ΣΤΑΥΡΟΣ ΖΟΥΜΠΟΥΛΑΚΗΣ : Γιατί μας αφορούν οι Φαλάσα;

Εβραίοι της Αιθιοπίας διαδηλώνουν έξω από το πρωθυπουργικό γραφείο στην Ιερουσαλήμ.

Γιατί μας αφορούν οι Φαλάσα;

Γράφει ο ΣΤΑΥΡΟΣ ΖΟΥΜΠΟΥΛΑΚΗΣ

​​ 

Το 2005 προβλήθηκε η ταινία «Φύγε, ζήσε και γίνε» («Va, vis et deviens») του Ρουμάνου σκηνοθέτη Ράντου Μιχαλεάνου, ο οποίος από το 1980 ζει μόνιμα στη Γαλλία. Ηταν η τρίτη μεγάλου μήκους ταινία του, μια γαλλοϊσραηλινή παραγωγή. Την ίδια χρονιά κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Grasset και το μυθιστόρημά του, με τον ίδιο ακριβώς τίτλο, γραμμένο σε συνεργασία με τον Αλέν Ντυγκράν (Alain Dugrand). Η ταινία, που δεν έχει προβληθεί στην Ελλάδα, βασιζόταν σε πραγματική ιστορία και έκανε ευρύτερα γνωστό στον δυτικό κόσμο το ζήτημα των Φαλάσα, των Εβραίων της Αιθιοπίας. Πρόκειται για την ιστορία ενός μικρού Αιθίοπα που είναι υποχρεωμένος να εμφανίζεται ως ορφανός και Εβραίος, ενώ δεν είναι ούτε το ένα ούτε το άλλο, και τη δύσκολη ζωή του στο Ισραήλ.

Οι Φαλάσα είναι Εβραίοι της Αιθιοπίας. Η επονομασία αυτή είναι υποτιμητική, σημαίνει στα αμχαρικά τον ξένο. Οι ίδιοι αυτοαποκαλούνται «Μπετά Ισραέλ» (Οίκος του Ισραήλ). Το απλούστερο είναι να τους ονομάζουμε Εβραίους της Αιθιοπίας. Η καταγωγή τους είναι αβέβαιη. Εκείνοι θεωρούν ότι είναι απόγονοι του βασιλιά Σολομώντα και της βασίλισσας του Σαβά. Οι Εβραίοι της Αιθιοπίας έζησαν αποκομμένοι από τον υπόλοιπο εβραϊσμό, εξ ου και οι πολλές ιδιαιτερότητες της λατρείας και της εν γένει θρησκευτικής ζωής τους, η οποία έχει και αρκετά χριστιανικά στοιχεία. Έχουν μοναχισμό, για παράδειγμα, ενώ αγνοούν το Ταλμούδ. Δεν θα επεκταθούμε.

Στη δεκαετία του 1970 έγινε η ραββινική αναγνώριση της εβραϊκότητάς τους και άρα του δικαιώματός τους στην αλιγιά. Δικαιούνται δηλαδή να μεταναστεύουν στο Ισραήλ ως Εβραίοι και να αποκτούν την ισραηλινή υπηκοότητα. Μέχρι το 1984 περίπου 8.000 Αιθίοπες Εβραίοι είχαν καταφέρει να μεταναστεύσουν στο Ισραήλ. Από το φθινόπωρο του 1984 έως την άνοιξη του 1985, το ίδιο το κράτος του Ισραήλ οργανώνει την επιχείρηση «Μωυσής», μια επιχείρηση σωτηρίας και μεταφοράς άλλων 8.000 περίπου Εβραίων, οι οποίοι, μαζί με άλλους Αιθίοπες, είχαν πάρει τον δρόμο της εξορίας προς το Σουδάν, για να γλιτώσουν από την πείνα και τον εμφύλιο πόλεμο. Είχαν ξεκινήσει 12.000 από το Γκοντάρ της Αιθιοπίας, αλλά οι 4.000 πέθαναν στον δρόμο. Το 1991, μια νέα ισραηλινή επιχείρηση, υπό την επωνυμία «Σολομών», θα μεταφέρει στο Ισραήλ άλλους 14.000 Εβραίους της Αιθιοπίας. Από την επόμενη χρονιά αρχίζει μια άλλη μετανάστευση Αιθιόπων προς το Ισραήλ, που διατείνονται ότι είναι και αυτοί Εβραίοι, των Φαλάς Μυρά. Οι ισραηλινές αρχές τους θεωρούν οικονομικούς μετανάστες. Η μετανάστευση των Φαλάς Μυρά έχει περάσει έκτοτε από σαράντα κύματα. Τον Νοέμβριο του 2015 το κράτος του Ισραήλ αποφασίζει να επιτρέψει την αλιγιά στους εναπομένοντες στην Αιθιοπία Φαλάς Μυρά. Την άνοιξη του 2016 υπαναχωρεί. Φέτος τον Αύγουστο την εγκρίνει ξανά. Με αυτή την ευχάριστη αφορμή γράφεται τούτο το σημείωμα. Αν και μένει να το δούμε να γίνεται.

