ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΠΛΟΙΑ
Απ’ τα πανάρχαια χρόνια, όταν ο άνθρωπος κοίταξε τον ορίζοντα και αναρωτήθηκε τι υπάρχει πέρα από τα βουνά και τα νερά, η θάλασσα στάθηκε πρόκληση και υπόσχεση. Ο ελληνικός κόσμος γεννήθηκε αγκαλιασμένος με το πέλαγος· νησιά, ακρογιάλια, κόλποι και λιμάνια συνθέτουν το σκηνικό ενός πολιτισμού που μεγάλωσε με τα πανιά τεντωμένα στον άνεμο.
Η ναυτοσύνη των αρχαίων Ελλήνων δεν υπήρξε απλώς τεχνολογικό κατόρθωμα – ήταν τρόπος ζωής, τρόπος σκέψης, ήταν πορεία προς τη γνώση, το εμπόριο, την εξουσία και την πνευματική άνθηση.
Στη διαδρομή των αιώνων, τα πλοία έγιναν σύμβολα δύναμης, φορείς πολιτισμού και σιωπηλοί μάρτυρες μαχών, εξερευνήσεων και μεταφορών. Στην αφήγηση που ακολουθεί, εστιάζουμε σε τρεις χαρακτηριστικούς τύπους ελληνικών πλοίων που σημάδεψαν την ιστορία της ναυσιπλοΐας και φώτισαν με την παρουσία τους τον δρόμο του ανθρώπου μέσα στο απέραντο γαλάζιο.
Η προφορική παράδοση λέει ότι ο πρώτος που απόκτησε ναυτικό ήταν ο Μίνωας, βασιλιάς της Κρήτης, που κυριάρχησε με τα πλοία του στο μεγαλύτερο μέρος της ελληνικής θάλασσας και της Μεσογείου.
Κυρίεψε τις Κυκλάδες και ίδρυσε αποικίες στα περισσότερα νησιά, απ' όπου έδιωξε τους Κάρες πειρατές, κι εγκατέστησε άρχοντες τους γιους του. Οι θαλάσσιες συγκοινωνίες έγιναν ασφαλέστερες.
Επίσης ο Όμηρος αναφέρει ότι από τα χίλια διακόσια καράβια, της εκστρατείας του Τρωϊκού πολέμου, τα βοιωτικά είχαν εκατόν πενήντα άνδρες και τα καράβια του Φιλοκτήτη πενήντα.
Πιθανόν να το αναφέρει σαν παράδειγμα ύπαρξης μεγαλύτερων και μικρότερων πλοίων, αφού στον «Νηών Κατάλογο» δεν κάνει λόγο για καράβια άλλου μεγέθους. Το ότι οι άνδρες ήταν και πλήρωμα και πολεμιστές το αναφέρει όταν κάνει λόγο για τα καράβια του Φιλοκτήτη όπου λέει ότι όλοι οι κωπηλάτες ήταν και τοξότες.
Λέγεται επίσης ότι πρώτοι οι Κορίνθιοι οργάνωσαν το ναυτικό τους κατά τρόπο περίπου όμοιο με το σημερινό. Πρώτοι απ' όλους τους Έλληνες, οι Κορίνθιοι κατασκεύασαν τριήρεις. Φαίνεται μάλιστα ότι ο Κορίνθιος ναυπηγός Αμεινοκλής, κατασκεύασε τέσσερα πολεμικά για λογαριασμό της Σάμου.
Και οι Ίωνες αργότερα, απόκτησαν σπουδαίο ναυτικό. Στον πόλεμο εναντίον του Κύρου, κατόρθωσαν για λίγο καιρό ν' αποκτήσουν την κυριαρχία στις θάλασσες. Και ο Πολυκράτης, τύραννος της Σάμου, τον καιρό του Καμβύση, γιου του Κύρου, είχε δυνατό ναυτικό.
Αλλά φαίνεται ότι, αν και οι στόλοι αυτοί δημιουργήθηκαν πολλές γενεές μετά τον Τρωικό Πόλεμο, εντούτοις περιελάμβαναν λίγες τριήρεις και χρησιμοποιούσαν περισσότερο καράβια με πενήντα κουπιά και εμπορικά όπως την εποχή τον Τρωικού πολέμου. Μόνο λίγο πριν από τα Μηδικά και από το θάνατο του Δαρείου -που διαδέχτηκε τον Καμβύση- οι Σικελοί τύραννοι και οι Κερκυραίοι απόκτησαν τριήρεις σε μεγάλο αριθμό.
