Οικογενειακό πορτραίτο που περιλαμβάνει μια φιγούρα η οποία έχει διαγραφεί με επιθετικές γραμμές. Οι υπόλοιπες φιγούρες είναι μικρές και απομακρυσμένες, με αποσυνδεδεμένες εκφράσεις. Οι ασυνήθιστες γραμμές και τα έντονα χρώματα αποπνέουν μια αίσθηση σύγκρουσης ή έντασης μέσα στην οικογένεια.
Και όμως αν οι γονείς ήξεραν να διαβάζουν τις ζωγραφιές των παιδιών
τους θα συνειδητοποιούσαν ότι:
ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΜΙΛΑΝΕ ΜΕ ΤΑ ΣΚΙΤΣΑ ΤΟΥΣ
Πίσω από τα χρώματα που χρησιμοποιούν βρίσκεται ο χαρακτήρας τους, πίσω από τα θέματα που ζωγραφίζουν κρύβονται, τα προβλήματα τους. Και από το μέγεθος των ζωγραφιών αναδύεται ή συμπεριφορά τους.
Της ΦΡΙΝΤΑΣ ΜΠΙΟΥΜΠΙ
Χρόνια τώρα, η παιδική ζωγραφική γοητεύει και προβληματίζει ψυχολόγους, εκπαιδευτικούς και γονείς.
Οι πιο προοδευτικοί δάσκαλοι έχουν κατανοήσει ότι η τέχνη στο σχολείο, όταν διδάσκεται σωστά, παίζει ένα μεγάλο ρόλο «εμπλουτισμού» της προσωπικότητας τού παιδιού: Δραστηριοποιεί τη φυσική του περιέργεια, το ωθεί να εξωτερικέψει τα αισθήματα του, το βοηθάει ν' αναπτύξει τη φαντασία του και τις διανοητικές του ικανότητες, κι ακόμα να οργανώσει στο μυαλό του τις εικόνες που βλέπει γύρω του.
Οι ψυχολόγοι, απ’ τη δική τους μεριά, έχουν με πολλούς τρόπους χρησιμοποιήσει την παιδική ζωγραφική σαν μέσο διάγνωσης της ψυχικής κατάστασης τού παιδιού. Παρατηρώντας, αναλύοντας και ταξινομώντας τις παιδικές ζωγραφιές, έχουν κατορθώσει να βγάλουν μερικά, πολύ χρήσιμα, γενικά συμπεράσματα, για την παιδική ψυχολογία και σε ειδικές περιπτώσεις να παρακολουθήσουν τη διανοητική ανάπτυξη του παιδιού, την προσαρμοστικότητα του την ψυχική του ισορροπία, τους φόβους και τις κρυφές του ανησυχίες.
Οι γονείς, τέλος, έχουν πολλές φορές σταθεί με απορία ή και δέος ακόμη, μπροστά στα ακατανόητα ιερογλυφικά των παιδιών τους και στις τολμηρές, συχνά, γραφίστικες εκφράσεις της φαντασίας τους. Ένας πατέρας, πριν από λίγο καιρό, ζήτησε τη γνώμη ενός ψυχολόγου, γιατί το παιδί του, παρ' όλο που είχε κλείσει τα δέκα και παρά τις προσπάθειες της δασκάλας του, ζωγράφιζε σαν να ήταν νήπιο. Ο πατέρας, μέ εύλογη ανησυχία, έδειξε στον ειδικό ένα χαρτί όπου το παιδί είχε, υποτίθεται, ζωγραφίσει τη γειτονιά του — ένα θέμα που είχε δοθεί από τη δασκάλα σ’ όλη την ταξη. Το χαρτί ήταν γεμάτο μουτζούρες: κύκλους, γραμμές, σπείρες, ημιτελή τετράγωνα, ακαθόριστες γωνίες... «Είναι το παιδί μου ανώμαλο;» ρωτούσε ο πατέρας. 0 ψυχολόγος απέφυγε ν’ απαντήσει πριν γίνουν άλλα τεστ, άλλα είναι αρκετά βέβαιος ότι πράγματι υπάρχει κάποια ανωμαλία στην προσωπικότητα τού παιδιού και στη διανοητική του ανάπτυξη.
