Πάσχα, των Ελλήνων Πάσχα

Πάσχα, των Ελλήνων Πάσχα

Τα Χριστούγεννα μπορεί να είναι η μεγαλύτερη γιορτή της χριστιανοσύνης. Το Πάσχα όμως είναι η λαμπρότερη, η πανηγυρικότερη, η γλυκύτερη. Είναι μια γιορτή δεμένη αρμονικά με την άνοιξη, με τη φύση στην καλύτερή της ώρα, με την περίτρανη νίκη που καταγάγει το κάλλος, η ζωή και το φως απέναντι στο σκοτάδι.

Η Κυριακή του Πάσχα στην Ορθόδοξη Ανατολική Εκκλησία ορίζεται την πρώτη Κυριακή μετά την πρώτη πανσέληνο μετά την εαρινή Ισημερία. Ως κινητή γιορτή παρασύρει ημερολογιακά ολόκληρο τον εορταστικό κύκλο, από το άνοιγμα του Τριωδίου μέχρι την Πεντηκοστή και του αγίου Πνεύματος.

Από το Πισάχ των Αιγυπτίων στο Πάσχα των Ελλήνων

Στην αρχαιότητα το Πάσχα ήταν γιορτή των Αιγυπτίων και είχε σχέση με την εαρινή Ισημερία. Ανάλογες γιορτές είχαν κι οι υπόλοιποι ανατολικοί λαοί.

Ελέγετο Πισάχ και σήμαινε το πέρασμα του ηλίου από τον Ισημερινό, όταν η μέρα άρχιζε να γίνεται μεγαλύτερη από τη νύχτα. Ήταν γιορτή της ζωής και του φωτός κατά του σκότους και του θανάτου. Συμβολισμός πού αναδείχθηκε με την ενσάρκωση του θείου Λόγου και διατηρείται ολοζώντανος με τις ακολουθίες της θριαμβευτικής εισόδου του Ιησού στα Ιεροσόλυμα, της άκρας ταπείνωσης, του φρικτού πάθους, της ταφής εν μνήματι καινώ και της ένδοξης Ανάστασης.

Τις τελετές τους οι ανατολικοί λαοί συνόδευαν με αιματηρές αλλά και με αναίμακτες θυσίες στο φως και στη ζωή. Από εκεί κρατήσαμε τη σφαγή του αμνού το Μ. Σάββατο και την προσφορά των καρπών της γης (τα άζυμα).

Από τους Αιγυπτίους πήραν τη γιορτή του Πάσχα και οι Εβραίοι, αφού έζησαν αιώνες στον ζυγό των Φαραώ. Από τις αιγυπτιακές επιρροές τους απάλλαξε με επιμονή και αυστηρότητα ο Μωϋσής, όταν, κατά την Διαθήκη, τους απελευθέρωσε.

Σε ανάμνηση λοιπόν της Εξόδου, οι Εβραίοι διατήρησαν τη γιορτή με το ίδιο σχεδόν όνομα. Πεσσάχ. Αυτό δε το Εβραϊκό Πάσχα εορταζόταν την 14η Νισάν, ημέρα της πρώτης πανσελήνου μετά την εαρινή Ισημερία, οπότε θυσίαζαν τον αμνό. Από την 15η Νισάν άρχιζε το επταήμερο των αζύμων. Έτσι από το Πισάχ των Αιγυπτίων, φτάνουμε στο Πεσσάχ των Εβραίων. Κι από κει στο Πάσχα των Ελλήνων. Το Πεσσάχ των Εβραίων, ήσαν ακριβώς οι μέρες του Θείου Δράματος.

Το χριστιανικό Πάσχα –καινόν, άγιον, μυστικόν– είναι η συνέχεια του αιγυπτιακού και του εβραϊκού, καθαγιασμένο στην ανάμνηση του φρικτού πάθους και της ένδοξης Ανάστασης του Ιησού.

Πανάρχαιοι συμβολισμοί του Φωτός και του σκότους, της Ζωής και του θανάτου. διαδραματίζουν ρόλο καθώς γίνονται κεντρικοί άξονες του δράματος από τον ερχομό επί πώλου όνου του Ιησού στα Ιεροσόλυμα μέχρι την Ανάσταση Του. Και συγχρόνως γίνονται τα θεμέλια της νέας θρησκείας.