Οι Αιγινήτες και οι Αθηναίοι, και ίσως μερικοί άλλοι, δεν είχαν παρά μικρούς στόλους και τα περισσότερα καράβια ήταν με πενήντα κουπιά.
Μόνο αργότερα, όταν οι Αθηναίοι βρέθηκαν σε πόλεμο με τους Αιγινήτες και διαγραφόταν και ο φόβος επιδρομής των βαρβάρων, τους έπεισε ο Θεμιστοκλής να δημιουργήσουν στόλο -τα ξύλινα τείχη - με τον οποίο αργότερα ναυμάχησαν. Και τα πλοία αυτά δεν είχαν κατάστρωμα σ’ όλο τους το μήκος».
Οι αποκαλύψεις της αρχαιολογικής σκαπάνης για τη ναυσιπλοΐα και τα πλοία των αρχαίων Ελλήνων
Από εργαλεία κατασκευασμένα από οψιδιανό της Μήλου -ένα είδος σκληρού ηφαιστειακού γυαλιού- που βρέθηκαν στο σπήλαιο Φράγχθη (Φράχθι) της ανατολικής Πελοποννήσου, κοντά στην Ερμιόνη, αποδεικνύεται η θαλάσσια επικοινωνία στον ελληνικό χώρο στην όγδοη χιλιετηρίδα π.Χ. Το γεγονός αυτό τοποθετεί τη ναυτική δραστηριότητα πριν από τη γεωργία και την κτηνοτροφία.
Στη Σύρο ανακαλύφθηκαν κεραμικά με εγχάρακτες παραστάσεις κωπήλατων πλοίων που χρησιμοποιούσαν οι Κυκλαδίτες από τον τρίτη χιλιετία π.Χ.
Λέγεται ότι οι Κυκλαδίτες είναι οι πρώτοι που κατασκεύασαν πλοία με τρόπιδα (καρίνα), επινόηση ισοδύναμη σε σπουδαιότητα μ' εκείνη του τροχού για τις μετακινήσεις στην ξηρά.
Η τρόπις επέτρεψε στους ναυτικούς και στα πλοία να ταξιδεύουν στην ανοιχτή πλέον θάλασσα και να πλοηγούνται με μεγαλύτερη ακρίβεια και ασφάλεια.
Ανάμεσα στα πλοία που ξεχωρίζουν στην ιστορία της ελληνικής ναυτοσύνης, τέσσερα θεωρούνται σταθμοί και σε αυτά θα αναφερθούμε εκτενέστερα:
ΤΟ ΜΙΝΩΪΚΟ ΠΛΟΙΟ ΤΩΝ ΧΑΝΙΩΝ.
Ένα πλοίο της Μινωικής Εποχής (16ος -15ος αιώνας π.χ.)
Τα Μινωικά πλοία ήταν τα πλοία που χρησιμοποιούσαν οι Μινωίτες, όταν άνθισε στην Κρήτη ο πολιτισμός τους. Ήταν πλοία εξαιρετικά εξελιγμένα για την εποχή τους και συνέβαλαν στην κυριαρχία της Κρήτης στις θάλασσες του Αιγαίου και της ανατολικής Μεσογείου.
Τουλάχιστον από τον 16ο π.Χ. αιώνα, οι αρχαίοι Μινωίτες κυριαρχούσαν στις θάλασσες του Αιγαίου και της Ανατολικής Μεσογείου. Ήταν ένας λαός που χρησιμοποιούσαν τα πρωτοποριακά φτιαγμένα για την εποχή πλοία τους για ειρηνικούς – εμπορικούς σκοπούς, και αποτέλεσαν ορόσημο στην ανάπτυξη του διεθνούς εμπορίου στην ανθρώπινη ιστορία.
Το εμπορικό δίκτυο που ανέπτυξαν μέσω του θαλάσσιου εμπορίου συμπεριελάμβανε πρακτικά όλο τον τότε γνωστό κόσμο: Από την ηπειρωτική Ελλάδα, και κυρίως τις Μυκήνες που άκμαζαν εκείνη την εποχή, μέχρι την Κύπρο, την Συρία, την Ανατολία, τη Μεσοποταμία, και την Αίγυπτο, ενώ τα Μινωικά πλοία έφταναν και τόσο μακριά όσο στην Ιβηρική Χερσόνησο, τη δυτική άκρη της Μεσογείου.