Ο ίδιος διηγείται μια άλλη περίπτωση δωδεκάχρονου αγοριού, που τα ψυχικά τραύματα του είχαν φανεί από ένα σχέδιο που είχε κάνει και που οι γονείς του είχαν βρει μέσα σ’ ένα από τα σχολικά του βιβλία: Πάνω σε μια ριγωτή κόλλα τετραδίου, το αγόρι είχε ζωγραφίσει έναν «εσταυρωμένο», με τεράστια καρφιά σ’ όλο του το σώμα. Δύο άγρια λιοντάρια άπλωναν επάνω του τα νύχια τους και ξέσκιζαν τις σάρκες του. Το σχέδιο — ένας εφιάλτης — ήταν πολύ ακαθόριστο, άλλα δύο λέξεις πάνω απ’ την κεντρική φιγούρα εξηγούσαν το θέμα: «Εγώ» και δίπλα τ’ όνομα. Το παιδί είχε κάνει την αυτοπροσωπογραφία του.
Ακόμα όμως και σε ομαλότερες περιπτώσεις, η παιδική ζωγραφιά μπορεί να πει πολλά για την προσωπικότητα τού παιδιού. Η κ. Μαριέττα Ρήγα, ζωγράφος και κοινωνιολόγος που έχει ασχοληθεί αρκετά μ' αυτό το θέμα, επιβεβαιώνει την γνωστή άποψη ότι «όλα όσα βάζει το παιδί πάνω στο χαρτί-και ο τρόπος που τα βάζει έχουν σημασίας Από τα χρώματα που χρησιμοποιεί, και τα σχήματα, ως την ένταση με την όποια πατάει το μολύβι του και τη διάταξη που δίνει στα σχήματα πάνω στο χαρτί του. Επισημαίνει όμως μια επιφύλαξη της. Ότι η ζωγραφιά από μονή της δεν μπορεί να χρησιμεύσει σαν μέσο διάγνωσης, άλλα μόνο σαν ένα βοήθημα, για την κατεύθυνση που πρέπει να πάρει ή έρευνα τού ειδικού.
Ένας απλουστευμένος οδηγός για την ανάλυση της παιδικής ζωγραφικής δίνεται (πάντα με επιφύλαξη) από την κ. Ρήγα:
Τα χρώματα: Από τα τρία δυνατά χρώματα (το κόκκινο, το κίτρινο και το μπλε) που θα χρησιμοποιήσει πιθανώς το παιδί για τη ζωγραφιά του φαίνεται μια γενική τάση του. Αν, για παράδειγμα, χρησιμοποιεί πολύ το κόκκινο, δείχνει δυναμικότητα, ενεργητικότητα, αυτονομία και ζωτικότητα. Η χρήση τού μπλε μπορεί να σημαίνει συναισθηματικότητα κι ευαισθησία. Το κίτρινο φανερώνει αυθορμητισμό, γνησιότητα ίσως κι εκκεντρικότητα. «Αυτά φυσικά, δεν ισχύουν για την παιδική ζωγραφική μόνο», σημειώνει η κ. Ρήγα θυμίζοντας ότι ακόμα κι όταν μιλάμε για μεγάλους ζωγράφους, όπως τον Πικάσο, συνηθίζουμε ν’ αναφερόμαστε στη «γαλάζια» ή την «ροζ» εποχή του.
Χαρακτηριστική μπορεί να είναι και η υπερβολική χρήση τού μαύρου. «Σε παλιότερες έρευνες που είχαν γίνει για τη σχέση της ψυχικής κατάστασης του παιδιού με το χρώμα», λέει η κα Ρήγα:, «είχε ζητηθεί απ’ τα παιδιά των πόλεων να ζωγραφίσουν το περιβάλλον τους. Τα παιδιά ζωγράφισαν γκρίζες πόλεις. Κι αυτό δεν έγινε γιατί οι πόλεις ήταν γκρίζες (το παιδί δεν προσπαθεί ν’ απεικονίσει το θέμα του σαν σε φωτογραφία), αλλά γιατί ή διάθεση τους ήταν γκρίζα — ουδέτερη, άχρωμη».
