Μανόλης Τριανταφυλλίδης,ο πατέρας της νεοελληνικής γλώσσας

Με αφορμή την έναρξη της νέας σχολικής χρονιάς παρουσιάζουμε μια προσωπικότητα που υπήρξε ο πατέρας της νεοελληνικής γλώσσας.

Μιλάμε φυσικά για τον Μανόλη Τριανταφυλλίδη.

Ο Μανόλης Τριανταφυλλίδης ( 1883 Αθήνα – 1959 Αθήνα) υπήρξε έλληνας γλωσσολόγος και ένας εκ των ιδρυτών του Εκπαιδευτικού Ομίλου, οργάνου του εκπαιδευτικού δημοτικισμού με μεγάλη συμβολή στα εκπαιδευτικά προγράμματα των κυβερνήσεων υπό τον Ελευθέριο Βενιζέλο .

Η ζωή του

Ο Μανόλης Τριανταφυλλίδης, υπό το κράτος της οικογενειακής πίεσης, γράφτηκε αρχικά στη φυσικομαθηματική σχολή, για να αλλάξει εντελώς κατεύθυνση μετά από ένα χρόνο και να στραφεί στη φιλοσοφική σχολή και τις συναφείς θεωρητικές σπουδές. Κατόπιν μετέβη στη Γερμανία, προκειμένου να ακολουθήσει παιδαγωγικές σπουδές. Εντέλει τον έλκυσε η Γλωσσολογία, για την οποία εκπόνησε διδακτορική διατριβή υπό την εποπτεία του Καρλ Κρουμπάχερ.

Πριν ακόμη επιστρέψει στην Ελλάδα, καταπιάστηκε με τη δημιουργία του Εκπαιδευτικού Ομίλου, που κατόρθωσε να προβάλλει τη δημοτική γλώσσα ως σύμβολο μιας γλωσσικής επανάστασης με πολιτικές προεκτάσεις. Το 1917 ο Τριανταφυλλίδης μαζί με τον Δελμούζο καλούνται από την κυβέρνηση Βενιζέλου να εκδώσουν τα πρώτα σχολικά βιβλία στη δημοτική, μια μεταρρύθμιση που θα διακοπεί βίαια το 1920, μετά την πτώση της κυβέρνησης Βενιζέλου με προτροπή μάλιστα της σχετικής Επιτροπείας της κυβέρνησης Γούναρη στην έκθεσή της «να πεταχτούν τα βιβλία έξω από τα σχολεία και να καούν στην πυρά».

Ο Τριανταφυλλίδης μετέβη και πάλι στη Γερμανία το 1920, για να επιστρέψει το 1923, επί Πλαστήρα, προκειμένου να διδάξει στην Παιδαγωγική Ακαδημία. Αργότερα έγινε ένας από τους πρώτους καθηγητές του πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, μαζί με καθηγητές όπως ο Γιάννης Αποστολάκης, ο Χαράλαμπος Θεοδωρίδης και ο Αλέξανδρος Δελμούζος.

Αυτή την ιδεολογική ελευθερία που απλόχερα του πρόσφερε το πανεπιστήμιο της Θεσσαλονίκης, την αρνήθηκε τρις το πανεπιστήμιο Αθηνών και η Ακαδημία Αθηνών, υπό το κράτος του γλωσσολογικού συντηρητισμού της αθηναϊκής φιλοσοφικής σχολής και ιδιαίτερα του τμήματος κλασικής φιλολογίας, που εκείνη την εποχή δεχόταν την ιδεολογική επίδραση του καθηγητή και αργότερα ακαδημαϊκού Ιωάννη Σταματάκου. Ο Σταματάκος στη σχετική του εισήγηση λίγο-πολύ περιγράφει τον Μ. Τριανταφυλλίδη ως εγκληματία.

Το 1934 παραιτήθηκε από την καθηγητική του ιδιότητα και επέστρεψε στην Αθήνα, ασχολούμενος αποκλειστικά με τη συγγραφή του έργου του Ιστορική Εισαγωγή, του θεμέλιου πάνω στο οποίο συντάχθηκε αργότερα η Νεοελληνική Γραμματική. Ο Μανόλης Τριανταφυλλίδης πέθανε το 1959 στην Αθήνα. Η περιουσία του βάσει διαθήκης κληροδοτήθηκε στο πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και με αυτήν δημιουργήθηκε το Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών - Ίδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη.

