπου ξεκίνησε ο δράστης και στον τόπο του συμβάντος όπου υπήρχαν αρκετά δημόσια κέντρα που διέθεταν τηλέφωνα, ήταν τόσο μικρή ώστε μπορούσε να ειδοποιηθεί ο δράστης και να ξεκινήσει ορμητικά για την εγκληματική του πράξη» (περιοδικό «Πολιτικά Θέματα», τχ. 96, 15-21 Μαΐου 1976, σελ. 22).

Από την πλευρά της, πολλά χρόνια αργότερα, η Μάριον Σαράφη θα υποστηρίξει πως «δεν επρόκειτο για ατύχημα, αλλά μάλλον για πολιτική δολοφονία που προκάλεσε η CIA. Στην αρχή δε θέλησα να δεχτώ πως δεν ήταν ατύχημα. Ήθελα να αντιμετωπίσω το γεγονός στη φρικτότερη μορφή για μένα, ότι δηλαδή ο Στέφανος πέθανε άδικα. Το να θεωρώ ότι τον σκότωσαν, ότι χάθηκε για τις ιδέες του και τη δράση του θα μου φαινόταν σαν μια “εύκολη λύση”… Αυτή η σκέψη κράτησε περίπου δύο μήνες. [...] Ίσως αν είχα αποδεχτεί αμέσως τη θεωρία της δολοφονίας, να είχε διευκολυνθεί η έρευνα» (Μ. Σαράφη, στο ίδιο, σελ. 136-137).

Η δίκη του Μουζάλι

Μετά την ολοκλήρωση της προανακριτικής διαδικασίας, ο Μουζάλι μεταφέρθηκε στις Η.Π.Α., απ΄ όπου επέστρεψε στην Ελλάδα στις αρχές του 1958 για να δικαστεί. Η δίκη του πραγματοποιήθηκε στις 20 και 21 Ιανουαρίου 1958, ενώπιον του Α’ Τριμελούς Πλημμελειοδικείου Αθηνών, μετά από μήνυση που είχε υποβάλλει η Μάριον Σαράφη, με συνηγόρους της τον Ηλία Ηλιού και τον ποινικολόγο Δημοσθένη Μιράσγεζη. Στη μήνυσή της (με ημερομηνία 18 Ιουνίου 1957) ανέφερε, μεταξύ άλλων, πως ο Μουζάλι «εν Καλαμακίω Αθηνών της 31η Μαΐου 1957 περί ώραν 13.40΄μεσημβρινήν δια του αυτοκινήτου του εξετέλεσεν ανθρωποκτονίαν κατά του συζύγου μου Στεφάνου Σαράφη και συγχρόνως βαρείαν σωματικήν βλάβην κατ’ εμού» (ΑΣΚΙ, αρχείο ΕΔΑ, κουτί 22, φάκελος 3α). Την ακροαματική διαδικασία παρακολούθησαν δύο Αμερικανοί δικηγόροι και ένας γερουσιαστής της Πολιτείας των Η.Π.Α. Βιρτζίνια (τόπο καταγωγής του Μουζάλι), καθώς σύμφωνα με τη σύμβαση «διαρκούσης της δίκης, ο κατηγορούμενος […] δικαιούται να έχη παρόντα αντιπρόσωπον των Ηνωμένων Πολιτειών».

 

 Ο Μ. Μουζάλι (αριστερά), κατά τη διάρκεια της δίκης του. 

Δίπλα, άνδρας της αμερικανικής στρατονομίας.

