Ξαναγράφουν την Ιστορία

 ΙΣΤΟΡΙΑ ΑΠΟ ΜΝΗΜΗΣ

 ΤΗΣ ΣIΑΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΠΟYΛΟΥ 

Με την ομιλία του στις 13 Φεβρουαρίου 2007 ο τότε πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, καθ. Hans-Gert Pöttering (Ευρωπαϊκό Λαϊκό Κόμμα), εγκαινίασε το σχέδιο ίδρυσης του «Σπιτιού της Ευρωπαϊκής Ιστορίας» και τέθηκε επικεφαλής της εννεαμελούς επιτροπής ειδικών –ιστορικών και μουσειολόγων- που συγκροτήθηκε, για την υλοποίηση του σχεδίου. Στις 15 Σεπτεμβρίου 2008 οι «γενικές αρχές» της «Ευρωπαϊκής Ιστορίας» που πρότεινε η επιτροπή εγκρίθηκαν, ενώ το «Σπίτι της Ευρωπαϊκής Ιστορίας, σε έναν τεράστιο χώρο στην καρδιά των Βρυξελλών, προβλέπεται να ανοίξει τις πύλες του το 2014. Πρόκειται για έναν μόνιμο χώρο έκθεσης της μνήμης της Ευρωπαϊκής Ιστορίας, για ένα διαρκές ευρωπαϊκό μουσείο, στο οποίο θα «διαμορφώνεται η ευρωπαϊκή ταυτότητα των ευρωπαίων πολιτών».

Το πρώτο πράγμα που τραβά την προσοχή σε αυτό το μεγαλεπήβολο σχέδιο, όπως κωδικοποιείται στα 112 σημεία των «γενικών αρχών», είναι ότι η ιστορία αντικαθίσταται από τη μνήμη της ιστορίας. Στόχος λοιπόν δεν είναι η μελέτη της ιστορίας αλλά η έκθεση της μνήμης της ιστορίας της Ευρώπης, που θα «στεγαστεί» στο «Σπίτι της ευρωπαϊκής ιστορίας». Στη μνήμη, όπως είναι γνωστό, αποθεώνονται οι νεκροί, τα θύματα της ιστορίας, αυτοί που υπέστησαν τα κακά της ιστορίας. Το παρελθόν λειτουργεί με αυτόν τον τρόπο παραδειγματικά, ένας τετελεσμένος χρόνος, ένας κλειστός χώρος στον οποίο συντελέστηκε το κακό το οποίο ευθύνεται για την ανθρώπινη τραγωδία. Από το «Σπίτι» λοιπόν θα απουσιάζει η ιστορία ως λόγος, ως διανοητική λειτουργία προσέγγισης όχι των νεκρών αλλά των ζωντανών του παρελθόντος, ως κριτική προσπάθεια προσέγγισης των περιπετειών των κοινωνιών, των συγκρούσεων τους, των ιδεολογιών τους, των πολιτικών τους, των αντιφάσεων τους. Θα απουσιάζει δηλαδή το παρελθόν ως ένας δυναμικός χώρος άσκησης της πολιτικής (με την ευρεία έννοια του όρου), ως ένας χώρος σε διαλεκτική σχέση με το παρόν και το μέλλον –ένας ανοικτός χώρος συνεχούς διαλόγου, διαρκούς διαπραγμάτευσης των κοινωνιών με τον χρόνο (και τους χρόνους) τους. Αντί λοιπόν στο «Σπίτι» να ιστορικοποιηθεί η πληθυντικότητα, η πολυπλοκότητα και η συγκρουσιακότητα σε εθνική, ιδεολογική και ταξική βάση της ευρωπαϊκής μνήμης, θα μουσειοποιηθεί η ιστορία της Ευρώπης, όπως αυτή την Ιστορία θα τη «κατασκευάσουν» οι εννέα ειδικοί.