Οι πρώτοι χριστιανοί, Εβραίοι στην πλειοψηφία, ακολουθούντες τον Πέτρο, που αντιλαμβανόταν τον χριστιανισμό ως εβραϊκή αίρεση, συνεόρταζαν το Πάσχα, δυσκολευόμενοι ν’ αποκοπούν από τα έθιμα της Συναγωγής. Όμως η πολιτική του Παύλου, αποστόλου των εθνών, επικράτησε. Στρεφόμενος στα έθνη, έβγαλε τη νέα θρησκεία από τα στενά όρια του εβραϊσμού και την κατέστησε παγκόσμια. Έτσι ο χριστιανισμός κατέκτησε τις καρδιές εκατομμυρίων ψυχών κι έγινε η ελπίδα στο σκοτάδι. Δεκαετίες μετά διαμορφώθηκε το τελετουργικό το Πάσχα, μέσα από σειρά ηθών και εθίμων, έγινε η λαμπρότερη και γλυκύτερη γιορτή της νέας θρησκείας, ιδιαίτερα στους ανατολικούς λαούς όπου έχει ρίζες βαθιές.

Η Θυσία του αμνού και η δάφνη του Απόλλωνα

Το Πάσχα για τους ορθόδοξους λαούς της Ανατολής, εκτός από λαμπρή θρησκευτική γιορτή, είναι λαϊκό πανηγύρι. Γιορτή του θνήσκοντος και συγχρόνως του αναστάντος Θεού. Του γλυκυτάτου έαρος, του ηλίου και του φωτός, της ζωής και της ομορφιάς, των λουλουδιών και των ύμνων. Η πλάση βγαίνει αναγεννημένη από τη νύχτα του χειμώνα, ένας γνήσιος λυρισμός που ο λαός έχει άρρηκτα συνδέσει με τα πλούσια έθιμά του.

Στην Ελλάδα, σε σύγκριση με άλλους ορθόδοξους λαούς, το Πάσχα είναι ξέφρενο πανηγύρι χαράς, ξεφάντωμα γλεντιού, ημέρα άκρατης ευωχίας με τον οβελία και το κοκορέτσι να τσικνίζουν, τα κόκκινα αυγά, τα κλαρίνα κι οι πίπιζες να λαλούν την ελληνική λεβεντιά όπου χορεύει την ιτιά.

Πλήθος εθίμων ομορφαίνουν τις λαμπριάτικες ημέρες. Τα κόκκινα αυγά, τα κουλούρια, το αρνί που θα σφαχτεί στην αυλή με τα παιδιά γύρω να κλαίνε για την απώλεια του πανέμορφου προβάτου, το κοκορέτσι, η λαμπριάτικη λαμπάδα δώρο στο βαφτιστήρι, τα καινούργια ρούχα, η μαγειρίτσα τη νύχτα της Ανάστασης, ο σταυρός στην είσοδο καμωμένος με τον καπνό της αναστάσιμης λαμπάδας, το γιορτινό τραπέζι, το φως της Λαμπρής.

Η δάφνη είναι το πανάρχαιο σύμβολο νίκης πού το υποδεχόμαστε και πάλι θριαμβευτικά. Με δάφνες στόλιζαν τον περίκαλλο ναό των Δελφών, δάφνες μασούσε η Πυθία την ώρα του χρησμού, δάφνες στη λατρεία του Πυθοκτόνου Απόλλωνα, άξιου νικητή του φοβερού δράκοντα Πύθωνος. Με δάφνες τιμάται στην ελληνορθόδοξη λατρεία και ο Αναστάς Κύριος που νίκησε το θάνατο,.

Κλωνάρια δάφνης με φοίνικες κρατούσαν και οι Ιουδαίοι κατά την θριαμβευτική είσοδο του Ιησού στα Ιεροσόλυμα επί πώλου όνου.

Στη διαδικασία διαδοχής των λατρευτικών τύπων, η Απολλώνεια δάφνη καθίσταται αδιαφιλονίκητη στη γιορτή της Λαμπρής. Στην πρωϊνή λειτουργία του Μ. Σαββάτου, όπου γίνεται μνεία της Αναστάσεως, μόλις ο παπάς βροντοφωνάξει Ανάστα ο Θεός κρίνων την γην..., παίρνει χούφτες δαφνόφυλλα από το πανέρι και τα σκορπά δεξιά κι αριστερά στην εκκλησία.

