Ποδόσφαιρο: Η σύγχρονη παγκόσμια θρησκεία;

 

Ποδόσφαιρο: Η σύγχρονη παγκόσμια θρησκεία;

Άνθρωποι σε όλο τον κόσμο έχουν γοητευτεί από τα μεγάλα ποδοσφαιρικά τουρνουά που διεξάγονται από καιρού εις καιρόν όπως το Ευρωπαϊκό Πρωτάθλημα Ποδοσφαίρου, το Κόπα Αμέρικα, το παγκόσμιο κύπελλο.

 Το ποδόσφαιρο δημιουργεί συνδέσεις μεταξύ των παικτών και των θεατών που αισθάνονται ενωμένοι όταν συμμετέχουν στη ποδοσφαιρική δραστηριότητα μαζί ο καθένας από το δικό του μετερίζι. Αυτή η εμπειρία, την οποία οι μελετητές αποκαλούν «συλλογικό αναβρασμό», καλλιεργεί ένα αίσθημα ενότητας μεταξύ των συμμετεχόντων, ακόμη και αν δεν γνωρίζονται προσωπικά.

Αυτό το συναίσθημα, που προσφέρει το άθλημα — ότι είσαι μέρος κάτι μεγαλύτερου που μεταμορφώνει ζωές,— είναι παρόμοιο με το συναίσθημα που προσφέρει στους πιστούς και κάθε θρησκεία. Οι μελετητές των θρησκευτικών σπουδών έχουν παρατηρήσει εδώ και καιρό πολλές ομοιότητες μεταξύ του αθλητισμού και της θρησκείας. Δηλαδή, ότι και τα δύο προσφέρουν έντονα συναισθήματα και συνδέσεις των ανθρώπων μεταξύ τους.

Αυτή η σύνδεση μεταξύ αθλητισμού και θρησκείας δεν είναι καινούργια. Σε όλη την ιστορία, ο αθλητισμός έχει διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στην κοινοτική και πνευματική ζωή, υπογραμμίζοντας τη διαχρονική του δύναμη να φέρνει τους ανθρώπους κοντά.

 

 

Αθλητισμός και θρησκεία

Οι αρχαίοι Ολυμπιακοί Αγώνες που διεξάγονταν προς τιμήν του θεού Δία και η Ολυμπία, ο τόπος διεξαγωγής των αγώνων, είχε πολλά θρησκευτικά ιερά, ναούς και αθλητικές εγκαταστάσεις. Ένα άλλο αρχαίο άθλημα, το Μεσοαμερικανικό Παιχνίδι με Μπάλα, πιθανότατα είχε επίσης θρησκευτική σημασία για τους συμμετέχοντες .

Ενώ τα ορατά θρησκευτικά σύμβολα απουσιάζουν από το γήπεδο ποδοσφαίρου (αλλά είναι ζωντανά αλλού), ο ζήλος των οπαδών που παρακολουθούν ποδοσφαιρικούς αγώνες συχνά συγκρίνεται με θρησκευτική λατρεία. Για πολλούς, η παρακολούθηση ενός αγώνα προσφέρει μια απόδραση από την καθημερινότητα.

Οι τελετουργίες, που ορίζονται ως «μεθοδευμένη, επαναλαμβανόμενη και συμβολική ενσάρκωση πολιτισμικών (ή ατομικών) πεποιθήσεων και αξιών», αποτελούν μια σημαντική πτυχή τόσο της θρησκείας όσο και του αθλητισμού. Οι τελετουργίες είναι ένας τρόπος με τον οποίο οι άνθρωποι εκφράζουν και επιβεβαιώνουν τα πιστεύω τους .

Το ποδόσφαιρο έχει πολλές στιγμές που χαρακτηρίζονται από τελετουργική συμπεριφορά. Στην αρχή του αγώνα, για παράδειγμα, οι αρχηγοί σφίγγουν τα χέρια και ανταλλάσσουν σημαίες. Αυτές οι ενέργειες συνήθως θεωρούνται ως χειρονομίες φιλίας, αλλά οι μελετητές έχουν καταδείξει την τελετουργική σημασία των δώρων. Η πρόθεση πίσω από το δώρο και η συνοδευτική εθιμοτυπία έχουν σημασία.

Τα δώρα είναι προεκτάσεις των ανθρώπων που τα προσφέρουν. Όπως και οι διπλωματικές ανταλλαγές δώρων ή ο τρόπος με τον οποίο οι άνθρωποι φέρνουν δώρα εγκαινίων στο νέο σπίτι ενός φίλου, τα δώρα αποτελούν μια ορατή υπόσχεση ότι θα υπάρξουν περισσότερες ανταλλαγές στο μέλλον.

