28η Οκτωβρίου 1940 : Μέρα δόξας και τιμής

28η  Οκτωβρίου 1940

Μέρα δόξας και τιμής

78 χρόνια κλείνουν από την ήμερα πού ο γοερός ήχος των σειρήνων του μεγάλου συναγερμού αφύπνιζε την Ελλάδα. Τα τέσσερα πρώτα χρόνια τα έζησε ο λαός της μέσα σ’ ένα ολοκαύτωμα, και δόθηκε στον πόλεμο αυτό ολοκληρωτικά με πίστη στη νίκη των συμμαχικών δυνάμεων. Δεκαπέντε χρόνια πολέμου — άλλης εποχής — δεν θα στοίχιζαν τόσο πολύ στην Ελλάδα με τόσες ανθρώπινες ψυχές χαμένες και τεράστιες  υλικές ζημίες.

Δεν την ήθελε αυτή τη φρικτή δοκιμασία ο Ελληνικός λαός, ούτε την ζήτησε. Του την επέβαλαν, και τη δέχτηκε περήφανα και την υπέμεινε με εγκαρτέρηση. Και τώρα μπορεί, όσο πληγωμένος κι αν είναι και από τα σημερινά δεινά του, να κάμει μιαν αναδρομή προς τα περασμένα και να βροντοφωνήσει σ' όλους τους λαούς της γης, μεγάλους και μικρούς: Έκαμα το χρέος μου όσο μπορούσα καλύτερα.

ΕΞΗ  ΜΗΝΕΣ   ΠΟΛΕΜΟΥ

Οι Έλληνες είναι ο μόνος Ευρωπαϊκός λαός πού για έξη μήνες πολέμησε νικηφόρα εναντίον του εχθρού. Όταν η Ιταλία έδινε στην Ελλάδα το τελεσίγραφο της — τις πρωινές ώρες της 28ης Οκτωβρίου 1940—βρισκόταν στο ζενίθ της δύναμης της. Το κέντρο του βάρους του πολέμου είχε μετατοπιστεί πάλι στή Μεσόγειο.

Ήταν η δραματικότερη στιγμή του πολέμου. Οι δυο αρχηγοί του Άξονα είχαν ύφος βεβαίων κοσμοκρατόρων. Ο Ελληνικός λαός είχε συνείδηση για την τραγική κατάσταση. Ένιωθε όμως και το χρέος του, πού του υπαγόρευαν με τη μυστική φωνή τους από τα έγκατα αυτής της βασανισμένης γης οι μυριάδες των Ελλήνων πού είχαν πέσει  σε όμοιες κρίσιμες στιγμές  της  ανθρώπινης ιστορίας.

Μερικές αρχικές επιτυχίες της Ιταλικής πολεμικής μηχανής δικαιολογούσαν κάθε απαισιοδοξία για την έκβαση του αγώνα. Έφτασαν όμως δώδεκα μέρες για να ανατραπεί η κατάσταση. Σε τρεις βδομάδες οι Ιταλοί βρίσκονταν στο Ελληνικό έδαφος μόνο σαν αιχμάλωτοι. Ύστερα από δυο μήνες έκαναν πια αγώνα αμυντικά στην καρδιά του ορμητηρίου τους, για να συγκρατηθούν και να μη πεταχτούν στη θάλασσα.

Ο κόσμος ολόκληρος συγκρατούσε την αναπνοή του. «Στον Ελληνικό Στρατό — έγραφαν οι «Τάϊμς» στις 15 Ιανουαρίου 1941 — ανήκει ή τιμή της πρώτης μεγάλης νίκης στην ξηρά. η ένδοξη αντίσταση του στις φασιστικές δυνάμεις μας έδωσε πλεονεκτήματα πού δεν θα τ' αφήσουμε ανεκμετάλλευτα». Την ίδια μέρα ο ραδιοφωνικός σταθμός του Λονδίνου έλεγε: «Δε μπορούμε να λησμονήσουμε τί χρωστούμε στους Έλληνες. Στάθηκαν ο πρώτος λαός της Ευρώπης, πού όχι μόνο αντιστάθηκε στον εισβολέα, άλλα και τον έδιωξε από τη χώρα του και τον κυνήγησε πέρα από τα σύνορα του. Είναι μεγάλο το χρέος μας απέναντι των Ελλήνων. Γιατί πρώτοι αυτοί έδειξαν πώς δεν υπάρχει αήττητη 'Ιταλία, και έτσι μας έδωσαν την ευκαιρία να συνεχίσουμε τον αγώνα του καλού.» Για πρώτη φορά εκατομμύρια ανδρών και γυναικών στην ήπειρο μας δοκίμαζαν τη χαρά της ελπίδας. Γιατί για πρώτη φορά από τις 3 Σεπτεμβρίου 1939 δοκίμαζε την ήττα στρατός του Άξονα.