Το δικαστήριο καταδίκασε τον Μουζάλι σε φυλάκιση 10 μηνών και καταβολή 20.000 δρχ. για ψυχική οδύνη για την ανθρωποκτονία από βαριά αμέλεια του στρατηγού Σαράφη και τον βαρύ τραυματισμό της συζύγου του Μάριον. Καθώς θεωρήθηκε ότι είχε εκτίσει την ποινή του πριν από τη δίκη, αφού από τις αμερικανικές αρχές χαρακτηριζόταν ως προφυλακισμένος, ο Μουζάλι αφέθηκε ελεύθερος για να επιστρέψει αμέσως μετά στην πατρίδα του. Όπως σημειώνει ο δημοσιογράφος και ιστορικός Γ. Παπαπέτρου «χρόνια αργότερα, όσοι έψαξαν τα ίχνη του, έφτασαν ως την οικογένειά του, αλλά δε βρήκαν ίχνος απ’ αυτόν», κάτι που κατά τον αρθρογράφο οφείλεται στην τακτική της CIA να αλλάζει ταυτότητα και τόπο διαμονής σε όσους έχουν εργαστεί γι αυτήν (εφημερίδα «Ριζοσπάστης» – 25 Μαΐου 2002). Το επιδικασθέν ποσό (που με τις προσαυξήσεις έφτασε στις 22.100 δρχ.) καταβλήθηκε τελικά το καλοκαίρι του 1958, μετά από πολιτική αγωγή που υπέβαλλε η Μάριον Σαράφη, η οποία κατόπιν το πρόσφερε στο Γηροκομείο Τρικάλων. Η καταβολή της αποζημίωσης είχε και σημαντικό συμβολικό χαρακτήρα, καθώς δημιουργούσε νομικό προηγούμενο για το ζήτημα της ετεροδικίας στην Ελλάδα, αν και η ίδια η Σαράφη έλεγε αργότερα ότι σ’ αυτό ίσως να συνετέλεσε η βρετανική της υπηκοότητα σε συνδυασμό με το γεγονός πως οι Αμερικανοί ήθελαν να αποφύγουν τυχόν δυσφήμισή τους στην Αγγλία.

 Το νεκρικό εκμαγείο του Στ. Σαράφη 

(πηγή: περιοδικό «Αρχειοτάξιο», τχ. 13, Ιούνιος 2011)

«Ως προς τα τροχαία ατυχήματα, τα οποία αποτελούσαν το 80% των αδικημάτων των Αμερικανών στρατιωτικών» αναφέρει στο βιβλίο του ο Αντ. Μπρεδήμας «οι ελληνικές αρχές επαραιτούντο κατά κανόνα της δικαιοδοσίας τους, εκτός και αν επρόκειτο για βαριά ατυχήματα (φόνος) ή άλλα που κινούσαν το ενδιαφέρον της κοινής γνώμης και του Τύπου, όπως στην περίπτωση του στρατηγού Στ. Σαράφη, το 1957, που συνδύαζε και τις δύο όψεις. Κατά την περίοδο αυτή, η πρακτική των ελληνικών αρχών συνίστατο στην παραίτηση από τη δικαιοδοσία στην περίπτωση ελαφρών τροχαίων ατυχημάτων, με το δικαιολογητικό ότι η αποζημίωση θα μπορούσε να επιδιωχθεί μέσω των ασφαλιστικών εταιρειών. Για τις υπόλοιπες όμως περιπτώσεις, υποβαλλόταν συνήθως από την αμερικανική πρεσβεία δήλωση του παθόντος για καταβολή της αποζημίωσης» (σελ. 186).

Σε κάθε περίπτωση, οι υπόνοιες που υπήρξαν ότι ο θάνατος του Στ. Σαράφη ήταν μια προμελετημένη δολοφονία την οποία διέπραξαν οι αμερικανικές μυστικές υπηρεσίες δεν αποδείχτηκαν ποτέ, παρά την προσπάθεια ορισμένων να συγκεντρώσουν στοιχεία που θα τεκμηρίωναν την εκδοχή αυτή. Έτσι, η υπόθεση εξακολουθεί έως σήμερα να τροφοδοτεί ένα πολιτικό θρίλερ με «ανοικτές» όλες τις εκδοχές του.

 Ο τάφος του Στ. Σαράφη, στο Α’ Νεκροταφείο Αθήνας.