Ο εγώ – κεντρισμός είναι μια υγιής παιδική εκδήλωση
• Η διάθεση τού χώρου: Το παιδί δεν καταλαμβάνει πάντα με τη ζωγραφική του όλο το χαρτί που έχει στη διάθεση του, άλλα αν αποφεύγει συστηματικά να επεκταθεί πέρα από μια μικρή γωνία, δείχνει δειλία και μια έλλειψη εμπιστοσύνης στον εαυτό του. Μια δωδεκάχρονη μαθήτρια της κ. Ρήγα ήταν μια τέτοια περίπτωση. Όσο κι αν ή δασκάλα της την ενθάρρυνε να γεμίσει με χρώματα τη σελίδα, αρνιόταν Περιοριζόταν σε μια μικρή γωνιά στο κάτω μέρος της σελίδας, κάνοντας αχνά — αν και άρτια— σχέδια. Αποδείχτηκε τελικά ότι ο πατέρας του κοριτσιού, που ήταν ο ίδιος ζωγράφος, είχε δημιουργήσει στο παιδί «μπλοκάρισμα» για τις δικές του ικανότητες και φόβο ότι η δική του ζωγραφική δεν ήταν καλή, συγκρινόμενη με του πατέρα του.
• Η διάταξη των αντικειμένων πάνω στο χαρτί: Το να βάλει το παιδί τον εαυτό του στο κέντρο, είναι ένα δείγμα εγωκεντρισμού, άλλα και μια υγιής εκδήλωση στις μικρές ηλικίες. Γενικά, Η κεντρική φιγούρα συμβολίζει το θέμα που απασχολεί το παιδί περισσότερο (όχι πάντα ανησυχητικά).
• Το μέγεθος τού σχήματος: Ένα δυσανάλογα μεγάλο σχήμα μπορεί να εκφράζει την επιθετικότητα τού παιδιού που το ζωγραφίζει.
Μπορεί ακόμα να εκφράζει την ανάγκη του να απλωθεί ή και την καταπίεση που νιώθει από κάποιον ή κάτι.
• Το θέμα της ζωγραφικής: Δείχνει επίσης το πρόβλημα που απασχολεί το παιδί (αν διαλέγει συχνά να ζωγραφίζει σπίτια λόχου χάρη, μπορεί να ερμηνευτεί σαν μια ανάγκη του να εκφραστεί για την οικογένεια του). Αλλά τα θέματα είναι και ζήτημα ηλικίας.
Απ’ τη στιγμή που το νήπιο μπορεί να κρατήσει ένα μολύβι σχηματίζει στο χαρτί αποκλειστικά σχεδόν κύκλους και γραμμές. Αργότερα ανθρωπάκια. Γύρω στα 5 ή 6 χρόνια του, σπιτάκια κ..ο.κ.
• Τα επαναλαμβανόμενα σβησίματα δείχνουν αβεβαιότητα —ως ένα βαθμό, χαρακτηριστικό τού ομαλού παιδιού. Η πίεση τού μολυβιού δηλώνει την ένταση στην όποια βρίσκεται το παιδί ή, στο άλλο άκρο (η πιο απαλή γραμμή) κάποιο φόβο, ανασφάλεια ή δειλία.