Ολόκληρο το πολεμικό σχέδιο του Χίτλερ —για την εποχή εκείνη —ανατράπηκε. Η Ελλάδα δεν έπεσε κάτω από τα πλήγματα της Ιταλίας. Τη σάρωσε τον 'Απρίλη και τον Μάη του 1941 ο Γερμανικός οδοστρωτήρας. Και στην αντιμετώπιση του όμως ο Ελληνικός λαός αναδείχτηκε υπέροχος. Δεν τον τρόμαζε το γεγονός ότι στα 45 εκατομμύρια των Ιταλών προστέθηκαν άλλα 80 εκατομμύρια Γερμανών σαν εχθροί του. Τους αντιμετώπισε όλους — μαζί με λίγες Βρετανικές μεραρχίες— με την ψυχολογία ενός λαού πού έχει δώσει τον όρκο του θανάτου. Η αντίσταση των οχυρών στη Βόρειο Ελλάδα και η μάχη της Κρήτης στην άλλη άκρη κλείνουν με την απελπισία τους και τη δραματικότητά τους την πρώτη ραψωδία του Ελληνικού έπους στο δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο. Του λαού ήταν ο αγώνας αυτός από την πρώτη μέρα. Και οι δάφνες για τη νίκη και τη θυσία σ’ αυτόν ανήκουν.

Στην πλάστιγγα του πολέμου η σημασία του Ελληνικού αγώνα βρίσκεται στο χρονικό διάστημα πού χρειάσθηκε να καταναλώσει ο "άξονας για να δαμάσει τα 7,5 εκατομμύρια των Ελλήνων. Με τη νικηφόρο αντίσταση της η Ελλάδα προκάλεσε αναβολή του προγράμματος επιχειρήσεων του Άξονα και άλλαξε την πορεία του πολέμου. Έδωσε στην 'Αγγλία έξη μήνες καιρό, και έτσι συγκεντρώθηκε Αμερικανικό πολεμικό υλικό. Ανέτρεψε τα Γερμανικά σχέδια στα Βαλκάνια και την Τουρκία, γιατί υποχρέωσε το Ράϊχ ν' αναλάβει επιχείρηση πού δεν προέβλεπε. Πρόσφερε ανεκτίμητη βοήθεια στη στρατηγική θέση της Αγγλίας στη Μέση 'Ανατολή και τέλος ανάγκασε τη Γερμανία να χάσει πολύτιμες βδομάδες από την προπαρασκευή του πολέμου εναντίον της Ρωσίας. Και οι βδομάδες αυτές έκριναν ίσως την έκβαση του αγώνα στο ανατολικό μέτωπο.

ΕΛΕΥΘΕΡΕΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ

Οι υπηρεσίες αυτές ήταν αρκετές για να καλλιεργήσουν σ’ οποιοδήποτε άλλο λαό την εύλογη ψυχολογία της ηθικής ικανοποίησης -είχε κάμει το καθήκον του και   μπορούσε να επιδοθεί  στην επούλωση των πληγών του. Για τον Ελληνικό λαό όμως ο πόλεμος δεν τελείωνε με τη στρατιωτική κατάρρευση. Έπρεπε να συνεχιστεί και έξω από την Ελλάδα και μέσα στην Ελλάδα. Και συνεχίστηκε. Από τον Απρίλιο 1941 άρχισε η έξοδος των Ελλήνων προς τη Μέση Ανατολή με χίλιους δυο κινδύνους και πολλά θύματα.

Η έξοδος αυτή έδωσε το πολεμικό ναυτικό μας, πού συνέχισε τις ηρωικές παραδόσεις του στη Μεσόγειο και σε άλλες θάλασσες· τον τακτικό στρατό μας, πού πολέμησε στο 'Αλαμέιν, στην Τύνιδα, στο Ρίμινι- την αεροπορία μας, πού αγωνίστηκε κυρίως στους αιθέρες της 'Ανατολικής Μεσογείου· την εμπορική ναυτιλία μας, πού διάσχισε όλες τις θάλασσες και τους ωκεανούς.

 

ΔΕΣΜΩΤΕΣ  ΝΙΚΗΤΕΣ

Αυτοί πού συνέχιζαν τον κανονικό πόλεμο έξω από την Ελλάδα αποτελούσαν μια ελάχιστη μειοψηφία. Η μεγάλη μάζα του λαού έμεινε προσηλωμένη στη γεμάτη βράχια αυτή γωνιά της Ευρώπης, χωρίς καμιά δυνατότητα λύτρωσης. Οι Έλληνες, πολεμώντας στ' αλβανικό υψίπεδο και νικώντας τους Ιταλούς, δεν φαντάζονταν πώς τους περίμενε η πιο μαύρη σκλαβιά πού είχαν γνωρίσει στην ιστορία τους. Από τον κολοφώνα της δόξας και της αυτοπεποίθησης, όπου είχαν φτάσει, έπεσαν ξαφνικά στην άβυσσο του αφανισμού. Μια τέτοια πτώση οποιονδήποτε άλλο λαό θα τον είχε συντρίψει ηθικά και θα είχε δημιουργήσει στις ψυχές την απάθεια εκείνη πού πωρώνει τα έθνη και τα μεταβάλλει σε άμορφο άθροισμα εγωιστικών ατόμων.

Λίγες βδομάδες ωστόσο έφτασαν για να πάρει ο Ελληνικός λαός την απόφαση του, να ξανασφίξει τα δόντια του, ν' αντιληφθεί με μια σπάνια διαίσθηση ότι ο πόλεμος έπρεπε να συνεχιστεί με άλλα μέσα και να δεχτεί την καινούρια αποστολή με την εγκαρτέρηση του πολεμιστή πού ποτέ δεν ξεχνά το χρέος του. Τις πρώτες μέρες μετά την είσοδο των γερμανικών στρατευμάτων όλοι, με μάτι αλάθητο, μελετούσαν το πολεμικό υλικό του εχθρού και τους ανθρώπους πού το χειρίζονταν. Παρακολουθούσαν τη συμπεριφορά τους, τη νοοτροπία τους και την οργάνωση της πολεμικής μηχανής τους. Όλοι διαπίστωσαν ότι ο Γερμανικός στρατός ήταν στρατός χωρίς επιμελητεία και ήταν σίγουροι για δυο πράγματα: Πρώτα ότι μ’ όλες τις επιτυχίες της η Γερμανία δεν ήταν δυνατό να νικήσει. Και δεύτερο πώς ή Ελλάδα θα δοκίμαζε φριχτή πείνα.

Η πεποίθηση για την τελική ήττα της Γερμανίας —οι Ιταλοί μόνο τα ειρωνικά μειδιάματα προκαλούσαν —δεν έλειψε από τον Ελληνικό λαό ούτε  στις  πιο σκοτεινές στιγμές του  πολέμου. Ούτε μια στιγμή δεν του προκάλεσαν δέος οι κατακτητές. η έμφυτη σκωπτική διάθεση του εύρισκε άφθονη τροφή, και τα πρώτα ελληνικά ανέκδοτα πού κορόιδευαν τους Γερμανούς άρχισαν να κυκλοφορούν και να πληθαίνουν. Παράλληλα οι εκπομπές των συμμαχικών ραδιοφωνικών σταθμών ακούονταν με προσοχή και οι ειδήσεις τους —ευχάριστες ή δυσάρεστες, ενθαρρυντικές η απογοητευτικές— μεταδίδονταν από στόμα σε στόμα.

Η  ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ

Η πρώτη φάση του εσωτερικού μας αγώνα ήταν η περίοδος των Άγγλων αιχμαλώτων και των κρυμμένων Αγγλων. Η ταχύτητα της κατάρρευσης και ή έλλειψη μεταφορικών μέσων είχαν συντελέσει στο να μείνουν στην Ελλάδα αρκετοί Βρετανοί υπήκοοι, Άγγλοι, Νεοζηλανδοί, Αυστραλοί. Όσοι δεν αιχμαλωτίστηκαν, κρύφτηκαν. Ο Ελληνικός λαός τους φιλοξένησε και με κάθε τρόπο τους έδωσε δείγματα της φιλίας του. Πόσες φορές, στους κεντρικότερους δρόμους των Αθηνών, εκδηλώσεις και πράξεις αγάπης για τους Βρετανούς αιχμαλώτους δεν έκαμαν τους Γερμανούς να λυσσάξουν, και πόσες οικογένειες και πόσα άτομα δεν έχασαν την ελευθερία τους γιατί έκρυβαν Άγγλους η διευκόλυναν τη διαφυγή τους;

Ύστερα άρχισε έμπρακτη εκδήλωση αντίστασης. Μια μέρα, στις 30 Μαΐου 1941, ή σημαία με τον αγκυλωτό σταυρό, πού κυμάτιζε στην Ακρόπολη, βρέθηκε κουρελιασμένη στους πρόποδες. Την αντικατάστησαν βέβαια οι Γερμανοί, αλλά οι αφανείς τότε ήρωες αυτής της συμβολικής διαμαρτυρίας με τη χειρονομία τους είχαν κηρύξει τον πόλεμο ολόκληρου του άοπλου λαού εναντίον του κατακτητή. Πρώτη φορά μέσα σε μιαν Ευρώπη πού έτρεμε βρέθηκε ένα μικρό έθνος και μια σκλαβωμένη πόλη να δώσει ένα τέτοιο μάθημα. Ό πόλεμος αυτός ανάβλυζε σαν διάθεση και σαν χρέος μέσα από την ψυχή του λαού. Ο γαβριάς πού έστελνε προς την αντίθετη κατεύθυνση τον Γερμανό στρατιώτη πού είχε χάσει το δρόμο του, ο καθένας πού δυσκόλευε με κάθε τρόπο τη ζωή των Γερμανών πολεμούσε και αυτός με τα μέσα πού διέθετε χωρίς κάνεις να του το υποδείξει.

Ευκαιρία για μια ομαδικότερη εκδήλωση έδωσε ή πρώτη επέτειος της 'Ιταλικής επίθεσης. Τη μέρα εκείνη —διηγείται ένα χρονικό της εποχής — εμφανίστηκαν μπροστά στο μνημείο του Άγνωστου Στρατιώτη πολλοί ανάπηροι, άλλοι με καροτσάκια και άλλοι με τις πατερίτσες. Οι Καραμπινιέροι, άναυδοι, τους άφησαν να περάσουν. Τρεις από αυτούς προχώρησαν για να καταθέσουν ένα απέριττο δάφνινο στεφάνι, και ο ένας μόλις κατορθώνοντας να σταθεί με τα ξυλοπόδαρα του είπε μπροστά στο μνημείο:   «Νεκροί αδελφοί μας, έχουμε πολλά να σας πούμε. Αυτά όμως με τις σημερινές συνθήκες δε λέγονται δυνατά. Ωστόσο εσείς δεν έχετε ανάγκη από λόγια για : να μας καταλάβετε.» Εδώ σταμάτησε για δυο λεπτά. Και μια απόλυτη σιγή απλώθηκε απάνω από τη συγκινητική σκηνή. Έπειτα κατέληξε άπλα: «Και τώρα είμαστε βέβαιοι ότι μας νιώσατε». Ποτέ άλλοτε δεν ειπώθηκαν μπροστά στο Εθνικό μνημείο ωραιότερα λόγια από κείνα πού δεν άκουσαν αυτιά θνητών το Οκτωβριάτικο πρωί του 1941.

Από τα τέλη του 1941 άρχισε η συστηματοποίηση της αντίστασης εναντίον του εχθρού. Την ατομική πρωτοβουλία και τη διάχυτη αγωνιστική διάθεση του λαού έβαλαν σκοπό τους να την αξιοποιήσουν διάφορες οργανώσεις, πού κατόρθωσαν πραγματικά να δώσουν στην Ελλάδα ένα πλατύ και οργανωμένο κίνημα αντίστασης.

Το κίνημα αυτό μπορεί να χωριστεί σε δυο μεγάλες κατηγορίες. Στον μυστικό και στον φανερό πόλεμο. Σιγά - σιγά η ανάγκη του αγώνα άρχισε να διαμορφώνει ένα νέο τύπο ανθρώπου, πού κινδύνευε κάθε στιγμή να χαθεί, χωρίς να έχει την ικανοποιήσει πώς θα μάθουν ποτέ τί έκανε, και πού ήταν υποχρεωμένος να ζει διπλή ζωή, πάντοτε εφιαλτική. Ήταν ο αγωνιστής του μυστικού πολέμου. Χρειαζόταν νεύρα σιδερένια, πίστη ακλόνητη, ψυχραιμία εξαιρετική, επινοητικότητα και εξυπνάδα Ελληνική. Ανταποκρίθηκε σ' όλες αυτές τις ανάγκες.

Οι αγωνιστές του μυστικού πολέμου έδωσαν τον παράνομο τύπο, τις ομάδες οργανωμένου σαμποτάζ, τα δίκτυα πληροφοριών, τα κλιμάκια διαφυγής στη Μέση 'Ανατολή. Σ' όλους αυτούς τους τομείς εργάστηκαν άνθρωποι πού έπνιξαν κάθε αίσθημα ατομικό. Πολλοί εκτελέστηκαν και βασανίστηκαν από τον εχθρό. Όλοι όμως δούλεψαν με αυταπάρνηση και πέτυχαν στο έργο τους.

Η δεύτερη μορφή του κινήματος της αντίστασης στάθηκε ο φανερός πόλεμος, στα βουνά και στις πόλεις. Στα βουνά ο ανταρτικός πόλεμος. Στις πόλεις οι διαδηλώσεις, οι απεργίες, και τον τελευταίο χρόνο της δουλείας οι μάχες με τον κατακτητή και με τα όργανά του.

Από τους πρώτους μήνες του 1942 τα εγκλήματα και οι αυθαιρεσίες των 'Ιταλών, των Γερμανών και των Βουλγάρων ανάγκασαν πολλούς Έλληνες να καταφύγουν στα βουνά. Σιγά-σιγά σχηματίστηκαν ολόκληροι αντάρτικοι στρατοί, πού με κάθε τρόπο ενόχλησαν τις κινήσεις του εχθρού.

'Αλλά και μέσα στις πόλεις η πάλη πήρε πολλές φορές φανερή μορφή. Κάθε επέτειος της 25ης Μαρτίου, της Ιταλικής επίθεσης και της Γερμανικής επίθεσης γιορτάστηκε, και κάθε φορά οι δρόμοι  των Αθηνών βάφτηκαν με  αίμα. Ακόμα  ο Ελληνικός λαός επέτυχε με τις διαδηλώσεις διαμαρτυρίας του να ματαιώσει την πολιτική επιστράτευση, κάτι πού έγινε μόνο στη Ελλάδα.

Σκιές είχε πολλές το κίνημα της αντίστασης, κάνεις δεν το αρνιέται. 'Απόδειξε όμως, με τις πλατειές μάζες πού αγκάλιασε, την ασύλληπτη ψυχή του λαού και στοίχισε πολύ στην Ελλάδα. Πάνω από 100.000 πρέπει να είναι οι νεκροί του: αντάρτες, σκοτωμένοι σε διαδηλώσεις, τουφεκισμένοι για συγκεκριμένη δράση και όμηροι.

Η αντίσταση στοίχισε πολύ στην Ελλάδα. Πρόσφερε όμως και θετικές υπηρεσίες στον συμμαχικό αγώνα. Για δυόμισυ χρόνια απασχόλησε δυσανάλογα μεγάλες εχθρικές δυνάμεις στην Ελλάδα, πού θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν σ' άλλα μέτωπα. Δυσχέρανε τη χρησιμοποίηση της χώρας από τον εχθρό σα διαμετακομιστικό σταθμό δυνάμεων για τις επιχειρήσεις της 'Αφρικής, απότρεψε τη χρησιμοποίηση του ανθρώπινου υλικού της Ελλάδας για την πολεμική προσπάθεια του εχθρού, έδωσε στους Συμμάχους πολύτιμες πληροφορίες και προκάλεσε σημαντικές απώλειες στον εχθρό.

Ο Ελληνικός λαός όμως δούλεψε συνειδητά για όλα αυτά, και δεν μετάνιωσε για τις θυσίες του.

ΕΚΛΟΓΗ