 

http://www.notiatv.gr/index.php?option=com_content&view=article&id=3776 :έγκλημα-στον-άλιμο-–-ποιος-σκότωσε-το-στρατηγό-στέφανο-σαράφη-ntokoymento&catid=30:νεα-αλιμοσ&Itemid=238

Η αισθηματική αλληλογραφία του Στ. Σαράφη με τη Μάριον Πάσκουε από την εξορία

Του Γ. Α. ΛΕΟΝΤΑΡΙΤΗ

Τίποτε δεν πρόδιδε εκείνο το ζεστό μεσημέρι της 31ης Μαΐου του 1957, για την είδηση που θα ξάφνιαζε ολόκληρη τη χώρα και θα προκαλούσε σάλο πολιτικό. Ο απόστρατος στρατηγός Στέφανος Σαράφης, στρατιωτικός αρχηγός του ΕΛΑΣ στην Κατοχή και βουλευτής της ΕΔΑ εκείνη την περίοδο, και η σύζυγος του Αγγλίδα αρχαιολόγος, Μάριον Πάσκουε, βγήκαν από το σπίτι τους, στην οδό Χρυσοστόμου Σμύρνης, κοντά στην παραλία του Αλίμου, και κατευθύνθηκαν με τα πόδια προς τη θάλασσα για να κάνουν το μπάνιο τους. Το ίδιο πρωί είχαν ανέβει μαζί στην Αθήνα. Η Μάριον τέλειωσε νωρίς τις δουλειές της και γύρισε πίσω. Ο στρατηγός πήγε όπως συνήθως στα γραφεία της ΕΔΑ και επέστρεψε στο διώροφο εξοχικό, κατά τη μία. Η σύζυγος του ήταν απασχολημένη με κάποια δουλειά του σπιτιού, και τον ρώτησε αν θα ήθελε να κατέβουν στη θάλασσα. Η ζέστη ήταν δυνατή, και ο στρατηγός προτίμησε να πάνε αμέσως. Φόρεσαν τα μαγιό και ξεκίνησαν. Πότε ξεφύτρωσε εκείνη η μακριά κούρσα με τα αμερικανικά στοιχεία, που έτρεχε με δαιμονιώδη ταχύτητα; Κανείς δεν θα μπορούσε να πει με ακρίβεια.

Η Μάριον θα αφηγείτο αργότερα: «Λίγο παραπάνω από την αγορά Αλίμου, προς την κατεύθυνση της Αθήνας, πήγαμε να διασχίσουμε την παραλιακή λεωφόρο όταν, φτάνοντας στα όρια της νησίδας ασφαλείας, έγινε το κακό. Φάνηκαν ξαφνικά δύο αυτοκίνητα: ένα μικρό, μάλλον μαύρο, που προχωρούσε κανονικά κοντά στο πεζοδρόμιο, και έπειτα μια κούρσα, χρώματος μπλε -πράσινου, που έτρεχε με ιλιγγιώδη ταχύτητα για να το προσπεράσει. Αυτή η δεύτερη κούρσα μας κτύπησε. Με το κτύπημα, έχασα τις αισθήσεις μου και δεν θυμάμαι τίποτε άλλο. Ο Στέφανος, χτυπημένος βαριά, ξεψύχησε στο νοσοκομείο του Κυανού Σταυρού, στη Λεωφόρο Συγγρού. Εμένα με μετέφεραν στην Αθήνα με σπασμένο το ένα πόδι...».

Το μοιραίο αυτοκίνητο με τα στοιχεία ΞΑ 1941, οδηγούσε ο Αμερικανός υποσμηνίας Μάριο Μουζάλι. Ο Αμερικανός σταμάτησε το αυτοκίνητο πολλά μέτρα από το σημείο του δυστυχήματος, και γύρισε να δει τι είχε συμβεί. Τα θύματα του σφάδαζαν στη μέση του δρόμου μέσα στο αίμα, ενώ διερχόμενοι πολίτες έτρεχαν να τους βοηθήσουν. Ύστερα, όμως, από μία ώρα, ο στρατηγός θα άφηνε την τελευταία του πνοή.