 

 

Επιδείξεις πίστης

Οι παίκτες κάνουν επίσης επιδείξεις της πίστης τους ενώ παίζουν . Μερικοί παίκτες κάνουν θρησκευτικά σημάδια όταν εισέρχονται ή εξέρχονται από το γήπεδο, αναζητώντας υποστήριξη από την πίστη τους κατά τη διάρκεια του αγώνα .

Κατά τη διάρκεια του Παγκοσμίου Κυπέλλου του 2022, η μαροκινή ομάδα απήγγειλε τη Σούρα Αλ-Φατίχα, το πρώτο κεφάλαιο από το Κοράνι, πριν από τη διαδικασία των πέναλτι . Μερικοί μουσουλμάνοι παίκτες πέφτουν στο έδαφος και προσκυνούν κατά το  πατροπαράδοτο εθιμοτυπικό των μουσουλμάνων αφού σκόραραν ένα γκολ σε ένδειξη ευγνωμοσύνης.

Δεν συνδέονται όλες οι προσωπικές τελετουργίες με θρησκείες, αλλά εξακολουθούν να είναι ιδιαίτερα συμβολικές. Ο Λιονέλ Μέσι είναι γνωστός για το ότι δείχνει με τα δύο δάχτυλα προς τα πάνω για να γιορτάσει τα γκολ του. Κάποτε εξήγησε ότι αυτό γίνεται για να τιμήσει την αείμνηστη γιαγιά του , η οποία απεβίωσε το 1998 όταν ήταν 11 ετών. Εκείνη έφερε τον Μέσι στον πρώτο του αγώνα ποδοσφαίρου ως παιδί.

Ομοίως, η Αμερικανίδα ποδοσφαιρίστρια Σοφία Σμιθ τίμησε την εκλιπούσα συμπαίκτριά της, Κέιτι Μέγιερ, το 2023 μιμούμενη έναν παλιότερο πανηγυρισμό που έκανε η Μέγιερς στα εθνικά πρωταθλήματα του 2019. Μέσω αυτών των τελετουργιών, οι παίκτες και όσοι τους παρακολουθούν, διασχίζουν τον χρόνο και τον χώρο.

 

 

Συμπεριφορά οπαδών

Οι οπαδοί επιδίδονται επίσης σε τελετουργικές συμπεριφορές, εκφράζοντας τη συλλογική τους ταυτότητα μέσα από τα ρούχα και τις ζητωκραυγές τους. Το κασκόλ ποδοσφαίρου, ιστορικά ένα πρακτικό αντικείμενο, έγινε ένα ευρέως διαδεδομένο σύμβολο ενότητας και υποστήριξης λόγω της ευκολίας κατασκευής του στο χέρι .

Οι οπαδοί του ποδοσφαίρου είναι ιδιαίτερα γνωστοί για τα ιδιαίτερα συνθήματα τους, τα οποία εξελίχθηκαν από πρακτικές των τελών του 19ου αιώνα στις σημερινές τους μορφές τη δεκαετία του 1960 .

Σε ορισμένες χώρες, το ποδόσφαιρο είναι τόσο σημαντικό που οι αγώνες γίνονται εθνικά γεγονότα. Για παράδειγμα, η βρετανική αλυσίδα παντοπωλείων Tesco ανακοίνωσε τροποποιημένο ωράριο στις 14 Ιουλίου για να επιτρέψει στους υπαλλήλους της να παρακολουθήσουν τον αγώνα της Αγγλίας στον τελικό της UEFA.

 

Δεισιδαιμονίες στο ποδόσφαιρο

Το ποδόσφαιρο, όπως κάθε άθλημα, περιέχει στοιχεία πέρα από τον έλεγχο των παικτών. Μια ομάδα πρέπει να παίζει καλά για να κερδίσει, αλλά χρειάζεται και τύχη 

Μελέτες δείχνουν ότι η ομάδα που ξεκινάει ένα παιχνίδι έχει μεγαλύτερες πιθανότητες να σκοράρει. Στη διαδικασία των πέναλτι, η ομάδα που ξεκινάει έχει σημαντικό πλεονέκτημα νίκης . Δεδομένου ότι η ρίψη κερμάτων καθορίζει τόσο τα εναρκτήρια λάκτισμα όσο και τη σειρά των πέναλτι, αυτές οι στιγμές τύχης μπορούν να είναι καθοριστικές.