Η ιδεολογική του τοποθέτηση

Ο Μανόλης Τριανταφυλλίδης διαμόρφωσε νωρίς τη δική του ιδιότυπη γλωσσική ιδεολογία, σύμφωνα με την οποία, προκειμένου να επιτευχθεί η πνευματική επανάσταση στην ελληνική πραγματικότητα, χρειάζεται να απαλλαγεί ο λαός από την καθαρεύουσα, τη γλώσσα της αρχαιομανίας, όπως την οριοθετεί και να διδαχθεί τη δημοτική ως ζωντανή, αληθινή γλώσσα της προόδου.

Ανάμεσα στις συγκρουόμενες σοσιαλιστικές και φιλελεύθερες ιδεολογίες, η πρότασή του υπήρξε η αποσύνδεση της εκπαίδευσης από το Γλωσσικό ζήτημα, προβλέποντας ότι οι κοινωνικές και πολιτικές προεκτάσεις του γλωσσικού ζητήματος θα επισκίαζαν τις ανάγκες της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης. Παίρνοντας αποστάσεις από την ορμητική μερίδα των δημοτικιστών με τις ακραίες ψυχαρικές θέσεις, πρότεινε μια γλώσσα μεικτή, για την οποία κατηγορήθηκε σφοδρά από τον Ψυχάρη και χαρακτηρίστηκε συντηρητικός από τον Δελμούζο.

Ο Τριανταφυλλίδης θεωρείται πως αποτίμησε θετικά την προσπάθεια του Κοραή για τη δημιουργίας μιας κοινής Νεοελληνικής, παρά την αντίθεση του Ψυχάρη και άλλων δημοτικιστών της εποχής του. Αντίθετα από τον Ψυχάρη, ο Τριανταφυλλίδης «αντιλήφθηκε τη δυναμική παράδοση του δημοτικισμού ανεξάρτητα από τις εκάστοτε γλωσσικές επιλογές [...] Προσεγγίζοντας τον κοραϊσμό έξω από το αυστηρό σχήμα του Ψυχάρη, ο Τριανταφυλλίδης κατέστησε δυνατή την ένταξη του Κοραή στο στρατόπεδο του δημοτικισμού».

Ο Μανόλης Τριανταφυλλίδης, εισάγοντας ουσιαστικά νεοτερισμό στην εποχή του, ενδιαφέρθηκε επίσης για τη συστηματική διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας σε οµογενείς και ξενόγλωσσους, τη μετάβαση δηλαδή από τη διδασκαλία της Ελληνικής ως μητρικής γλώσσας στη διδασκαλία της Ελληνικής ως δεύτερης ή ξένης γλώσσας.

Εργογραφία

• Ξενηλασία ή ισοτέλεια. Μελέτη περί των ξένων λέξεων της Νέας Ελληνικής, 1905.
• Ένα βιβλίο για τη γλώσσα μας, 1912.
• Τα Ευαγγέλια και ο Αττικισμός, 1913.
• Το λήμμα, 1915.
• Δημοτικισμός, 1926.
• Ο Ψυχάρης και το γλωσσικό ζήτημα, 1929 .
• Ιστορική Εισαγωγή, 1938.
• Νεοελληνική Γραμματική, 1941.

Πηγή : el.wikipedia.org

Παρακάτω παραθέτουμε ένα ενδιαφέρον άρθρο για την «εποχή Τριανταφυλλίδη» από την εφημερίδα «Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ» της 30^ης Αυγούστου 2009-09-05.

Του Σπύρου Α. Μοσχονά

Ο Μανόλης Τριανταφυλλίδης (1883 - 1959) θεωρείται ο πατέρας της γλώσσας που συνήθως ονομάζεται «κοινή νέα ελληνική» ή «νεοελληνική κοινή». Πρόκειται, κατά τον Τριανταφυλλίδη, για την τρίτη κοινή μετά την ελληνιστική και τη μεσαιωνική.