Τα προϊόντα που εμπορεύονταν οι αρχαίοι Μινωίτες είχαν μια μεγάλη ποικιλία: Από προϊόντα διατροφής, όπως το ελαιόλαδο (το οποίο μπορούσε να διατηρηθεί για μήνες εν πλω), μέχρι κεραμικά σκεύη και μέταλλα όπως χαλκός, ασήμι και χρυσός, αλλά και υλικά που τότε ήταν σπάνια και πολύτιμα, όπως ο κρόκος, που χρησιμοποιούταν για τη βαφή υλικών και θεωρείται ότι είχε μεγάλη σημασία στις θρησκευτικές τελετές της εποχής.
Τα πλοία των Μινωιτών ήταν κυρίως κωπήλατα και ιστιοφόρα, πλοία μικτής χρήσης, κατάλληλα για ταξίδια σε μεγάλες αποστάσεις.
Κατασκευάζονταν από κορμούς δέντρων, με τη χρήση αιγυπτιακών και ασσυριακών τεχνικών.
Υπήρχαν διάφορα μεγέθη πλοίων, με τα μεγαλύτερα να φτάνουν τα 30 μέτρα μήκος, με πλήρωμα έως και 55 άτομα και 42 πλατιά κουπιά.
Διέθεταν πανί, το οποίο χρησιμοποιούνταν με ούριο άνεμο, και πιθανότατα και πηδάλια.
Χρησιμοποιούνταν για εμπόριο, εξερεύνηση και πιθανώς και για πολεμικούς σκοπούς.
Τα Μινωικά πλοία είναι αυτά που συνέβαλαν στην ανάπτυξη του διεθνούς εμπορίου και στην εξάπλωση του Μινωικού πολιτισμού ενώ αποτελούν τρανή απόδειξη της τεχνολογικής και ναυτικής υπεροχής των Μινωιτών.
Ένα από τα πιο εντυπωσιακά εκθέματα του Μουσείου Αρχαίας και Παραδοσιακής Ναυπηγικής στην Κρήτη είναι ένα μοντέλο Μινωικού πλοίου.
Το ανακατασκευασμένο Μινωικό Πλοίο είναι μήκους 17 μέτρων. Χρειάστηκαν 4 περίπου χρόνια για να δημιουργηθεί. Κατά την κατασκευή του χρησιμοποιήθηκαν τα υλικά και οι μέθοδοι που χρησιμοποιούσαν και οι αρχαίοι Μινωίτες: το σκαρί δημιουργήθηκε από κορμούς από κυπαρίσσια, και η στεγανοποίηση του επιτεύχθηκε από διαδοχικές στρώσεις υφάσματος που είχε εμποτιστεί σε ένα μίγμα ρετσινιού και βοδινού λίπους.
Η κατασκευή του Μινωικού Πλοίου ολοκληρώθηκε στις αρχές του 2004. Από την αρχή το πλοίο δημιουργήθηκε με σκοπό να είναι αξιόπλοο και αυτό το απέδειξε περίτρανα το καλοκαίρι της ίδιας χρονιάς. Στις 24 Μαΐου του 2004 το πλοίο ξεκίνησε το παρθενικό – και μεγάλο – ταξίδι του, όταν απέπλευσε από τα Χανιά με πλήρωμα 24 ατόμων. Στις 24 Ιουνίου έφτασε στον Πειραιά, αφού συνόδευσε το πιστό αντίγραφο της αρχαίας Αθηναϊκής Τριήρους που είχε δημιουργηθεί για να μεταφέρει την Ολυμπιακή Φλόγα για τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 2004.
ΤΟ ΠΛΟΙΟ ΤΗΣ ΘΗΡΑΣ
Ένα πλοίο της Μινωικής Εποχής (15ου αιώνας π.χ.)
Κατά τις ανασκαφές στο Ακρωτήρι της Θήρας, ανακαλύφθηκε στο Νότιο τοίχο του δωματίου 5, της χαρακτηρισμένης ως Δυτικής Οικίας, μία τοιχογραφία μήκους τεσσάρων σχεδόν μέτρων και ύψους 43 εκατοστών.