Όταν ζωγραφίζουν την οικογένεια σε μορφές ζώων
Στο Κέντρο Συμβουλευτικής Ψυχολογίας, όπου διδάσκονται μαθήματα εξελικτικής ψυχολογίας σε γονείς που θέλουν κάποια βοήθεια για να λύσουν τα προβλήματα των παιδιών τους, γίνεται τώρα ένα τεστ, που απευθύνεται στα παιδιά, με θέμα: «Ζωγραφίστε την οικογένεια σας στο Κέντρο», «είναι ένα από τα μέσα που χρησιμοποιούμε για να εξακριβώσουμε την ασυνείδητη στάση τού παιδιού απέναντι στη σχέση του με την οικογένεια του, με τον εαυτό του, με το ρόλο που καλείται να έχει μέσα στην οικογένεια κι ακόμα είναι ένας τρόπος για να διαπιστωθεί η άποψη που έχει το παιδί για τη σχέση των άλλων μελών της οικογένειας μεταξύ τους».
Έχει επιτυχία το τεστ; "Απόλυτη. Φτάνει να είναι τα παιδιά κάτω των 12 χρονών, ώστε να εκφράζονται με μεγαλύτερη γνησιότητα. Τα μεγαλύτερα παιδιά έχουν ανάγκη να δώσουν μια «επιτυχημένη, κοινωνικά» εικόνα, και η ανάγκη τους αυτή θολώνει το ασυνείδητο. Στο κάλεσμα δηλαδή, να ζωγραφίσουν την οικογένεια τους, τα μεγαλύτερα παιδιά θα απαντούσαν ζωγραφίζοντας την οικογένεια όχι όπως είναι, άλλα όπως θα ήθελαν να είναι. Για τον ίδιο λόγο ζητείται από τα παιδιά ν’ αποτυπώσουν την οικογένεια τους σε μορφή ζώων. Διαφορετικά, η στάση τους να «καλλωπίσουν» την πραγματικότητα θα ήταν πιο έντονη και θα τους απασχολούσαν λεπτομέρειες που απομακρύνουν από την ουσία και που, εν πάση περιπτώσει, δεν έχουν για τα συγκεκριμένα τεστ, καμιά σημασία.
«Εκείνο που έχει σημασία», εξηγεί η κ. Ξεφτέρη, «είναι η θέση που κατέχει στην εικόνα το κάθε ζώο σε σχέση με τ' άλλα, Η κατεύθυνση στην όποια κοιτούν, η καθαρότητα τού προσώπου, κ.ά. Εμείς αναλύουμε, μετά, την κάθε εικόνα, συζητάμε τις απόψεις μας με τους γονείς και βλέπουμε πόσο εκπληκτικά καθαρά αποδίδει πάντοτε η εικόνα του παιδιού την πραγματικότητα. Ό,τι δεν μπορεί να πει το παιδί με λόγια το φωνάζει με τη ζωγραφιά ταυ».
Το «έργο» δεν πρέπει απαραίτητα, γι’ αυτό το τεστ, να είναι γνήσιο. Η «πατηκοσούρα» επιτρέπεται. Για παράδειγμα τα ζώα μιας εικόνας από τα δείγματα που μάς δείχνει η κ. Ξεφτέρη είναι αντιγραφή από κάποιο βιβλίο. «Κι όμως η σύνθεση μιλάει από μόνη της για τη σχέση των μελών της οικογένειας: Τα ζώα που αντιπροσωπεύουν τη μητέρα και τον πατέρα κοιτάζουν προς αντίθετες κατευθύνσεις. Το 9άχρονο κοριτσάκι που έκανε-την εικόνα απουσιάζει απ’ αυτήν —πράγμα που φανερώνει, ίσως, τη χαμηλή άποψη που έχει σχηματίσει για τον εαυτό του. Πρόκειται μάλλον για μια οικογένεια ανταγωνιστική και τελειοκρατική, όπου ένα άτομο —και πιο συγκεκριμένα, το παιδί— δεν γίνεται αποδεκτό, παρά μόνο αν είναι πολύ καλό».