Τότε σημαίνουν οι καμπάνες, οι γέροντες χτυπούν τα στασίδια, οι άντρες πυροβολούν στον αέρα, τα παιδιά θορυβούν, οι γυναίκες πετούν στο δρόμο πήλινες στάμνες και λαγήνια. Η παρατεταμένη κωδωνοκρουσία δίνει τον γιορταστικό, τον αναστάσιμο τόνο. Ο λαός με τον σκόπιμο πανζουρλισμό και τη χλαπαταγή, δεν πληροφορείται, παρά πραγματοποιεί –κατ’ αυτόν τον παραδοσιακό τρόπο– την Ανάσταση, ή μάλλον την πρώτη Ανάσταση. Εξ ου κι η φράση Έγινε Ανάστα ο Θεός.

Η δάφνη, όπως στο μαντείο των Δελφών, έχει και εδώ ρόλο προστατευτικό, χωρίς να χάνει την απολύτως μυστηριακή της δύναμη. Πιστεύεται πως αν τα δαφνόφυλλα που σκορπίζει ο παπάς την ώρα του Ανάστα ο Θεός κρίνων την γην, τα πιάσεις στον αέρα πριν πέσουν στο δάπεδο, διατηρούν θεραπευτικές ιδιότητες. Άλλοτε κι οι τάφοι την Ανάσταση στολίζονταν με δάφνες.

Στο ποίημα του Σολωμού Ημέρα Λαμπρής διαβάζουμε:

Δάφνες εις κάθε πλάκα έχουν οι τάφοι

και βρέφη ωραία στην αγκαλιά οι μανάδες.

Λάμπει το ασήμι, λάμπει το χρυσάφι

από το φως που χύνουνε οι λαμπάδες.

Κάθε πρόσωπο λάμπει απ’ τ’ αγιοκέρι

όπου κρατούνε οι χριστιανοί στο χέρι...

Οι λαμπριάτικες κουλούρες κι ευχές και η λαμπάδα του νονού και της νονάς, συμπληρώνουν το σκηνικό.

– Χριστός Ανέστη!

– Αληθώς ο Κύριος!...

Εκείνο πάντως που δίνει στη σημερινή μέρα την καθαρή και εντελώς ελληνική φυσιογνωμία της και κάνει το Πάσχα, ΠΑΣΧΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ, είναι το ψήσιμο του αρνιού. Ο παραδοσιακός οβελίας ένα έθιμο κληρονομημένο απ’ τούς αρχαίους λαούς με τις αιματηρές θυσίες στις μεγάλες γιορτές και συγκεντρώνει παραδοσιακά γύρω του τις ολόθερμες ευχές συγγενών και φίλων, σε ένα είδος θυσίας και σπονδής που έρχεται να κλείσει τον μεγάλο εορτασμό.

ΕΠΙΜΥΘΙΟΝ

Σε όλους εσάς που διαβάσατε αυτή την ανάρτηση και λόγω κορονοϊού αναγκαστήκατε σε αυτοπεριορισμό όλη αυτή την Άγια Εβδομάδα έχω να σας πω αυτό :

Δεν ξέρω για εσάς, αλλά για μένα αυτή η Ανάσταση ήταν πράγματι ΞΕΧΩΡΙΣΤΗ...

Έχω ζήσει τέτοιες μέρες, με άλλες φυσικά συνθήκες, σε πολύ όμορφες τοποθεσίες με υπέροχες παρέες..., αλλά αυτό που έζησα εχτές το βράδυ ήταν κάτι διαφορετικό και πρωτόγνωρο για την περιοχή που ζω.

Φωταγωγημένα σπίτια, με τους γειτόνους στα μπαλκόνια και κάποιους με ένα κερί στο χέρι, με τις κωδονοκρουσίες και με τους κρότους των πυροτεχνημάτων που έπεφταν σωρηδόν και φώτιζαν τον ουρανό ΚΑΙ όλες  αυτές οι αναπάντεχες εγκάρδιες ευχές ... από μπαλκόνι σε μπαλκόνι..., με το Χριστός Ανέστη να ακούγεται από τις τηλεοράσεις, πέραν της συγκίνησης..., μόνο την παλιά όμορφη Ελλάδα μου θύμιζαν... και κάτι "λίγο" από κείνα... τα παλιά αναγνωστικά...

Νάμαστε καλά λοιπόν του χρόνου να ΓΙΟΡΤΑΣΟΥΜΕ δίχως περιορισμούς, αυτές τις όμορφες ΕΑΡινές Ημέρες και που ξέρετε ... ίσως όλη αυτή η "ανηφόρα" να μας βγει τελικά σε καλό...!

Χριστός Ανέστη και Χρόνια Πολλά.

Κωνσταντίνος Γραικιώτης