Οι παίκτες συχνά υιοθετούν ρουτίνες πριν και κατά τη διάρκεια του παιχνιδιού με την ελπίδα να επηρεάσουν το αποτέλεσμα του παιχνιδιού. Αυτές οι συμπεριφορές μπορεί να περιλαμβάνουν το να κάθονται στην ίδια θέση στο λεωφορείο της ομάδας, να φορούν συγκεκριμένα ρούχα ή κοσμήματα , να τρώνε συγκεκριμένα φαγητά, να ακούν συγκεκριμένη μουσική ή να βάζουν παπούτσια με συγκεκριμένη σειρά. Οποιαδήποτε απόκλιση από αυτές τις ρουτίνες μπορεί να προκαλέσει άγχος και ενδεχομένως να επηρεάσει την απόδοση.

Πολλοί παίκτες έχουν τατουάζ αναφορές σε σημαντικά άτομα για αυτούς, καθώς και σύμβολα και μότο. Μελέτες δείχνουν ότι τα τατουάζ λειτουργούν ως ενσωματωμένες αναμνήσεις και συνεχείς υπενθυμίσεις πραγμάτων που είναι σημαντικά για τους κατόχους τους . Επίσης, τα τατουάζ βοηθούν τους κατόχους τους να αποκτήσουν έλεγχο στο σώμα τους και να αισθάνονται πιο μοναδικοί και σίγουροι .

Καμία μελέτη δεν μπορεί να αποδείξει κάποια σχέση μεταξύ αυτών των δραστηριοτήτων και της λεγόμενης τύχης που έχουν οι παίκτες κατά τη διάρκεια ενός αγώνα. Είναι αδύνατο να αποδειχθεί ότι η κατανάλωση συγκεκριμένου φαγητού ή η χρήση κορδέλας έχει ως αποτέλεσμα την επίτευξη γκολ. Ωστόσο, η αποτελεσματικότητα αυτού του είδους της τελετουργικής συμπεριφοράς είναι αδιαμφισβήτητη.

Οι τελετουργίες που επαναλαμβάνονται με συγκεκριμένη σειρά μπορούν να βοηθήσουν στον έλεγχο των επιπέδων άγχους και να κάνουν τους ανθρώπους να αισθάνονται ότι έχουν μεγαλύτερη ελευθερία δράσης . Δεν μπορεί κανείς να ελέγξει το αποτέλεσμα, αλλά μπορεί να αναλάβει δράση για την ευημερία του.

 

 Ποδόσφαιρο και θρησκεία

Τελικά ο ποδοσφαιρικός αγώνας και η θρησκευτική τελετουργία μοιράζονται περισσότερα κοινά απ’ ό,τι φανταζόμαστε. Από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, το ποδόσφαιρο λειτουργεί ως ένας χώρος συλλογικής έκστασης, τελετουργίας και πίστης, που συχνά αγγίζει τα όρια του ιερού. Η σχέση αυτή άλλωστε αναλύεται διεξοδικά και στο πέμπτο τεύχος της γαλλικής επιστημονικής επιθεώρησης Football(s), με τίτλο «Οι Θρησκείες του Ποδοσφαίρου» όπου ο εθνολόγος Christian Bromberger παρομοιάζει τον ποδοσφαιρικό αγώνα ως μία θρησκευτική τελετή όπου οι παίκτες παρουσιάζονται ως «ιερείς», το γήπεδο ως «ναός» και οι φίλαθλοι ως «πιστοί» που βιώνουν συλλογική έκσταση. Οι τελετουργίες πριν, κατά τη διάρκεια και μετά τον αγώνα — όπως οι χειρονομίες πίστης, οι προσευχές, οι πανηγυρισμοί — ενισχύουν αυτή τη μεταφορά . Άλλωστε η έκσταση που βιώνουν οι φίλαθλοι σε έναν αγώνα προσφέρει  μια έντονη συναισθηματική εμπειρία που ενώνει ανθρώπους διαφορετικών υποβάθρων, παρόμοια με τη θρησκευτική λατρεία .

 

Πηγές

Μεγάλο μέρος του άρθρου αναδημοσιεύουμε  με άδεια του Creative Commons από το άρθρο «Το ποδόσφαιρο και η θρησκεία έχουν περισσότερα κοινά από όσα νομίζετε» της Χάνα Τερβανότκο Αναπληρώτριας καθηγήτριας, Θρησκευτικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο McMaster. Ολόκληρο το άρθρο θα το βρείτε εδώ:

·         https://theconversation.com/soccer-and-religion-have-more-in-common-than-you-might-think-234459