Έχουν όμως γεννήτορες οι γλώσσες; Μια κοινή γλώσσα είναι και γλώσσα και πρότυπο. Ο Τριανταφυλλίδης, λοιπόν, είναι πατέρας της νεοελληνικής κοινής κατά τούτο: είναι ο ιδρυτής του γλωσσικού προτύπου που ισχύει ως τις μέρες μας. Είναι ο γλωσσολόγος που κωδικοποίησε την πρότυπη γλώσσα. Ρύθμισε, όπως λέγεται, τη νόρμα της. Έδειξε ότι η νόρμα αυτή ανταποκρίνεται πιστότερα από άλλες σε γλώσσα πραγματική, ζωντανή, «τεχνική αλλά όχι τεχνητή», κατάλληλη για τις γραπτές ανάγκες του κράτους, της εκπαίδευσης, της δημόσιας επικοινωνίας. Οι ρίζες της κοινής αυτής γλώσσας απλώνονται και στις μεσαιωνικές δημώδεις ποικιλίες και στη λόγια, αρχαϊστική ή καθαρεύουσα παράδοση.

Ειδικά για την καθαρεύουσα, ο Τριανταφυλλίδης θα δεχτεί ότι οι επιδράσεις της είναι αδύνατον πλέον (ήδη στις αρχές του 20ού αι.) να αντιστραφούν. Η δημοτική του Τριανταφυλλίδη, όπως η δική μας, είναι μια δημοτική με μπόλικη καθαρεύουσα και κάμποσες «εστίες έντασης». Η «μιχτή» αυτή γλώσσα, προϊόν «γλωσσικού συμβιβασμού», κατακρίθηκε από τους ορθόδοξους δημοτικιστές. Την καταδίκασε ο Ψυχάρης, που βιάστηκε να περιγελάσει τον Τριανταφυλλίδη. Όμως τη γλώσσα του Ψυχάρη καταλαβαίνουμε σήμερα ως απόκλιση από την κοινή γλώσσα, όχι του Τριανταφυλλίδη, που την αισθανόμαστε πιο οικεία και κανονική. Διότι αυτή κυριάρχησε. Ενώ του Ψυχάρη, αν και «καθαρότερη», την ακούμε πια σαν ένα συνονθύλευμα από παραξενιές και ακρότητες.

Το έργο με το οποίο επιχειρήθηκε η κωδικοποίηση της νεοελληνικής κοινής είναι η «Νεοελληνική Γραμματική (της Δημοτικής)». Η Γραμματική αυτή, γνωστή και ως «μεγάλη Γραμματική Τριανταφυλλίδη» (ο ίδιος προτιμούσε να την αποκαλεί «κρατική γραμματική») εκδόθηκε το 1941. Συντάχθηκε από επιτροπή, υπό τη διεύθυνσή του, απ’ όλους όμως αναγνωρίστηκε ως έργο δικό του. Αυτής της μεγάλης Γραμματικής εξακολουθούν να γίνονται προσαρμογές ακόμη και στις μέρες μας. Οι περισσότεροι ξέρουν τη σχολική Γραμματική Τριανταφυλλίδη. Αγνοούν μάλλον ότι αυτή είναι η προσαρμογή μιας προσαρμογής, καθώς βασίστηκε σε επιτομή του ίδιου του Τριανταφυλλίδη: τη λεγόμενη «μικρή Γραμματική». Αυτό κάνει μια Γραμματική: λειτουργεί σαν μήτρα που γεννάει άλλες γραμματικές.

Στις 20 του περασμένου Απρίλη συμπληρώθηκαν 50 χρόνια από τον θάνατο του Μανόλη Τριανταφυλλίδη. Η επέτειος μάλλον πέρασε απαρατήρητη. Στο Τύπο παρουσιάστηκε ως επέτειος του Ινστιτούτου Νεοελληνικών Σπουδών, που ιδρύθηκε και συντηρείται από κληροδότημα του Τριανταφυλλίδη, μετά τον θάνατό του.

Είναι φυσικό να περνάει απαρατήρητος ο Τριανταφυλλίδης. Το έργο του έγινε «κοινό κτήμα». Ζούμε στην εποχή Τριανταφυλλίδη. Μιλάμε και γράφουμε τη γλώσσα που ρύθμισε εκείνος. Συμμεριζόμαστε την ιδεολογία του. Την «κοινή γλώσσα» την αντιλαμβανόμαστε πλέον ως «κοινό τόπο». Θεωρούμε ότι επηρεάζεται από το «κοινό γλωσσικό αίσθημα», ότι ρυθμίζεται σύμφωνα με τον «κοινό νου».

Να περνάει απαρατήρητη: αυτή είναι η ικανότητα της ιδεολογίας του κοινού νου, της πιο δυσδιάκριτης ιδεολογίας απ’ όλες. Μαζί με αυτήν, απαρατήρητος περνάει και ο δημιουργός της.

Πηγή:

http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_columns_1_30/08/2009_327091