Ο ΜΑΡΚ ΤΟΥΑΙΗΝ ΠΟΥ ΟΛΟΙ ΑΓΑΠΗΣΑΜΕ

Εκατό χρόνια από τον θάνατό του,
ο πατέρας της αμερικανικής λογοτεχνίας
παραμένει δημοφιλής μέσα και έξω από την πατρίδα του

Της Αγγελικης Στουπακη

«Μετά λύπης μου σας πληροφορώ ότι οι φήμες περί του θανάτου μου είναι κάπως υπερβολικές». Μ’ αυτήν τη φράση είχε αντιδράσει ο Μαρκ Τουέιν όταν δημοσιεύτηκε σε μια εφημερίδα η είδηση ότι πέθανε. Και είχε προβλέψει την πραγματική χρονολογία της αποδημίας του. «Ηρθα μαζί με τον κομήτη Χάλεϊ το 1835», είπε το 1909. «Του χρόνου θα ξαναπεράσει και περιμένω να φύγω μαζί του. Αναμφίβολα, ο Παντοδύναμος έχει πει: “Υπάρχουν αυτοί οι δύο απερίγραπτοι μουρλοί· ήρθαν μαζί, πρέπει και να φύγουν μαζί”».

Πράγματι, το 1910 ο Μαρκ Τουέιν έφυγε από τη ζωή. Η εκατονταετηρίδα του θανάτου του έχει δώσει την αφορμή για πληθώρα εκδόσεων και επετειακών εκδηλώσεων για εκείνον στον οποίο μεγάλοι Αμερικανοί λογοτέχνες έδωσαν το σκήπτρο του κορυφαίου. «Ο Μαρκ Τουέιν είναι ο αληθινός πατέρας της αμερικανικής λογοτεχνίας», είχε δηλώσει ο Ευγένιος Ο’ Νιλ. Και ο Ερνεστ Χεμινγουέι έγραψε: «Ολη η μοντέρνα αμερικανική λογοτεχνία προέρχεται από ένα βιβλίο του Μαρκ Τουέιν, με τίτλο “Χάκλμπερι Φιν”».

Η παγκόσμια φήμη που απέκτησε ο Μαρκ Τουέιν οφείλεται κυρίως σε δύο βιβλία: «Οι περιπέτειες του Τομ Σόγερ» και «Οι περιπέτειες του Χάκλμπερι Φιν» (ή «Χοκ Φιν», όπως έχει εντυπωθεί στο μυαλό μας από την πρώτη ελληνική έκδοση της «Ατλαντίδας»). Αν και το σώμα του έργου του περιλαμβάνει πολλά ακόμη βιβλία –μυθιστορήματα όπως το «Πρίγκηψ και φτωχός» και «Ενας Γιάνκης του Κονέκτικατ στην αυλή του βασιλιά Αρθούρου», συλλογές διηγημάτων, ταξιδιωτικές εντυπώσεις κ. λπ. – αυτά τα δύο υπήρξαν τα καθοριστικά στη συγγραφική του πορεία.

Τομ Σόγερ και Χοκ Φιν

Οσο νωρίτερα διαβάσεις ένα σημαντικό βιβλίο, τόσο βαθύτερο αποτύπωμα αφήνει, και η γνωριμία με τον Μαρκ Τουέιν ξεκινάει φυσιολογικά στα παιδικά μας χρόνια. Αρχίζεις, ας πούμε, στα δέκα σου με τον «Τομ Σόγερ», αυτό το αρχέτυπο του άτακτου, παμπόνηρου, γενναίου αγοριού. Καταφέρνει να πείσει τα γειτονόπουλα ότι το ασβέστωμα του μαντρότοιχου, αγγαρεία που του έχει επιβληθεί σαν τιμωρία, είναι ένα ζηλευτό προνόμιο που αξίζει να παρακαλέσουν για να το μοιραστούν. Τον παρακολουθείς να αποδύεται σε κυνήγι θησαυρού, να νιώθει τα πρώτα σκιρτήματα του έρωτα, να βάζει τα γυαλιά στους μεγάλους αποκαλύπτοντας έναν φοβερό εγκληματία. Και να συμμαχεί στα ανδραγαθήματά του με ένα «κακό» παιδί, τον αδέσποτο μικρό αλήτη Χοκ Φιν.