Μια καγκουρό καλύτερη απ’ τους γονείς
Ένα κορίτσι 10 χρονών ζωγράφισε ένα μικρό ποντικάκι ( πατέρας του), ένα μεγάλο λιοντάρι, στραμμένο προς το μέρος του ποντικιού, (η μητέρα του), μια όμορφη καγκουρό (η baby-sitter που προσέχει το παιδί όσο οι γονείς είναι στη δουλειά) μια μικρότερη καγκουρό (o εαυτός του). Οι ψυχολόγοι είδαν σ' αυτή την εικόνα τον πατέρα σαν ένα αδύναμο άτομο, τη μητέρα σαν μια δυναμική και προστατευτική γυναίκα, την «baby-sitter» σαν ένα άτομο δοτικό, και το ίδιο το κοριτσάκι σαν ένα αρκετά ευτυχισμένο παιδί, πoy ταυτίζεται, ίσως, (ίδιο σχήμα) με την κοπέλα.
Πράγματι, από τη συνέντευξη που ακολούθησε με τους γονείς, φάνηκε ότι δεν είχαν πέσει έξω: Ο πατέρας ήταν ένας άνθρωπος μάλλον παθητικός και χωρίς πολύ θέληση, Η μητέρα δυναμική, πετυχημένη, το στήριγμα της οικογένειας, η κοπέλα τρυφερή με το παιδί και το παιδί ευτυχισμένο μαζί της.
Κάτω από τον τίτλο «Ζώα στο δάσος» ένα οκτάχρονο αγόρι ζωγράφισε τον πατέρα ταυ σαν ιπποπόταμο κι ακριβώς από κάτω τη γιαγιά του (μητέρα τού πατέρα του) και τα δυο αδέλφια του —επίσης σαν ιπποπόταμους. Τη μητέρα του και τον εαυτό του τους αποτύπωσε με τη μορφή δύο ζώων που μοιάζουν με φίδια, σκουλάκια ή κόκκαλα. Στη συνέντευξη με τους ψυχολόγους, η μητέρα είπε: «Πράγματι, έτσι είναι. Νιώθω καταπιεσμένη, χαμένη κάτω από την παρουσία τού άντρα μου και της πεθεράς μου. Τα μεγαλύτερα παιδιά μου δε με λογαριάζουν. Έχω παρηγοριά μου τον μικρό κι αυτός έμενα»...
Μια επτάχρονη, έχει ένα πρόβλημα που έγινε φανερό με τη ζωγραφιά της: Μαλώνει πολύ με τ' αδέλφια της. Τα νιώθει επιθετικά. Νιώθει να την ανταγωνίζονται και να την καταπιέζουν. Στο χαρτί της, ζωγράφισε τον εαυτό της σαν γαϊδουράκι, να στέκεται στο ίδιο επίπεδο με τον πατέρα της (το ίδιο ζώο) και τη μητέρα της (γάτα). Τ αδέλφια της σ’ ένα χαμηλότερο επίπεδο: Ο αδελφός της, ένα είδος σκαντζόχοιρου κι ή αδελφή της, ένα όρθιο σκουλήκι!
Το τεστ είναι σχεδόν αλάνθαστο. Η ασφάλεια ή η ανασφάλεια, η δύναμη ή η αδυναμία, η υποταγή ή η αίσθηση ελευθερίας και ανεξαρτησίας, ότι μπορεί να βασανίζει το παιδί ή να το επηρεάζει ευνοϊκά, εκφράζονται και επαληθεύονται. Με τον κατάλληλο χειρισμό μπαίνουν κιόλας τα πράγματα στη θέση τους. Αλλά —τονίζουν οι ειδικοί— ποτέ δεν επιτρέπει η έκφραση του παιδιού μια τόσο απλουστευμένη ερμηνεία, ώστε να βρίσκεται διέξοδος σε μια «σπιτική» διάγνωση ή θεραπεία.
Ανάγκη να υλοποιήσει τον κόσμο του
Στο σπίτι των Μπερταμίνη ζωγραφίζουν όλοι. Η Ρία, τώρα 16 χρόνων, είχε κερδίσει το 1976, στον Διεθνή Διαγωνισμό Σανκάρ, τό ασημένιο μετάλλιο. Στον ίδιο διαγωνισμό, η νεότερη κόρη της οικογένειας, η Χριστίνα, κέρδισε, δύο χρόνια αργότερα, όταν ήταν μόλις δέκα χρόνων, το χρυσό μετάλλιο Νερού, συναγωνιζόμενη με εκατοντάδες παιδιά από 124 χώρες.