Η είδηση μεταδόθηκε αστραπιαία, ενώ κόσμος μαζευόταν στην οδό Ομήρου, έξω από τα γραφεία της «Αυγής», όπου είχε αναρτηθεί παράρτημα της εφημερίδας με το τραγικό νέο του φόνου του Σαράφη. Στις 3 Ιουνίου 1957 έγινε η κηδεία του στην Μητρόπολη, με συμμετοχή χιλιάδων λαού, και την παρουσία όλων των αρχηγών και βουλευτών των κομμάτων της Αντιπολίτευσης. Τον επικήδειο εξεφώνησε ο Ηλ. Ηλιου, και αποχαιρέτισαν τον νεκρό ο Ηλ. Τσιριμώκος και ο Κομνηνός Πυρομάγλου. Ο φόνος του στρατηγού έφερε στο προσκήνιο με οξύτητα το θέμα της ετεροδικίας, που συζητήθηκε στη Βουλή, κι όπως ετόνισε στην αγόρευση του ο Ηλ. Ηλιου, «Κατάργησις της ετεροδικίας είναι εθνοπρεπής τρόπος θετικού τερματισμού του επονείδιστου καθεστώτος της ετεροδικίας».

Η πρώτη γνωριμία

Σ' ένα πρόχειρο δημοσιογραφικό κείμενο, δεν μπορεί να χωρέσει βέβαια, μια σκιαγραφία του στρατιωτικού αρχηγού του ΕΛΑΣ. Έτσι, 58 χρόνια μετά τον θάνατο του, προτιμούμε να δώσουμε μια εικόνα του «ανθρώπου» με κάποια περιστατικά από την ιδιωτική του ζωή.

Η γυναίκα που επρόκειτο να μοιραστεί την τύχη της στο πλευρό του, γνώρισε τον Σαράφη τις παραμονές του πολέμου, όταν εκείνος βρισκόταν εξόριστος από την δικτατορία του Μεταξά στη Μήλο. Η Μάριον είχε έλθει στην Ελλάδα για μια εργασία του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης αρχαιολογικού περιεχομένου. Στην αρχαιολογική σχολή δεν την βοήθησαν και όταν βρέθηκε στη Μήλο, σκέφθηκε να ζητήσει τη συνδρομή κάποιου που να εγνώριζε την αγγλική γλώσσα, αλλά και κατατοπισμένου στα πολιτικά πράγματα που δεν θα φοβόταν να της μιλήσει για όσα συνέβαιναν στη χώρα μας με την δικτατορία. Ένας ντόπιος, την πληροφόρησε για τον εξόριστο συνταγματάρχη που βρισκόταν στο νησί, κι έστειλε να τον ειδοποιήσουν. Η Μάριον θα έγραφε αργότερα στις αναμνήσεις της: «Σχεδόν αμέσως, εμφανίστηκε ένας άντρας σαρανταπεντάρης (στην πραγματικότητα ήταν 47 χρονών) με στρατιωτικό παράστημα και με φυσιογνωμία που αμέσως μου έκανε εντύπωση. Ποτέ στη ζωή μου, ούτε πρωτύτερα, ούτε αργότερα, δεν δέχτηκα με την πρώτη ματιά τέτοια έντονη επίδραση...». Ετσι δειλά - δειλά άρχισε το ειδύλλιο του εξόριστου συνταγματάρχη με την Αγγλίδα αρχαιολόγο.

Στα μεταπολεμικά χρόνια, πάλι από τόπους εξορίας, ο Σαράφης "κρατούσε μια σταθερή αλληλογραφία με την Μ. Πάσκουε. 

Άγιος Ευστράτιος, 1951: ο Στ. Σαράφης (αριστερά, καθιστός) με τους άλλους έξι εξόριστους βουλευτές της Ε.Δ.Α., που εξελέγησαν στις εκλογές της 9ης Σεπτεμβρίου 1951

