ΓΕΝΝΗΤΟΥΡΙΑ ΜΙΑ ΦΟΡΑ ΚΑΙ ΕΝΑΝ ΚΑΙΡΟ

Μια φορά και έναν καιρό

Του ΝΙΚΟΥ ΑΜΜΑΝΙΤΗ

Θα επιτραπεί σήμερα στη στήλη να εγκαταλείψει το κλεινόν και ιοστεφές άστυ και να ασχοληθεί με γεγονότα της καθημερινότητας που συνέβαιναν μια φορά κι έναν καιρό «εκτός των τειχών» της πρωτεύουσας.

Την αφορμή μάς έδωσε ένα βιβλίο που έπεσε στα χέρια μας, εκδόσεως 1936, με γενικό τίτλο «Ο γύρος της Ελλάδος», που συντάχθηκε, κατά δήλωση του εκδότη, από ομάδα λογίων, δημοσιογράφων και επιστημόνων και περιγράφονται σε αυτό διάφορες περιοχές της Ελλάδος.

Ανάμεσα στα στοιχεία που παραθέτει ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα ήθη και τα έθιμα που επικρατούσαν εκείνη την εποχή στη Μακεδονία και αξίζει τον κόπο η εξιστόρησή τους. Χωρίς να προδίδουμε το πνεύμα του βιβλίου, θα προσπαθήσουμε να αφηγηθούμε με δικά μας λόγια, σε ανάλαφρο τόνο, τα σχετικά με τον τοκετό έθιμα, τις δοξασίες και τις διαδικασίες που τηρούνταν πιστά...

…Μόλις φτάνει «η ώρα η καλή», με τον… πελαργό να περιίπταται της οικίας και τους πόνους να ζορίζουν τη γυναικούλα, τρέχουν να φωνάξουν φυσικά τη μαμή. Η πρόσκληση όμως, σύμφωνα με τα κρατούντα, πρέπει να γίνει με κάθε μυστικότητα, κυρίως να μην πάρουν χαμπάρι οι γείτονες και να μην ξέρει ούτε η μαμή για ποιον λόγο την… καλούν. Άσ' τη να νομίζει πως τη θέλουνε να παίξουν μπιρίμπα. Εκείνη όμως, από κάποια δυσεξήγητη διαίσθηση, παίρνει μαζί και την τσάντα της, χωρίς τράπουλες, με όλα της τα σύνεργα, και τελείως συνωμοτικά πηγαίνει στην οικία της ετοιμόγεννης που βογγάει. Εκεί της λένε εμπιστευτικά τον πραγματικό λόγο που την ξεσήκωσαν και η μαμή ανασκουμπώνεται. Πρώτη ενέργεια είναι να δώσει στη λεχώ που κοιλοπονάει να πιει νερό, και μέσα στο ποτήρι υπάρχει κλαδί από ένα φυτό που έχει μαγικές ιδιότητες και ονομάζεται της «Παναγιάς το χέρι». Όπως επεξηγεί ο συγγραφέας, πρόκειται για ένα «υγρομετρικό» φυτό που φυτρώνει στα ορεινά της Παλαιστίνης και το οποίο, αν και ξερό, ανοίγει τα κλαδάκια του μόλις το βάλεις μέσα σε νερό.

Μόλις γεννηθεί το βρέφος, ξαμολιούνται στη γειτονιά τα παιδιά του σπιτιού μαζί με το υπηρετικό προσωπικό, εάν υπάρχει, για ν' αναγγείλουν το ευτυχές γεγονός. Στο βιβλίο παραλείπουν να προσθέσουν ως «ευκόλως εννοούμενο» πως η αναγγελία γίνεται στεντορεία τη φωνή αν είναι αγόρι ή με κάποια συστολή αν είναι κορίτσι, οπότε τα «σ'χαρίκια» που συλλέγουν εμπεριέχουν και φράσεις συμπόνιας. Ταυτόχρονα η μαμή λαμβάνει κάθε μέτρο για την αποφυγή επιπλοκών. Το πρώτο και κύριο που θα κάνει είναι να βάλει στο κεφάλι της μάνας και του μωρού ένα σκόρδο, επειδή με το λεπτό και ευγενικό του άρωμα τρέπει σε άτακτη φυγή όλα τα τελώνια που επιβουλεύονται τη λεχώ και το βρέφος. Με εντελώς διαφορετική φιλοσοφία, κρεμάει στα κεφάλια τους και κάτι χρυσό, δακτυλίδι ή νόμισμα, ώστε αν το «αερικό»… λαδώνεται να δει ότι θα πάρει το κατιτίς του και να πάει στο καλό. Τόσο με την αποτρεπτική οσμή του σκόρδου όσο και με την ακατάλυτη ισχύ της «μίζας», η απόλυτη θωράκιση επιτυγχάνεται. Τα δύο ακαταμάχητα ως άνω όπλα τα φέρουν σαν διάδημα επί της κεφαλής τους μέχρι την ημέρα του «σονταρίσματος». Δυστυχώς, στο βιβλίο δεν επεξηγείται τι είναι το «σοντάρισμα», στα δε λεξικά το λήμμα αναφέρεται ως… «βυθομέτρηση» και, με οποιαδήποτε πονηρή διάθεση κι αν έχεις, η ενέργεια παραμένει ανεξήγητη, γι' αυτήν τουλάχιστον την περίπτωση.