«Τα παιδιά μου ζωγράφιζαν από ενός έτους», λέει η κ. Πανάγου – Μπερταμίνη, ζωγράφος η ίδια και καθηγήτρια ζωγραφικής σ' ένα σχολείο της Αθήνας. «Αλλά δεν νομίζω ότι το ταλέντο των παιδιών — κρίνοντας κι από τους μαθητές μου — έχει τόση σημασία, όση έχει η ενθάρρυνση και η εργατικότητα τού παιδιού. Έχω εντοπίσει στη διάρκεια της καριέρας μου μερικά ταλέντα — όχι πολλά — άλλα τα παιδιά αυτά δεν εξελίχθηκαν, ενώ, αντίθετα, παιδιά χωρίς ταλέντο, που ενθαρρύνθηκαν, που δεν επαναπαύτηκαν στο ταλέντο τους και που εργάστηκαν, κι ακόμα, παιδιά που είχαν χρόνο να εργαστούν και με κάποια ιδιαίτερη προσοχή από τους δασκάλους και τους γονείς τους εξελίχθηκαν θαυμάσια».
Ανάλογη είναι και η γνώμη τού καθηγητού της Σχολής Καλών Τεχνών, στο Ε.Μ.Π., κυρίου Δημ. Μυταρά *:
«Μιλώντας για την παιδική ζωγραφική και για το πόσο μπορεί απ’ αυτή να εντοπιστεί το ταλέντο του παιδιού θα έπρεπε πριν απ’ όλα να μην κάνουμε σύγχυση ανάμεσα στη ζωγραφική των «μεγάλων» ή των ζωγράφων και τη ζωγραφική των παιδιών κάτω των δέκα ετών.
»Τό παιδί από τα τρία του χρόνια περίπου, δηλαδή πολύ πριν μάθει να γράφει και να διαβάζει, αρχίζει να σχεδιάζει και να εκφράζεται με χρώματα, προσπαθώντας να υλοποιήσει τον κόσμο του. Η ανάγκη αυτή, είναι τόσο έντονη, ώστε είναι ελάχιστο το ποσοστό των παιδιών που σ’ αυτή την ηλικία δεν ζωγραφίζουν. Ένας προσεκτικός «αναγνώστης» αυτής της ζωγραφικής θα μπορούσε να εντοπίσει όλα τα προβλήματα, τις φοβίες και τις αγάπες ενός μικρού παιδιού. Οι εμπειρίες και οι εντυπώσεις από τον περιβάλλοντα χώρο του, είτε είναι αυτός ο φυσικός χώρος είτε ο ψυχικός, έχουν με τόση σφοδρότητα θίξει την ευαισθησία του, ώστε είναι αμφίβολο αν θα έχει εντονότερες εντυπώσεις στον υπόλοιπο βίο του.
»Πιστεύω ότι σ' αύτη την ηλικία η ζωγραφική των παιδιών παρουσιάζει τα χαρακτηριστικά της μεγάλης τέχνης. Η αμεσότητα στην έκφραση, η λιτότητα στο υλικό (το παιδί δεν το σταματάνε οι τεχνικές δυσκολίες), η ακρίβεια στη σύνθεση (σπάνια ή σχεδόν ποτέ δεν έχω δει λανθασμένη σύνθεση σε παιδικό σχέδιο), καθώς και η αβίαστη και χωρίς όρια φαντασία, είναι χαρακτηριστικά της μεγάλης τέχνης. Νομίζω ότι το μάθημα της ζωγραφικής σ' όλη τη διάρκεια τού Δημοτικού είναι απαραίτητο για την καλλιέργεια και την ψυχική ισορροπία των μικρών μαθητών και, ταυτόχρονα, ένας αλάνθαστος δείκτης της ευαισθησίας, της φαντασίας, των φυσικών ροπών και της νοημοσύνης τους.