Στον Αγιο Ευστράτιο το καλοκαίρι του 1950, έκανε εντύπωση στην Αγγλίδα αρχαιολόγο, η τρυφερότητα που έδειχνε ο στρατηγός στους συνεξορίστους του, μια τρυφερότητα, που δεν ήθελε να την επιδεικνύει. Αρχές Σεπτεμβρίου του έτους εκείνου, βρήκε ένα σπιτάκι στο χωριό και άφησε τη σκηνή, για να εγκατασταθεί εκεί, με τον αρχηγό του Αγροτικού Κόμματος Κώστα Γαβριηλίδη, τον στρατηγό Χατζημιχάλη, τον Τάσο Κουλαμπά, τον γιατρό Νηφόρο και τρεις άλλους. Το γέρο στρατηγό Χατζημιχάλη, ο Σαράφης τον είχε πάντα κοντά του, από τις πρώτες μέρες στη Μακρόνησο. Τον φρόντιζε, του έφτιαχνε γιαούρτι από γάλα σκόνη και του μαγείρευε, γιατί ήταν πολύ δύσκολος στο φαγητό. Χωρίς την προστασία αυτή, είναι ζήτημα αν θα είχε επιζήσει ο γέρο-στρατηγός. Για τον Σαράφη, ήταν σχεδόν αυτονόητες τέτοιες εκδηλώσεις στοργής και φροντίδας. Έβρισκαν έτσι διέξοδο τα πλούσια, αλλά πνιγμένα αισθήματα του.

Για την αγάπη που ένιωθε για την Αγγλίδα αρχαιολόγο, είχε μιλήσει μόνο στον φίλο του τον Κώστα Γαβριηλίδη κι εκείνος σ' ένα γράμμα του προς την Μάριον, της απεκάλυπτε: «...Με τον Στέφανο ζούμε τρία χρόνια τώρα, την ίδια πικρή ζωή της εξορίας. Είμεθα μαζί του οι ιδρυτές του Στρατοπέδου πειθαρχημένης διαβίωσης. Οι δυό μας περάσαμε όλη την τραγική περίοδο της Μακρονήσου και οι σκληρές δοκιμασίες, μας συνέδεσαν ακόμη περισσότερο και εδημιούργησαν ανάμεσα μας μια φιλία αδιάσπαστη. Ήταν λοιπόν φυσικό ν' ανταλλάσσουμε διαρκώς τις σκέψεις μας, να μην έχουμε σχεδόν κανένα μυστικό ο ένας από τον άλλον και να γνωρίζουμε ο ένας τον εσωτερικό κόσμο του άλλου. Έτσι, γνώρισα το δεσμό σας, τον τόσο λεπτό κι ευγενικό, που μονάχα σε ανώτερες ψυχές είναι προσιτός... Πιστεύω πως θα μου συγχωρήσετε το θάρρος μου και θα με τιμήσετε με λίγες γραμμές, σαν απαρχή μιας ευγενικής και φιλικής αλληλογραφίας...».

Και η Μάριον σημειώνει στις αναμνήσεις της: «Κατάλαβα ότι ήθελε να βοηθήσει να λυθεί το πρόβλημα που δεν μπορούσαμε να λύσουμε μόνοι μας. Ο Στέφανος κι εγώ, επί τρία χρόνια, ανταλλάσσαμε γράμματα και η αλληλογραφία αυτή, είχε αποκτήσει και για τους δυο μας μεγάλη σημασία...».

Ο στρατηγός δίσταζε να ζητήσει σε γάμο τη φίλη του, όχι για κανέναν άλλο λόγο, αλλά σκεπτόταν τι ζωή θα έκανε εκείνη μαζί του, αφού συνέχεια οι αρχές τον κατεδίωκαν και δεν ήξερε πόσο καιρό θα βρισκόταν εξόριστος στα ξερονήσια. Σ' ένα γράμμα του, της το λέει καθαρά: «Επιτρέπεται σε μένα, στην κατάσταση που βρίσκομαι να δεχθώ αυτή τη θυσία; Είναι σωστό; Δεν θα ήταν κατάχρηση της αγάπης σου; Ακριβώς επειδή έχω εξαιρετική εκτίμηση και αγάπη για σένα, νομίζω πως καλύτερα θα είναι να έλθεις να τα κουβεντιάσουμε καθαρά, σαν δύο καλοί φίλοι, να εξετάσουμε το ζήτημα απ' όλες τις πλευρές και αν βρούμε πως είναι σωστό να το αποφασίσουμε...». Και τελικά, «το αποφάσισαν»! Ο Γαβριηλίδης δεν κρύβει τη χαρά για τον φίλο του και το γράφει στην Μάριον: «Ευχαριστήθηκα πάρα πολύ που τούτη τη φορά μιλήσατε στο Στέφανο, καθαρά και σταράτα. Έτσι, ολοκληρώνεται ο δεσμός σας...». Το τι ακριβώς συνέβη στον Αϊ Στράτη το περιέγραψε παραστατικά ο Μενέλαος Λουντέμης στο βιβλίο του «Οι ήρωες κοιμούνται ανήσυχοι». Κάποιο πρωί, την ώρα του μπάνιου, ένας συνεξόριστος ρώτησε τον Σαράφη πώς αισθανόταν για την Αγγλίδα μνηστή του, κι εκείνος απήντησε σκεφτικός: «Να, λίγο... κοκτέιλ»!

Άποψη της κοινοβουλευτικής ομάδας της Ε.Δ.Α., στο δεύτερο μισό της δεκαετίας του 1950

 

Εκλέγονται βουλευτές

Στις εκλογές του 1951 η ΕΔΑ περιέλαβε στα ψηφοδέλτια της μια ομάδα εξόριστων. Η επιτυχία ήταν μεγάλη, αφού εξελέγησαν βουλευτές οι: Σαράφης, Ηλίου, Γαβριηλίδης, Πρωιμάκης, Ιμβριώτης, Χατζημιχάλης και Τσόχας. Ο Σαράφης έγραφε στη Μάριον με χιουμοριστική διάθεση: «Τώρα βλέπεις που η μοίρα τόφερε νάμαστε υποψήφιοι βουλευτές, ασχολούμαστε και με την πολιτική...»!

Τα πρωτοδικεία επικύρωσαν την εκλογή των 7 εξόριστων, αλλά οι αρχές εξακολουθούσαν να τους κρατούν στο νησί. Στην εφημερίδα της Αριστεράς, την «Δημοκρατική», δημοσιεύθηκε γράμμα διαμαρτυρίας των «επτά», ενώ με τη φροντίδα της Μάριον έγιναν σχετικές ενέργειες στην Αγγλία, στον ΟΗΕ κι αλλού. Στο τέλος, οι αντιδράσεις κάμφθηκαν και οι 7 εξόριστοι ετοιμάσθηκαν να φύγουν για την Αθήνα. Οι στρατιωτικές αρχές, για να μη γίνουν διαδηλώσεις κατά την άφιξη τους, δεν τους άφησαν να αναχωρήσουν με το βαπόρι της γραμμής, αλλά τους πήγαν με πλοίο του πολεμικού ναυτικού στη Ραφήνα, κι απ' εκεί νύχτα στα σπίτια τους. Ο Σαράφης έγραψε στη Μάριον στο Λονδίνο: «Χθες πήγαμε στα γραφεία της Βουλής κι πήραμε φύλλα ταυτότητας, σήματα κ.λπ. Φυσικά ο κόσμος μας κοιτάει με περίεργο μάτι, ανάλογα με τα αισθήματα του. Και μεις που έχουμε ξεσυνηθίσει το θόρυβο και την κίνηση, αισθανόμαστε κάποια δυσκολία...».

Η κοινοβουλευτική δραστηριότητα των νέων βουλευτών της ΕΔΑ είχε αρχίσει, και ο Σαράφης γράφει χαρακτηριστικά σε άλλο γράμμα του: «Αυτή τη στιγμή γύρισα από τη Βουλή, όπου έγινε η ορκωμοσία μας, ύστερα από ένα μικρό καυγαδάκι μεταξύ κυβέρνησης και Ελληνικού Συναγερμού, και μερικές φωνές εναντίον μας. Εννοείται, ημείς παρακολουθήσαμε ψύχραιμα το καυγαδάκι...».

Από το άρθρο του Γ.Α. Λεονταρίτη στην Καθημερινή της 31ης Μαίου 1997 με θέμα " Ο τραγικός θάνατος του Στ. Σαράφη "