Πρόκειται για μία ζωφόρο που συμπτωματικά είναι η καλύτερα διατηρημένη απ’ όσες τοιχογραφίες βρέθηκαν στις ανασκαφές του Ακρωτηρίου, και εκτίθεται σήμερα στο Αρχαιολογικό Μουσείο των Αθηνών.
Στη ζωφόρο αυτή παρουσιάζεται με λεπτομέρεια και ακρίβεια μία νηοπομπή αποτελούμενη από 11 πλοία κάθε μεγέθους. Κωπήλατα με κουπιά χωρίς σκαρμούς, κωπήλατα με σκαρμούς, καθώς και ιστιοφόρα.
Η νηοπομπή της Σαντορίνης μας δίνει, επίσης πληροφορίες για τον τρόπο πλοήγησης, ανάλογα με τον τύπο, πληροφορίες για την ιστιοφορία, για τον οπλισμό των ανδρών και άπειρες λεπτομέρειες που ανατρέπουν πολλές θεωρίες για την ιστορία του Αιγαίου της εποχής, αλλά και αντιλήψεις για τη ναυπηγική και τη ναυσιπλοΐα. Βλέπουμε λοιπόν ένα αμφίπρωρο πλοίο, ένα πλοίο δηλαδή που μπορεί να πλέει και προς τις δυο κατευθύνσεις με μια απλή αναστροφή της θέσης των κωπηλατών.
Ένα άλλο χαρακτηριστικό του πλοίου αυτού είναι ότι φέρει στο πρυμναίο του μέρος αφενός έμβολο για τον εμβολισμό των εχθρικών πλοίων κι αφετέρου το ομοίωμα ενός άγριου αιλουροειδούς για την τρομοκράτηση των εχθρών.
Η ΑΘΗΝΑΪΚΗ ΤΡΙΗΡΗΣ
Ένα πλοίο του Χρυσού αιώνα (5ος αιώνας π.χ.)
Αν και πρώτοι οι Κορίνθιοι ήταν εκείνοι που κατασκεύασαν τριήρεις, οι Αθηναίοι ήταν που τις ανάδειξαν σε μια ακατανίκητη πολεμική μηχανή.
Οι Αθηναϊκές Τριήρεις θεωρήθηκαν το αριστούργημα της αρχαίας ελληνικής ναυπηγικής. Ήταν τα πλοία που κατατρόπωσαν τους Πέρσες, κι έκαναν την Αθήνα κυρίαρχο της θάλασσας και της υπόλοιπης Ελλάδας, χαρίζοντας της τον πλούτο και το κλέος που δημιούργησε τον Χρυσό της Αιώνα.
Ταχύτατες και ευέλικτες οι Αθηναϊκές τριήρεις είχαν μήκος 37 μέτρων, πλάτος 5,20 μ. και βύθισμα 1,5 μέτρα. Κάθε τριήρης είχε έως 170 κωπηλάτες, 85 σε κάθε πλευρά, και σε τρεις σειρές, απ' όπου πήρε και το όνομα της.
Οι κωπηλάτες ονομάζονταν ανάλογα με τη θέση τους, της επάνω σειράς, θρανίτες, της μεσαίας, ζυγίτες και της κάτω σειράς, θαλαμίτες. Στην πλώρη της, η τριήρης, έφερε ένα τρομερό σιδερένιο έμβολο, στο οποίο κανένα πλοίο της εποχής δεν μπορούσε να αντισταθεί.
Με την ταχύτητα και την ορμή που της έδιναν οι 170 γυμνασμένοι κωπηλάτες, έπεφτε πάνω στα εχθρικά πλοία διαπερνώντας τα ύφαλα τους, σκορπώντας τρόμο και πανικό.
Όλοι οι κωπηλάτες ήταν ελεύθεροι Αθηναίοι πολίτες.
Εκατέρωθεν της πρύμνης υπήρχαν τα πηδάλια. Έφερε δύο ιστούς με τετράγωνα πανιά, για να μπορεί να ιστιοδρομεί με τον άνεμο.
Η επιφάνεια του μεγαλύτερου πανιού υπολογίζεται στα 150τ.μ. περίπου.
Το πλοίο της Κερύνειας
Ένα εμπορικό πλοίο της εποχής τον Μεγάλου Αλεξάνδρου (3ος αιώνας π.Χ.)