Ταυτόχρονα προσκαλείται παπάς, ο οποίος διαβάζει μιαν ειδική ευχή επάνω σ' ένα ποτήρι γεμάτο νερό, κάτι να πούμε σαν αγιασμός, και με αυτό ραντίζουν τη λεχώ κάθε βράδυ, επί σαράντα ημέρες, όσες παραμένει σε «οίκει» περιορισμό. Ένα άλλο δρακόντειο μέτρο ασφαλείας που λαμβάνεται για να εξασφαλίσει την υγεία της μητρός και τη μακροημέρευση του βρέφους είναι να προσδέσει η μαμή στην πόρτα της κρεβατοκάμαρας ένα κόκκινο «γνέμα», δηλαδή κλωστή από γνέσιμο, για να μην μπορεί να διεισδύσει «η Άρμενος και αρμενιασθεί η λεχώνα». Όπως είναι πασίγνωστο, Άρμενος είναι ένα δαιμόνιο μοχθηρό που προκαλεί «αρμένιασμα», δηλαδή επιλόχειο πυρετό. Καθώς είναι δαιμόνιο παμπόνηρο και ποτέ δεν ξέρεις πότε θα «χτυπήσει», ένα ολόκληρο δεκαπενθήμερο μια γυναίκα συγγενής ή φίλη κάθεται μέσα στο δωμάτιο «μπάστακας», κατά τη σύγχρονη εύηχη λέξη, και εκτελεί χρέη θαλαμοφύλακα για να κοιμούνται ήσυχοι. Η φύλαξη πρέπει να γίνεται σχολαστικά με αγρυπνία, διότι οι νεράιδες καιροφυλακτούν για να αρπάξουν και να κακοποιήσουν το νεογέννητο, όπως η εκ Μυτιλήνης ορμώμενη λάμια ονόματι Γελλώ, γύναιο μοχθηρό και κακούργο. Εξυπακούεται πως όλο αυτό το διάστημα απαγορεύεται αυστηρώς και διά ροπάλου η διανυκτέρευση ξένου στο σπίτι. Αν για λόγους ανωτέρας βίας κάποιος φιλοξενηθεί, οφείλει να αφήσει στο δωμάτιο της λεχούς ένα ρούχο του. Δεν διευκρινίζεται αν μέσα στο ρούχο μπορεί να είναι και ο ίδιος…

Στον εξοπλισμό του δωματίου προστίθεται τις τρεις πρώτες μέρες μετά τον τοκετό ένα τραπεζάκι καλυμμένο με ύφασμα κάτω από το εικόνισμα της Παναγίας, πάνω στο οποίο βάζουν ψωμί, αλάτι και νομίσματα. Παράλληλα, όπως επιτάσσει το πρωτόκολλο και το «savoir faire», που τηρούνται με θρησκευτική ευλάβεια, αρχινάνε οι κοσμικότητες. Έρχονται επισκέπτες φορώντας τα «καλά τους», φορτωμένοι γλυκίσματα και ένα είδος τηγανίτας, τους «λαλαγγίτες», να ευχηθούν «Να σας ζήσει», πράγμα λίαν αμφίβολο τις περισσότερες φορές, διότι παρά τις προφυλάξεις και τα ξόρκια τα ξωτικά ελλοχεύουν.

Η πιο σοβαρή επίσκεψη, που με αγωνία την περιμένουν από τις πρώτες κιόλας μέρες, είναι να έρθουνε οι Μοίρες, που θα «μοιρόσουνε και θα μοιράσουνε» το βρέφος, χαρίζοντάς του τα αγαθά όλου του κόσμου. Αυτές έπρεπε να τις κανακέψουν ιδιαιτέρως, μην τους θεωρήσουνε γαϊδούρια. Μια κοπέλα που οι γονείς της ζουν ζυμώνει μια πίτα με μέλι για να τις φιλέψουν. Βάζουνε την πίτα πάνω σ' ένα μικρό τραπέζι πλάι στην κούνια του μικρού, όπου αραδιάζουν έναν καθρέφτη, κοσμήματα και χρυσά νομίσματα για να υπομνήσουνε στις Μοίρες, αν είναι ξεχασιάρες, με τι πράγματα πρέπει ακριβώς να δείξουν τη γενναιοδωρία τους. Ο καθρέφτης αποσκοπεί στο να δούνε τη φάτσα τους και σαν γυναίκες να φτιάξουν τη μαλλούρα τους ή να σπάσουνε κανένα μπιμπίκι. Επειδή, ως γνωστόν, έρχονται πάντοτε νύχτα και διατρέχουν τον κίνδυνο με τα σκοτάδια να στραβοπατήσουν και να φάνε τα μούτρα τους, από λόγους φιλοξενίας και για να διευκολύνουν το έργο τους, ένα λυχνάρι παραμένει μέχρι την αυγή αναμμένο για να βρούνε εύκολα το βρέφος.

Μια ψυχοκόρη λιγάκι αλαφροΐσκιωτη που έχουν στο σπίτι ισχυρίζεται πως άκουσε καθαρά τα βήματά τους. Επειδή η μαρτυρία της κρίνεται επαρκής, κόβουν και διανέμουν την πίτα, που οι παριστάμενοι την καταβροχθίζουν επί τόπου, φροντίζοντας μην πέσουν ψίχουλα κατά γης και τα μαζέψει κανένα αερικό με καταχθόνιους σκοπούς. Οκτώ ή δέκα μέρες μετά τα γεννητούρια ακολουθούν τα βαφτίσια, ενώ η μάνα παραμένει έγκλειστη μέχρι να σαραντίσει.

Και η ζωή συνεχίζεται… 

Πηγή:
http://www.paron.gr/v3/new.php?id=71821&colid=64&dt=2011-11-13%200:0:0