Στράτου Θεοδοσίου - Μάνου Δανέζη : Julius – Ιούλιος - Ιούλης

Julius – Ιούλιος - Ιούλης

Των Στράτου Θεοδοσίου - Μάνου Δανέζη

Επίκ. καθηγητών Αστροφυσικής Τμήματος Φυσικής Πανεπιστημίου Αθηνών

Ο ΙΟΥΛΙΟΣ, ο έβδομος μήνας του Γρηγοριανού Ημερολογίου, με διάρκεια 31 ημερών, ήταν ο πέμπτος μήνας του δεκάμηνου ρωμαϊκού έτους, απ' όπου η αρχική ονομασία του, Quintilis, δηλαδή Πέμπτος (μήνας), από το λατινικό quintus (πέμπτος). Με την προσθήκη των μηνών Ιανουαρίου και Φεβρουαρίου από τον Νουμά Πομπίλιο (715-673 π.Χ.), και την κατοπινή προώθηση τους στην αρχή του έτους, ο Ιούλιος έγινε ο έβδομος μήνας του, διατηρώντας πάντως την ονομασία Quintilis.

Αργότερα, το 44 π.Χ.-710 A.U.C. (Ab Urbae Conditae - Από Κτίσεως Πόλεως [Ρώμης]) ο Μάρκος Αντώνιος, μετά τη δολοφονία του Ιουλίου Καίσαρα στις Είδους Μαρτίου (15 Μαρτίου), μετονόμασε τον Quintilis σε Julius (Ιούλιο), προς τιμήν του αναμορφωτή του ημερολογίου Ιουλίου Καίσαρα, που, σύμφωνα με την παράδοση, είχε γεννηθεί την 7η ημέρα αυτού του μήνα. Η αλλαγή επικυρώθηκε ταυτόχρονα από τη Ρωμαϊκή Σύγκλητο. Όπως αναφέρει ο Πλούταρχος, «[...] Των δε λοιπών έκαστον από της τάξεως, ώσπερ αριθμούντες ωνόμαζον πέμπτον, έκτον, έβδομον, όγδοον, ένατον, δέκατον. Είτα ο πέμπτος, από Καίσαρος του καταγωνισαμένου Πομπήιον, Ιούλιος [...]» (Βίος Νουμά, 19). Έκτοτε ο μήνας αυτός διατηρεί την ονομασία του στο Ιουλιανό και το Γρηγοριανό, αλλά και στο Νέο Διορθωμένο Ιουλιανό ημερολόγιο.

Στις Νώνες Ιουλίου, και ιδιαίτερα την 7η μέρα του, γίνονταν στη Ρώμη, προς τιμήν της Ήρας, οι Nonae Caprotinae, γιορτές στις οποίες, εκτός από τις Ρωμαίες πατρικίες, είχαν δικαίωμα να λαμβάνουν μέρος και οι σκλάβες τους.

Τον Ιούλιο εορτάζονταν στη Ρώμη και στις άλλες μεγάλες πόλεις της ιταλικής χερσονήσου τα Matralia, μια γιορτή που άλλοι ερευνητές την τοποθετούν στα μέσα Ιουνίου. Ήταν αφιερωμένη στη mater Matuta, την Ινώ ή Λευκοθέα, θεά της πρωίας. Η Matuta, αρχικά προσωποποίηση της αυγής, αργότερα ετιμάτο ως θεά προστάτιδα της μητρότητας και της τεκνοποίησης, ιδιότητες επίσης της Ήρας -άλλωστε, κατ' άλλους, mater Matuta ήταν μία από τις προσφωνήσεις της Ήρας ως προστάτιδας θεάς του τοκετού και της μητρότητας. Πρώτος ο Σέρβιος Τύλλιος (578-34 π.Χ.), ο έκτος βασιλιάς της Ρώμης, οικοδόμησε, στο Forum Boarium της Ρώμης, ναό της Matuta. Έκτοτε καθιερώθηκαν προς τιμήν της τα Matralia.

Μεταγενέστερα, οι Ρωμαίοι καθιέρωσαν τη Matuta και ως θεά προστάτιδα της θάλασσας και, των ναυτικών.

Στην Ελλάδα, παρά την επικράτηση ως επίσημου του Ιουλιανού ημερολογίου και ονοματολογίου των ρωμαϊκών μηνών, ποτέ δεν έπαψε να υπάρχει η παράλληλη ανεπίσημη γεωργική, κτηνοτροφική ή, αργότερα, χριστιανική ονοματοθεσία των μηνών. Όλες αυτές οι ονομασίες είναι σχετικές με τη θέση των μηνών στο έτος, με τις γεωργικές και τις κτηνοτροφικές εργασίες που εκτελούνται στους αντίστοιχους μήνες, καθώς και με τις χριστιανικές εορτές που πανηγυρίζονται κατά τη διάρκεια τους.

Έτσι, ο Ιούλιος αναφέρεται ως Ιούλης, Δευτερόλης και Δευτερογιούλης, ως δεύτερος και κύριος μήνας του καλοκαιριού, εφόσον πρώτος μήνας του καλοκαιριού -Πρωτόλης, Πρωτογιούνης ή Πρωτογιούλης- θεωρείται και είναι ο Ιούνιος.

Γενικά στην αγροτική Ελλάδα ο Ιούλιος ονομάζεται Αλωνάρης, Αλωνιστής, Αλωνητής, Αλωνιάτης ή Αλωνευτής, γιατί τότε γίνεται το αλώνισμα των δημητριακών. Στα ορεινά της πατρίδας μας συναντάται και με την ονομασία Θεριστής, καθώς εκεί, στα πιο ψυχρά, δηλαδή, κλίματα, ο θερισμός γίνεται τον Ιούλιο.

Ο Ιούλιος αναφέρεται ακόμα ως Αηλιάς ή Αηλιάτης, από τη γιορτή, στις 20 του μηνός, του προφήτη Ηλία, ο οποίος, ως έφορος των καιρικών φαινομένων, τιμάται ιδιαιτέρως από τους γεωργούς. Έτσι, είναι συνηθισμένες, σε περιπτώσεις ανομβρίας, οι λιτανείες και παρακλήσεις προς τον προφήτη για να έλθει η ευεργετική βροχή.  

Ο Ιούλιος συνδυάζεται και με άλλους αγίους που γιορτάζονται κατά τη διάρκεια του. Υπάρχει, σχετικά, η λαϊκή ρήση: «Ο Αηλιάς κόβει σταφύλια και η Αγία Μαρίνα σύκα», με την έννοια ότι από τη μέρα του προφήτη Ηλία αρχίζει ο τρύγος, ενώ ήδη από τη γιορτή της Αγίας Μαρίνας, στις 17, έχουν αρχίσει να ωριμάζουν και τα σύκα -στη Ρόδο, εξάλλου, ο Ιούλιος λέγεται και Φουσκομηνάς ή Χασκόμηνας, γιατί τότε φουσκώνουν και χάσκουν, δηλαδή ωριμάζουν και ανοίγουν, τα σύκα. Κι ακόμα, επειδή στη διάρκεια του ωριμάζουν τα σταφύλια και γυαλίζει η ρώγα τους, σε διάφορες περιοχές, ιδιαίτερα στη Νάξο και τη Χίο, ο Ιούλιος αναφέρεται ως Γυαλιστής ή Γυάλινος.

Στη Σωζόπολη (Ανατολική Ρωμυλία) τον Ιούλιο ονόμαζαν και Αηκερα-κίτη, απ' τη γιορτή της Αγίας Κυριακής, την 7η ημέρα του, ενώ στον Πόντο λεγόταν και Χορτοκόπος, επειδή τότε έκοβαν το χόρτο στους αγρούς.

Ο Ιούλιος δεν σχετίζεται με αστρονομικά γεγονότα ή ιδιαίτερα αστρικά φαινόμενα. Ωστόσο, λόγω της καλοκαιρίας που επικρατεί κατά τη διάρκεια του, προσφέρει έναν υπέροχο έναστρο ουρανό, κατάλληλο για παρατηρήσεις και ουρανογραφία. Τον Ιούλιο, οπότε ο Ήλιος βρίσκεται στον ζωδιακό αστερισμό του Λέοντα, φαίνονται θαυμάσια στον νυχτερινό ουρανό όλοι οι αειφανείς αστερισμοί: Μικρή και Μεγάλη Αρκτος, Κασσιόπη, Κηφέας και Δράκοντας. Επίσης διακρίνονται καθαρά οι αστερισμοί του Βοώτη, του Ηρακλή, του Κύκνου, του Πήγασου, του Αετού, της Λύρας με τον λαμπρό αστέρα Βέγα, ενώ νότια δεσπόζει ο ζωδιακός αστερισμός του Σκορπιού, με τον κοκκινίζοντα λαμπρό αστέρα Αντάρη να απαστράπτει στο μέσον του.

Επτά Ημέρες της Καθημερινής τόμος ΜΘ