Το 1967, στα ανοιχτά της Κερύνειας, στην Κύπρο, εντοπίστηκε από έναν ντόπιο δύτη, σε βάθος 30 μέτρων, ένα ναυάγιο, με φορτίο αρχαίους αμφορείς.
Τις έρευνες και την ανέλκυση του ανέλαβε το τμήμα Ναυτικής Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου του Τέξας με τη συμμετοχή ειδικών από 12χώρες.
Οκτώ χρόνια κράτησαν οι έρευνες, η ανέλκυση και η συντήρηση του ναυαγίου, του αρχαιότερου ελληνικού πλοίου που βρέθηκε ποτέ. Αποκαλύφτηκε πως το πλοίο ήταν ένα εμπορικό πλοίο του κλασικού 3ου αιώνα π.Χ., από εκείνα που εκτελούσαν μεταφορές στα νησιά, στα μικρασιατικά παράλια και στην Ανατολική Μεσόγειο.
Το πλοίο είχε μήκος γύρω στα 15 μέτρα, πλάτος 4,5 μ. και ο ιστός του υπολογίζεται στα 11 μέτρα. Το κυρίως φορτίο του πλοίου ήταν αμφορείς με κρασί από τη Ρόδο, 29 μυλόπετρες από τη Νίσυρο και αμφορείς από τη Σάμο, που θεωρήθηκε και ο τόπος προέλευσης του. Σύνολο 404 αμφορείς. Μετέφερε ακόμη και 10.000 αμύγδαλα
Κύριο χαρακτηριστικό του πλοίου αυτού είναι ο τρόπος ναυπήγησης του. Αντί να είναι κατασκευασμένο με τον κλασικό τρόπο, πρώτα ο σκελετός (νομείς) και κατόπιν το κέλυφος (πέτσωμα), αυτό ήταν κατασκευασμένο αντίστροφα: πρώτα κατασκευάστηκε το κέλυφος και κατόπιν έμπαινε ο σκελετός.
Μόνο η καρίνα του πλοίου σώζεται, αλλά σε συνδυασμό με κάποιες αναπαραστάσεις σε αγγεία, και κυρίως σε ένα μοντέλο πλοίου από πηλό, της ίδιας εποχής, που βρέθηκε πάλι στην Κύπρο, μπόρεσαν να ανασυνθέσουν ολόκληρο το πλοίο, με κάθε λεπτομέρεια.
Φθάνοντας στο τέλος της αναφοράς μας μπορούμε να διατυπώσουμε την άποψη ότι τα πλοία των αρχαίων Ελλήνων δεν ήταν μόνο σκαριά ξύλινα, με κουπιά και πανιά· ήταν καρποί τόλμης, φαντασίας και τεχνικής, σμιλεμένοι από το όνειρο της υπέρβασης. Ήταν τα εργαλεία με τα οποία ο άνθρωπος αναμετρήθηκε με τη θάλασσα, με το άγνωστο, με την ίδια του τη μοίρα.
Από την παντοκρατορία του Μίνωα, τις θαλάσσιες νηοπομπές της Μινωικής Θήρας μέχρι τις τριήρεις της αθηναϊκής υπεροχής και τα εμπορικά του ελληνιστικού κόσμου, κάθε πλοίο αφηγείται μια ιστορία επιβίωσης, γνώσης και πολιτισμού.
Οι ανασκαφές έφεραν στο φως όχι απλώς ξύλα και αντικείμενα, αλλά τη μνήμη ενός λαού θαλασσινού, που έμαθε να ταξιδεύει όχι μόνο σε πελάγη, αλλά και στο άγνωστο του μέλλοντος.
Η κληρονομιά αυτή, βαθιά ριζωμένη στο συλλογικό μας ασυνείδητο, μάς καλεί να την αφουγκραστούμε, να τη μελετήσουμε και να την κουβαλήσουμε μαζί μας – σαν φάρο σε κάθε ταξίδι προς το αύριο.
Πηγές:
https://www.avracityhotel.gr/el/article/minoan-ship-chania-city-museum/
https://www.protagon.gr/epikairotita/oi-omilitikes-toixografies-tis-thiras-sto-fws-44341298522
https://santorinipress.gr/28474-2/
https://sofixanthi.blogspot.com/2014/05/blog-post_14.html
https://threadreaderapp.com/user/hermahai
Διεθνείς Συλλογές : Αρχαία Ελληνικά πλοία
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου