Ο Αναξαγόρας και οι Εκλείψεις

 

Ο Αναξαγόρας και οι  Εκλείψεις: Ο πρώτος που τις υπολόγισε σωστά

Οι μελετητές αποδίδουν μερικές φορές στον Θαλή ή στον Εμπεδοκλή του Ακράγαντα  την πρώτη σωστά διατυπωμένη  θεωρία για τις εκλείψεις ηλίου, αλλά ο Αναξαγόρας ήταν αυτός που είχε την επιστημονική δικαίωση

Γράφει ο  Matthew Wills 

Ήταν άραγε ο Έλληνας φιλόσοφος Αναξαγόρας από τις Κλαζομενές (περίπου 500–428 π.Χ.) ο πρώτος άνθρωπος που πρόβαλε τη σωστή θεωρία τόσο των ηλιακών όσο και των σεληνιακών εκλείψεων;  Ο Θαλής, περισσότερο από έναν αιώνα νωρίτερα, είχε μια προσωπική άποψη για το θέμα. Ο σύγχρονος του Αναξαγόρα Εμπεδοκλής ο Ακράγας είχε επίσης δική του άποψη. Ο φιλόσοφος Daniel W. Graham και ο αστρονόμος Eric Hintz συνεργάσθηκαν  για να επιχειρηματολογήσουν και  για να δώσουν τις δάφνες στον Αναξαγόρα, τον οποίο αποκαλούν   ως τον πιθανότερα  « πρώτο εμπειρικό αστρονόμο ».

«Υπάρχουν σοβαρές αμφιβολίες για την ικανότητα του Θαλή είτε να προβλέψει είτε να εξηγήσει μια έκλειψη», εξηγούν, «και δεν υπάρχει καμιά πληροφορία ή ένδειξη  ότι κάποιος μετά από αυτόν είχε σωστά διατυπώσει οποιαδήποτε θεωρία για το θέμα  των εκλείψεων μέχρι την εμφάνιση του Αναξαγόρα και του Εμπεδοκλή. Όποιες και αν ήταν οι γνώσεις του Θαλή πάνω στο θέμα των εκλείψεων, οι εξηγήσεις του για αυτές  δεν βασίστηκαν σε επιστημονική βάση μέχρι την εποχή του Αναξαγόρα».

 

 

Η θεωρία του Αναξαγόρα για τις εκλείψεις ήταν «ουσιαστικά σωστή», γράφουν οι Graham και Hintz. Το θέμα  είναι ότι ο Αναξαγόρας νόμιζε ότι η Γη ήταν ένας λεπτός, επίπεδος δίσκος στο κέντρο του σύμπαντος και ότι τα άλλα ουράνια σώματα, κρατημένα ψηλά από δίνες, περιφέρονταν γύρω από τη Γη. Όσο για τον  Ήλιο αυτός δημιούργησε το δικό του φως και η Σελήνη αντανακλούσε το φως του Ήλιου.

Ο Αναξαγόρας υπέθεσε ότι όταν η Γη βρισκόταν ανάμεσα στον Ήλιο και τη Σελήνη, υπήρχε έκλειψη Σελήνης: η σκιά ή η ομπρέλα της Γης σκοτείνιαζε την επιφάνεια της Σελήνης. Όταν η Σελήνη βρισκόταν ανάμεσα στον Ήλιο και τη Γη, υπήρχε έκλειψη Ηλίου: η ομπρέλα της Σελήνης σκοτείνιαζε την επιφάνεια της Γης.  Αυτό είναι μια βασική γνώση στην εποχή μας, αλλά στην εποχή του Αναξαγόρα η θεωρία του αυτή «σηματοδοτούσε μια ξαφνική πρόοδο στην πρώτη, επιστημονικά σωστή,  εξήγηση της έκλειψης στην ιστορία του κόσμου, όπως σήμερα γνωρίζουμε».

Κι συνεχίζοντας οι Γκράχαμ και Χιντς αναφέρουν ότι ο Αναξαγόρας δεν σταμάτησε εκεί. Συνειδητοποίησε ότι μια έκλειψη Ηλίου θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί ως επιστημονικό εργαλείο. Η σκιά της Σελήνης θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για να υπολογιστεί το μέγεθος της Σελήνης και του  Ήλιου.

«Η περιοχή στην οποία ήταν ορατή η έκλειψη θα περιοριζόταν στην περιοχή που θα σκιαζόταν από τη Σελήνη», γράφουν, «και το μέγεθος της Σελήνης θα ήταν περίπου το ίδιο με τη σκιά της πάνω στη Γη. Εάν ο Ήλιος ήταν πολύ πιο μακριά από τη Γη από ότι από τη Σελήνη, θα μπορούσε να είναι σημαντικά μεγαλύτερος από τη Σελήνη».

Σύμφωνα με τους υπολογισμούς του Αναξαγόρα, η Σελήνη ήταν τόσο μεγάλη όσο η Πελοπόννησος, η χερσόνησος στο νότιο άκρο της ηπειρωτικής Ελλάδας. Ο δε  Ήλιος, λοιπόν, σύμφωνα με αυτόν τον υπολογισμό,  πρέπει να είναι μεγαλύτερος από την Πελοπόννησο.

[Προφανώς, ο Ήλιος είναι πολύ μεγαλύτερος από την Πελοπόννησο, η οποία καλύπτει περίπου 8.320 τετραγωνικά μίλια/21.549 τετραγωνικά χιλιόμετρα. Θα χρειαζόταν λοιπόν  1,3 εκατομμύρια φορές η Γη για να γεμίσει τον όγκο του Ήλιου . Αλλά το θέμα είναι ότι ο Αναξαγόρας έδειξε ότι ο Ήλιος ήταν σίγουρα μεγαλύτερος από όσο φαινόταν.]

 

 

Ποια ηλιακή έκλειψη λοιπόν πυροδότησε αυτόν τον υπολογισμό από την πλευρά του Αναξαγόρα; Οι μελετητές στη δεκαετία του 1970 πρότειναν τις εκλείψεις του 557 π.Χ. και του 463 π.Χ. Ο Graham και ο Hintz διαφωνούν: το 557 π.Χ. ήταν μισός αιώνας πριν από την εποχή του Αναξαγόρα ενώ  η έκλειψη του 463 π.Χ. ήταν ορατή βορειότερα στην ηπειρωτική Ελλάδα και όχι στην Πελοπόννησο. Η μόνη άλλη έκλειψη Ηλίου «ορατή στα ελληνικά εδάφη κατά την ωριμότητα του Αναξαγόρα» ήταν η έκλειψη του 478 π.Χ., όταν ο Αναξαγόρας ήταν περίπου είκοσι δύο ετών. Σε αυτή την έκλειψη, η σκιά της Σελήνης κάλυψε σχεδόν ολόκληρη την Πελοπόννησο, η οποία, βολικά στους υπολογισμούς θεωρήθηκε πως είναι μια περίπου κυκλική ξηρά. Αυτή η έκλειψη, υποστηρίζουν οι συγγραφείς,  υπήρξε η «μόνη άμεση βάση για τον υπολογισμό του μεγέθους του Ήλιου από τον Αναξαγόρα».

Υπάρχουν εκλείψεις ηλίου τουλάχιστον δύο φορές —και μάλιστα κάποιες φορές και πέντε φορές— το χρόνο. Οι περισσότερες ηλιακές εκλείψεις, μερικές ή ολικές, δεν είναι ορατές από όλα τα μέρη της Γης.  Καθώς η Σελήνη είναι περίπου στο ένα τέταρτο του μεγέθους της Γης, αυτή ρίχνει μια στενά εστιασμένη σκιά στην επιφάνεια του μεγάλου αδερφού της. Αυτό οδήγησε στο φαινόμενο της  «καταδίωξης»  των εκλείψεων, τα ταξίδια δηλαδή  κάποιων για να δουν εκλείψεις μακριά από το σπίτι τους. Το φαινόμενο αυτό  είναι πιο έντονο ειδικά στην περίπτωση  ολικών εκλείψεων  όπως αυτή που θα υπάρξει φέτος στις  8ης Απριλίου 2024 και η οποία περνάει από μια στενή περιοχή της Βόρειας Αμερικής. Οι εκλείψεις, γνωστές και ως εραστές της σκιάς (umbraphiles), θα μπορούσαν κάλλιστα να ονομαστούν Αναξαγορασιανές  προς τιμήν του Αναξαγόρα.

Πηγή :

Anaxagoras and the Solar Eclipse of 478 BC by Daniel W. Graham, Eric Hintz

Apeiron: A Journal for Ancient Philosophy and Science, Vol. 40, No. 4 (December 2007), pp. 319-344 (26 pages)

https://daily.jstor.org/anaxagoras-and-the-eclipse-the-first-to-get-it-right/

 

 Αναξαγόρας (~500-428 π.Χ)

 

Ο Αναξαγόρας (~500-428 π.Χ) ήταν σπουδαίος αρχαίος Έλληνας φιλόσοφος και αστρονόμος. Γεννήθηκε στις Κλαζομενές της Ιωνίας περίπου το 500 π.Χ. Ήταν γιος του Ηγησίβουλου ή Εύβουλου και ανήκε σε πλούσιο και αριστοκρατικό γένος. Σε ηλικία 20 ετών εγκαταστάθηκε στην Αθήνα, επιδιδόμενος σε φιλοσοφικές σπουδές, όπου και έζησε εκεί επί 30 χρόνια. Σύμφωνα όμως με την παράδοση κατηγορήθηκε για ασέβεια και αναγκάστηκε να εγκαταλείψει την πόλη.

Γενικά ο Αναξαγόρας προσπάθησε να ανανεώσει την ιωνική φυσιολογία και να τη συνδυάσει με τις πνευματικές κατακτήσεις του Παρμενίδη και του Εμπεδοκλή.

Αστρονομία

Για τη Γη ο Αναξαγόρας πιστεύει πως έχει τυμπανοειδές σχήμα, και πως συγκρατείται στον αέρα, σύμφωνα με τον Αριστοτέλη.

Για τον Ήλιο, ο Διογένης Λαέρτιος αναφέρει πως ο Αναξαγόρας τον θεωρεί διάπυρο λίθο, ενώ το μέγεθός του είναι μεγαλύτερο από την Πελοπόννησο.

Για τη Σελήνη, ο φιλόσοφος πιστεύει πως είναι ετερόφωτη, αλλά τη θεωρεί μια δεύτερη Γη που κατοικείται από ανθρώπους και άλλα όντα. (κατά τον Πλάτωνα).

Για τα άστρα, πιστεύει ότι έχουν όμοια μορφή με αυτή του Ηλίου.

Για τους κομήτες, θεωρεί πως είναι πλανήτες, οι οποίοι εκπέμπουν φλόγες, τους διάττοντες αστέρες τους θεωρεί "σπινθήρες" που εκτινάσσονται από τον αέρα, και για τους μετεωρίτες, ο Αναξαγόρας πιστεύει ότι είναι λίθοι που στροβιλίζονται και έλκονται από τη Γη.

https://el.wikipedia.org/wiki/Αναξαγόρας