Η κοινότητα των Φαλάσα παρουσιάζει μεγάλο θρησκευτικό ενδιαφέρον. Δεν είναι εδώ ο χώρος να μιλήσουμε για αυτό. Γράφουμε δυο λόγια για τη μετανάστευσή τους στο Ισραήλ, με τη βαθιά πεποίθηση ότι μας αφορά όλους. Έχει όλα τα στοιχεία της ταλαιπωρίας, της αγωνίας, της αβεβαιότητας, της χαράς, της ανθρώπινης αλληλεγγύης που έχει κάθε μετανάστευση. Και πολύ ρατσισμό. Αυτοί οι Αιθίοπες Εβραίοι είναι βεβαίως μαύροι. Μαύροι Εβραίοι, τι σόι Εβραίοι είναι αυτοί; Οι Φαλάσα όμως, για κακή τους τύχη, δεν είναι μόνο μαύροι, είναι φτωχοί και απόκληροι, αναλφάβητοι, στη μεγάλη πλειονότητά τους. Οι Ευρωπαίοι Εβραίοι του Ισραήλ δεν μπορούν να δουν αυτούς τους απόκληρους με καλό μάτι, γιατί στο πρόσωπό τους βλέπουν αυτό που φοβούνται, αυτό που δεν θέλουν να γίνουν οι ίδιοι. Δεν τους νοιάζει η ύποπτη εβραϊκότητά τους ή η μειωμένη γνώση τους της εβραϊκής παράδοσης. Και το χρώμα τους ξεπερνιέται. Το πρόσωπο όμως του φτωχού και απόκληρου θα είναι πάντα απωθητικό στους καλοκαθισμένους της κοινωνίας.

Όπου φτωχός κι η μοίρα του. Η ένταξη των Εβραίων της Αιθιοπίας στην ισραηλινή κοινωνία ήταν για όλους τους μια μακρά εμπειρία υποτίμησης και ταπείνωσης. Οχι ευτυχώς χωρίς αντίδραση εκ μέρους τους, με τη συμπαράσταση και πολλών Ισραηλινών. Το 1985 οι Φαλάσα θα διαδηλώσουν μπροστά στην έδρα του μεγάλου ραββινάτου στην Ιερουσαλήμ, αρνούμενοι να δεχθούν μια νέα συμβολική περιτομή και τελετουργικό λουτρό (μικβέ). Οι διαδηλώσεις αυτές επαναλαμβάνονται και άλλες χρονιές. Θα ενεργοποιηθούν εναντίον τους όλα τα ρατσιστικά στερεότυπα, όπως εκείνο του κινδύνου της δημόσιας υγείας. Στην ταινία του Μιχαλεάνου υπάρχει μια σκηνή όπου οι γονείς του σχολείου στο οποίο πηγαίνει ο μικρός Αιθίοπας απειλούν ότι θα πάρουν τα παιδιά τους, γιατί η παρουσία του εκεί κατεβάζει το μαθησιακό επίπεδο και θέτει σε κίνδυνο την υγεία τους. Το Ωραιόκαστρο υπάρχει παντού, γιατί τα κάστρα του ρατσισμού είναι μέσα μας. Μα δεν είναι μόνον οι πολίτες του Ισραήλ που δεν εξαιρούνται –ούτε αυτοί!– από τον ρατσισμό. Και οι ίδιοι οι Φαλάσα είναι ρατσιστές. Στέφονται και αυτοί κατά των συμπατριωτών τους Φαλάς Μυρά, κατηγορώντας τους ότι δεν είναι Εβραίοι, ότι είναι ψεύτες και απατεώνες. Είναι άνθρωποι από τα ίδια χωριά, έχουν μοιραστεί την ίδια φτώχεια και δυστυχία, αλλά δεν τους θέλουν στο Ισραήλ, τους αισθάνονται ως απειλή, θέλουν απλώς να κατοχυρώσουν τα δικά τους οφέλη. Το έχουμε δει και στην Ελλάδα αυτό το φαινόμενο, παλαιοί μετανάστες να στρέφονται εναντίον των νεοφερμένων. Κανείς μας δεν είναι προφυλαγμένος από τον ρατσισμό.

Έντυπη Καθημερινή/ ΚΟΣΜΟΣ 02.10.2016