Απολαυστικός και για τον ενήλικο αναγνώστη, ο Τομ Σόγερ μένει ωστόσο αγκιστρωμένος στην προεφηβική ηλικία. Δεν συμβαίνει το ίδιο με τις «Περιπέτειες του Χοκ Φιν». Αυτό είναι ένα βιβλίο που μπορείς να το διαβάζεις σε όλη σου τη ζωή, ανακαλύπτοντας κάθε φορά κάτι καινούργιο. Οσο ανυπάκουος κι αν είναι, ο Τομ παραμένει ένα συμβατικό παιδί που δεν ξεπερνά τα όρια των αξιών της κοινωνίας όπου ζει. Ο Χοκ, χωρίς να το συνειδητοποιεί, είναι ένας μικρός αντιεξουσιαστής, παραβάτης και οξύς κριτής των καθιερωμένων. Από ανάγκη αλλά κι επειδή το λέει η καρδιά του.

Ο Τουέιν έχει φροντίσει να τον απαλλάξει από οικογενειακούς δεσμούς – είναι ορφανός από μητέρα, μ’ έναν μεθύστακα, βίαιο πατέρα, από τον οποίο το σκάει όταν κινδυνεύει η ίδια ζωή του. Στην περιπλάνησή του στον Μισισιπή, σύντροφός του είναι ο Τζιμ, ένας μαύρος σκλάβος που έχει αποδράσει και που ο Χοκ τον βοηθάει να μείνει ελεύθερος, παρότι βασανίζεται από τύψεις για το «αμάρτημά» του. Συνταξιδεύουν για μεγάλο διάστημα με δύο απίστευτους παραμυθάδες-τυχοδιώκτες, που κερδίζουν τα προς το ζην εξαπατώντας τους αφελείς χωρικούς. Οταν τελικά ο Χοκ τους βλέπει, αλειμμένους με πίσσα και πούπουλα, να υφίστανται την οργή των εξαπατημένων, ομολογεί πως τους λυπάται, όσο και αν οι ίδιοι προκάλεσαν τη φριχτή τιμωρία τους.

Οταν παρουσίασε τον «Χοκ Φιν», το 1885, ο Τουέιν προειδοποίησε ότι «όσοι προσπαθήσουν να βγάλουν ηθικό δίδαγμα από τούτο το αφήγημα θα μηνυθούν· και όσοι επιχειρήσουν να βρουν μια πλοκή σε αυτό, θα πυροβοληθούν». Το βιβλίο βέβαια έχει ηθικές αξίες, μόνο που δεν ήταν κατάλληλες για κηρύγματα από άμβωνος. Αρνηση της καταπίεσης, ασέβεια απέναντι στη συμβατική σοφία, εφευρετικότητα κι αλληλεγγύη στον αγώνα για επιβίωση. Οσο για τη χαοτική πλοκή, ταιριάζει μια χαρά με εκείνη την περίοδο της αμερικανικής ιστορίας, μια ανήσυχη, δυναμική εποχή όπου τίποτα δεν ήταν ακόμη παγιωμένο.

Ποταμόπλοια στον Μισισιπή

Η ζωή του ίδιου του Τουέιν ήταν κι αυτή χαοτική και ανήσυχη. Ο Σαμ Λ. Κλέμενς, όπως ήταν το πραγματικό του όνομα, πέρασε τα παιδικά του χρόνια στο Χάνιμπαλ του Μισούρι και, μένοντας ορφανός από πατέρα, εγκατέλειψε στα δώδεκα το σχολείο για να δουλέψει παραγιός σε τυπογραφείο. Αργότερα μαγεύτηκε από τον Μισισιπή, και δούλεψε για ένα διάστημα τιμονιέρης σε ποταμόπλοια (το λογοτεχνικό του ψευδώνυμο λέγεται ότι το πήρε από το παράγγελμα «mark twain!», προειδοποίηση στους πλοηγούς ότι πλησιάζουν σε επικίνδυνα ρηχά νερά). Ξέσπασε όμως ο εμφύλιος πόλεμος και, καθώς δεν είχε καμιά όρεξη να επιστρατευτεί, τράβηξε για τα δυτικά και επιδόθηκε με ζήλο στην έρευνα για ασήμι στη Νεβάδα.

Οι επιχειρηματικές του προσπάθειες απέτυχαν και αποφάσισε να επιβιώσει επαγγελματικά με το μόνο που κατάφερνε να κάνει καλά: να γράφει αστείες ιστορίες και ρεπορτάζ σε εφημερίδες. Ακολούθησαν τα βιβλία, η οικονομική άνεση και μια πρωτοφανής δημοτικότητα. Οταν, παρ’ όλ’ αυτά, κατάφερνε να φτάνει στα πρόθυρα της χρεοκοπίας, οργάνωνε περιοδείες διαλέξεων όπου ο κόσμος γέμιζε ασφυκτικά τις αίθουσες για να τον ακούσει να μιλάει.

Αναμφίβολα, το μεγάλο πλεονέκτημά του ως αφηγητή ήταν το χιούμορ. Οι συγκαιρινοί του τον λάτρεψαν γι’ αυτό, όπως και οι αναγνώστες του όλων των εποχών. Ευγνωμονούμε εκείνους που μας κάνουν να γελάμε, ιχνηλατώντας τα στραβά και τα παράλογα της ζωής με την παρηγορητική ιλαρότητα της σάτιρας. Ο Μαρκ Τουέιν σατίρισε την αφέλεια, τις προκαταλήψεις, την αμορφωσιά των συμπατριωτών του, χωρίς να τους κοιτάζει αφ’ υψηλού, και ποτέ δεν συμμάχησε με το ακαδημαϊκό κατεστημένο της εποχής του.

Το σπίτι του Μάρκ Τουαίην

Πάντα απέναντι στην απανθρωπιά και την αδικία

Ο Μαρκ Τουέιν ενσάρκωσε τα νιάτα της Αμερικής, μια εποχή ανοιχτών οριζόντων, όταν το «αμερικανικό όνειρο» ήταν ολοζώντανο. Κυνήγησε την προσωπική επιτυχία, αλλά ποτέ δεν έχασε την κριτική του οξύτητα απέναντι στην αδικία και την απανθρωπιά. Σε πολιτικά κείμενά του καταφέρθηκε με πάθος εναντίον της δουλείας, της θρησκευτικής υποκρισίας, του ιμπεριαλιστικού πολέμου, και δήλωνε υποστηρικτής των εργατικών συνδικάτων και των επαναστάσεων. Πολλά από αυτά τα κείμενα δημοσιεύτηκαν μετά τον θάνατό του, όπως το «United States of Lyncherdom» (Ηνωμένες Πολιτείες του Λιντσαρίσματος»), μια άγρια επίθεση στον ρατσισμό.

Τον αποκάλεσαν «αρχέτυπο του Homo Americanus», αλλά ενσάρκωσε και την άρνηση των χαρακτηριστικών που έκαναν μισητή την Αμερική στον κόσμο. Πήγε κόντρα ακόμα και στην «υγιεινιστική» καταπίεση, που σήμερα απλώνεται παντού με αφετηρία τις ΗΠΑ: κατάφερε να φτάσει σε σεβαστή ηλικία καπνίζοντας γύρω στα 300 πούρα τον μήνα.

Πηγή:

http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_civ_2_09/05/2010_399983