Το δεύτερο ενδιαφέρον σημείο των «γενικών αρχών» αφορά την ίδια την ιστορία της Ευρώπης που θα μνημονευτεί στο «Σπίτι της Ευρωπαϊκής Ιστορίας» -ειδικά την ιστορία του 20^ου αιώνα, γιατί αυτή κυρίως αποτελεί το μεγάλο «πρόβλημα». Το μεγάλο κακό στον 20^ο αιώνα άρχισε τον Οκτώβρη του 1917, όταν έγινε «το πραξικόπημα των μπολσεβίκων και εγκαινιάστηκε η περίοδος της δικτατορίας σε ένα μέρος της Ευρώπης, δικτατορία που έληξε το 1989». Στο πλαίσιο αυτού του μεγάλου κακού εγγράφεται και ο ναζισμός, αφού ο κομμουνισμός και ο ναζισμός αποτελούν τις δύο όψεις του ίδιου νομίσματος. Στο «Σπίτι» λοιπόν θα μνημονευθούν τα θύματα του μεγάλου κακού –του κομμουνισμού και του ναζισμού. Αυτό το σχήμα δεν είναι καινούριο, έχει ήδη ξεκινήσει από τις αρχές κυρίως του 1990 και παρήγαγε μεγάλο όγκο αναθεωρητικών μελετών της ιστορίας του 20^ου αιώνα. Αυτό ωστόσο που είναι καινούριο είναι το γεγονός ότι η Ε.Ε. υιοθετεί πλέον ασυζητητί αυτό το σχήμα και πάνω σε αυτό στήνει τη μνήμη της ευρωπαϊκής ιστορίας. Το κρίσιμο ερώτημα –ανάμεσα σε πάρα πολλά άλλα- που τίθεται εδώ δεν αφορά απλώς τα μεθοδολογικά, ιστορικά και πολιτικά λάθη βάσει των οποίων «κατασκευάζεται» η μνήμη της ευρωπαϊκής ιστορίας, αφορά κυρίως την ιδεολογία βάσει της οποίας στήνεται το παρόν και το μέλλον της Ευρώπης. Η εξίσωση του σοσιαλισμού –ο οποίος αναφέρεται ως μια Ουτοπία των κοινωνιών εκείνης της εποχής- με τον ναζισμό δηλώνει την οριστική μετάβαση από την «πολιτική της ελπίδας» στην «πολιτική της ευθύνης», από την «πολιτική για το μέλλον» στην «πολιτική για το παρόν» αποκλειστικά. Η ουτοπία του σοσιαλισμού οδήγησε σε εγκλήματα, επομένως οι ιδεολογίες της ελπίδας (για κοινωνική ισότητα, δικαιοσύνη κ.λπ.) είναι όχι μόνο ξεπερασμένες αλλά και απονομιμοποιημένες ιστορικά. Αυτό που έχει σημασία είναι το παρόν, η ιδεολογία του «ελεύθερου κόσμου» (του καλού που έσωσε τον κόσμο από το κακό), η μοναδική που εγγυάται ότι δεν θα υπάρχουν συγκρούσεις (κοινωνικές εννοείται), δεν θα υπάρχουν ανατροπές, δεν θα υπάρχουν αιτήματα και διεκδικήσεις –παρά μόνο ανάγκες. Ο 20^ος αιώνας λοιπόν γίνεται ένα μουσείο πάθους, από τον οποίο ο 21^ος αιώνας πρέπει να κόψει οποιαδήποτε επαφή.

Το τρίτο σημείο ωστόσο στο οποίο αξίζει να σταθούμε είναι ακόμη πιο σημαντικό. Ενώ όλα αυτά ετοιμάζονται στις Βρυξέλλες, στην υπόλοιπη Ευρώπη -στη χώρα μας κυρίως- «αγρόν αγοράζουμε», κι ας αφορά αυτό το «Σπίτι» το παρόν και το μέλλον, και όχι μόνο το παρελθόν. Πνιγμένοι στην οικονομική συγκυρία έχουμε ξεχάσει τη διαχρονικότητα της πολιτικής –οι Βρυξέλλες όμως δεν την έχουν ξεχάσει. Ο μόνος από την Ελλάδα που είχε την ετοιμότητα να συμβάλει στο άνοιγμα της συζήτησης ήταν το Ινστιτούτο «Ν. Πουλαντζάς», όταν στο πλαίσιο του Transform! Europe αποφασίστηκε μια πρώτη κλειστή συνάντηση ιστορικών στο Παρίσι, για ενημέρωση από έναν Γάλλο, αριστερό βουλευτή του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, προκειμένου να τεθούν οι βάσεις μιας ανοικτής συζήτησης για την αντιμετώπιση των «γενικών αρχών» του «Σπιτιού της Ευρωπαϊκής Ιστορίας». Η ιστορία συνεχίζεται…

______________
Η Σία Αναγνωστοπούλου διδάσκει Ιστορία στο Πάντειο Πανεπιστήμιο.
http://www.avgi.gr/ArticleActionshow.action?articleID=765197