»Στην Ελλάδα, δεν γνωρίζω τι χώρο «πιάνει» αυτό το μάθημα και κατα πόσο είναι ειδικευμένο το διδακτικό προσωπικό. Νομίζω ότι μόνο λίγα πρόσωπα και ιδιωτικά σχολεία δίνουν στο μάθημα της ζωγραφικής ικανοποιητική έκταση.
» Αλλά δε θα έπρεπε να θεωρήσουμε τους μικρούς ζωγράφους ένα είδος «μικρού Μότσαρτ». Διότι σπάνια η λαμπρή καριέρα συνεχίζεται μετά τα 12 χρόνια. Τα χαρακτηριστικά της μεγάλης τέχνης εξαφανίζονται και οι διαδικασίες για την εξέλιξη τού ταλέντου είναι πλέον τελείως διαφορετικές. Το ποσοστό μικραίνει τρομακτικά και δεν πιστεύω — από τη μικρή πείρα που έχω — ότι η ετήσια παραγωγή μας σε ζωγράφους ξεπερνάει τα πέντε ή δέκα άτομα, χωρίς αυτό να σημαίνει, βέβαια, ότι τα άτομα αυτά είναι και απόφοιτοι της Σχολής Καλών Τεχνών».
Σε μια εποχή όπου τα παιδιά μεγαλώνουν μέσα σε πληθώρα ερεθισμάτων αλλά και πιέσεων, οι ζωγραφιές τους παραμένουν ένας από τους πιο αληθινούς και αυθεντικούς καθρέφτες της ψυχής τους. Δεν χρειάζεται να είμαστε ειδικοί για να τους δώσουμε σημασία. Αρκεί να παρατηρούμε με αγάπη και να ακούμε με προσοχή τα χρώματα και τις γραμμές που ίσως λένε πολύ περισσότερα απ’ όσα μπορούν να χωρέσουν οι λέξεις. Ίσως τότε καταφέρουμε να δούμε τα παιδιά μας όχι όπως φαίνονται, αλλά όπως νιώθουν.
· Ο Δημήτρης Μυταράς (Χαλκίδα, 18 Ιουνίου 1934 - Αθήνα, 16 Φεβρουαρίου 2017) ήταν σύγχρονος Έλληνας ζωγράφος με διεθνή καταξίωση και καθηγητής της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών (ΑΣΚΤ).
Η Φρίντα Μπιούμπι γεννήθηκε στην Αθήνα το 1938 και σπούδασε δημοσιογραφία στο Πανεπιστήμιο του Οχάιο. Στις ΗΠΑ ξεκίνησε και τη δημοσιογραφική της σταδιοδρομία, συνεργαζόμενη με διάφορα έντυπα, ενώ από το 1967 έδινε ανταποκρίσεις για το περιοδικό «Γυναίκα».
Το 1973 επέστρεψε στην Ελλάδα και συνέχισε τη συνεργασία της με το περιοδικό «Γυναίκα», δημοσιεύοντας έρευνες, σχόλια, χρονογραφήματα και ελεύθερο ρεπορτάζ.
Το 1974 συνεργάστηκε με το περιοδικό «Τετράδιο» και στη συνέχεια με την εφημερίδα «Αθηναϊκή», την «Καθημερινή» και από το 1976 με το «Βήμα» και τον «Ταχυδρόμο».
Επίσης, διετέλεσε διευθύντρια της ελληνικής έκδοσης του « Reader’s Digest».
Η Φρίντα Μπιούμπι απεβίωσε τις πρώτες μέρες του 2009 σε ηλικία 70 ετών και άφησε και πλούσιο συγγραφικό έργο. Έγραψε, κυρίως, μυθιστορήματα, διηγήματα και βιογραφίες, μεταξύ των οποίων τα 13 Φεγγάρια, Σχέσεις οργής, Και το όνειρο πάγωσε.
ΤΟ ΒΗΜΑ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ 17.2.1980
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου