Soloup Ταξίδι στο Αϊβαλί με ένα πενάκι...

Ταξίδι στο Αϊβαλί με ένα πενάκι...

Ο σκιτσογράφος Soloup, με αφορμή το graphic novel του, μας ταξιδεύει στην αγαπημένη πόλη των Ελλήνων. Μας ταξιδεύει στους ρωμαίικους καφενέδες, στο Μοσχονήσι, στο σπίτι του Βενέζη, στήνοντας με εικόνες και λέξεις το παρελθόν της ιστορικής μικρασιάτικης πόλης.

Λέμε συχνά το... «πήγε αδιάβαστος» για κάποιον μακαρίτη, εννοώντας πως τον στείλανε τον άνθρωπο κακήν κακώς. Το ίδιο, όμως, δεν θα έπρεπε να λέμε και για κάποιους ζωντανούς; Εκείνους που γυρνάνε σε άλλους τόπους ως ταξιδευτές και ως τουρίστες χωρίς να έχουν διαβάσει μια αράδα για τα μέρη που πήγαν; Γιατί σαν πηγαίνεις... αδιάβαστος σε έναν τόπο, είναι τελικά σαν να μην πήγες καθόλου. Σαν να πήγες... κακήν κακώς! Ένας τέτοιος τόπος είναι το Αϊβαλή. Το θέλει το διαβασματάκι του. Γιατί μπορεί, με τη ζέστη του καλοκαιριού και την κούραση του παζαριού, να το δεις σαν μια βρώμικη Μυτιλήνη.

Τέσσερα ταξίδια έκανα στο Αϊβαλή και στο αντικρινό του Μοσχονήσι, τη σημερινή Cunda. Και το δεύτερο ήταν το μοιραίο. Εκείνο που αποτυπώθηκε στο graphic novel «Αϊβαλί». Ήταν Νοέμβρης μήνας, Πέμπτη με παζάρι και είχε κάτι μελαγχολικό η ατμόσφαιρα. Βαριά τα σύννεφα του φθινοπώρου. Όμως εκείνο που έκανε τη διαφορά που βάρυνε τα βήματα μου ήταν ο Φώτης Κόντογλου. Είχα, βλέπετε, την ιδέα από την προηγουμένη, στη Μυτιλήνη, να πάρω μαζί μου για συντροφιά το «Αϊβαλί η πατρίδα μου». Και όσο το διάβαζα τόσο το τοπίο μεταμορφωνόταν. Η πόλη αποκτούσε άλλες διαστάσεις. Τα λόγια του κυρ Φώτη με ξεναγούσαν. Μια σημερινή πολιτεία που έβλεπα και άλλες παλαιότερεw που άκουγα. Με λαλιές ελληνικές, με γιορτές και πανηγύρια. Αλλά και αργότερα με φωνές, με ουρλιαχτά, με παιδιά και γυναίκες να χτυπιούνται στα καλντερίμια.

Φλας-μπακ στις Κυδωνίες

Ο ταξιδευτής θα βρει στο σημερινό Ayvalik, τις Κυδωνιές των Ελλήνων, έναν τόπο μυστηριακό. Όχι με φαντάσματα, βέβαια, αλλά με πολλά «γιατί». Τα σοκάκια, τα σπίτια στέκουν ακόμα στη θέση τους, όπως τα άφησαν οι Έλληνες κάτοικοι τους στην Καταστροφή. Τότε που το τούρκικο ιππικό μπήκε στην πόλη. Και παρά την υποδοχή που τους επεφύλασσαν οι ιεράρχες και οι προεστοί του τόπου, το πράγμα δεν άλλαξε. Οι εντολές, εντολές. Τα σχέδια των μεγάλων, σχέδια. Και οι ανθρώπινες ζωές, σκουπίδια. Οι άντρες από 18 μέχρι 45 χρόνων, 3.000 άνθρωποι, διώχτηκαν στα Αμελέ Ταμπουρού (Τάγματα Εργασίας). Ανάμεσα τους και ο Ηλίας Βενέζης. Μόνο 23 επέστρεψαν! Τσουβάλια οι πρόσφυγες. Και η πόλη εδώ και τα απέναντι Μοσχονήσια ερήμωσαν. Χορτάριασαν. Περίμεναν δύο χρόνια νέους ενοίκους. Να έρθουν άλλοι πρόσφυγες, Τουρκοκρητικοί, να τα κατοικήσουν με την Ανταλλαγή. Γι' αυτό, ακόμα και σήμερα, μην εκπλαγείτε αν ακούσετε Τούρκους Αϊβαλιώτες να σας καλημερίζουν στα ελληνικά - ή μάλλον στα κρητικά! Με «επαέ» και μαντινάδες. Η νοσταλγία είναι νοσταλγία για όλους τους ανθρώπους.

Η πόλη σήμερα έχει επεκταθεί πέρα από τις έντεκα παλιές ενορίες των Ρωμιών. Νέες συνοικίες και παντού γύρω, τουριστικά θέρετρα. Μιλιούνια οι τουρίστες το καλοκαίρι. Από την Κωνσταντινούπολη, αλλά και απ' όλα τα μέρη του κόσμου. Όλες οι φυλές ηλιοκαμένες, στα καφενεία, ειδικά εκεί, στην πιο χαρακτηριστική προβλήτα της πόλης. Εκεί που κάποτε ήταν τα μεγάλα καφενεία και το Δημαρχείο, στη γειτονιά του «καφενείου του Κανέλλου». Στον «Γιαλό τ' Αγγελή», όπως τον λέγανε οι Αϊβαλιώτες. Αν βρεθείτε εκεί, αφήστε τα πόδια σας να σας παρασύρουν παραμέσα στα σοκάκια. Μη φοβηθείτε κούραση. Ξεδιψάστε την ψυχή σας. Με έκπληξη θα αντικρίζετε σε κάθε στροφή όλες αυτές τις ιστορίες των ανθρώπων, Ελλήνων και Τούρκων, ανακατεμένες. Το φαρδύ σοκάκι, παλιά αρχοντικά, υπέροχους ρωμαίικους καφενέδες να στέκουν, με τη ροζ σκορδόπετρα από τα νταμάρια του Σαρμουσάκ, που έχτισαν εκείνα τα χρόνια ολάκερο το Αϊβαλί. Και απέναντι η Μυτιλήνη.

Και η πιο μεγάλη έκπληξη, οι θεόρατες εκκλησιές να λειτουργούν ακόμα. Σε άλλο θεό, μα για την ίδια ανάγκη.

Στους πανύψηλους μιναρέδες οι μουεζίνηδες έγιναν πια μεγάφωνα να θυμίζουν στην ώρα τους τη θεία επιβολή. Ο Αϊ-Γιώργηδ σήμερα λέγεται Τσιναρλί τζαμί, ο Άγιος Ιωάννης Σαατλί τζαμί, η Κάτω Παναγιά με το σχολειό της, Χαϊρεντίν Πασά τζαμί. Μόνο εκεί ψηλά στην πόλη, αντίκρυ από το σπίτι του Βενέζη, στέκει η Αγία Τριάδα μόνη και ξεχασμένη. Συνεχίζει να καταρρέει ενενήντα τόσα χρόνια, ξένη πλέον στον ίδιο της τον τόπο.

Περαντζάδα στο Μοσχονήσι

Το Μοσχονήσι απέναντι, ακόμα καλύτερο. Μια ζωγραφιά. Περνάς εκεί με τα τουριστικά καραβάκια που είναι αραδιασμένα στον Γιαλό τ' Αγγελή ή οδικώς, αφού μια γέφυρα ενώνει το νησί με την πόλη. Υπάρχουν τακτικά λεωφορεία αλλά μπορείτε να προτιμήσετε και τα μικρά ντολμούς. Κάτι ανάμεσα σε ταξί και πούλμαν.

Στο λιμάνι του Μοσχονησιού, σουλάτσο πάλι για τουρίστες. Παγωτατζίδικα, εστιατόρια με παπαλίνα και άλλα θαλασσινά, αλλά και όμορφοι καφενέδες.

Όπως εκείνος ο ρωμαίικος, το Τας-καφέ με τα χελιδόνια να κάνουν τις φωλιές τους μέσα στο μαγαζί και να κόβουν βόλτες το καλοκαίρι πάνω απ' τα κεφάλια και τα τσάγια των ανθρώπων. Λίγο παραπάνω, ο Ταξιάρχης. Η εκκλησιά των Μοσχονησιωτών που στέκει ακόμα φύλακας άγγελος μιας πολιτείας πλέον αλλόθρησκης. Πρόσφατα ανακαινισμένος, λειτουργεί σήμερα ως μουσείο.

Μην τσιγκουνευτείτε τα βήματα. Τραβήξτε λίγο ακόμα την ανηφόρα μέχρι την κορυφή, στον μύλο που διακρίνεται από μακριά. Καθίστε -ή όχι- στη σύγχρονη καφετέρια, όμως μην αμελήσετε να μείνετε για λίγο σιωπηλοί. Αντικριστέ τη θέα κάτω στο Ταλιάνι. Τη γεωγραφία που περιγράφει και ο Κόντογλου. Βλέπεις πέρα τους λόφους: του Λαγού τ' αυτιά, του Δαιμόνου την Τράπεζα, πιο κοντά την Αγία Παρασκευή που είχε εκεί το μοναστήρι του ο θείος του κυρ Φώτη... «Όλα είναι μακρινά και καθαρογραμμένα...». Αφήστε για λίγο το βλέμμα. Μην κάνετε το Αϊβαλί έναν τουριστικό προορισμό. Κάντε το δώρο στην ψυχή σας.

ΚΟΝΤΙΝΟΙ ΠΡΟΟΡΙΣΜΟΙ

Με βάση το Αϊβαλί

Το πιο κοντινό αξιοθέατο είναι η Πέργαμος, με τον επιβλητικό βράχο, το μουσείο και τις υπόλοιπες διάσπαρτες αρχαιότητες. Στην Πέργαμο υπήρχε μέχρι το 1922 πολυάριθμος ελληνικός πληθυσμός. Το μέρος όμως υπήρξε και τόπος απάνθρωπων βιαιοτήτων μεταξύ των Τσετών και του ελληνικού στρατού. Να σημειώσουμε ακόμα τις μεγάλες παραλίες που αντικρίζουν τη Λέσβο με τα ξενοδοχεία και τις τουριστικές υποδομές. Προς το Κιουτσούκιοϊ (το παλιό Γενιτσαροχώρι) και την Αλτίνοβα (Αγιασμάτι). Υπέροχες μικρές παραλίες θα βρείτε και στα βόρεια του Μοσχονησιού, όπου θα σας οδηγήσουν μικροί χωμάτινοι δρόμοι. Μοιάζουν με την ξεχασμένη Ελλάδα του '60.

ΠΩΣ ΝΑ ΠΑΤΕ

Με αμάξι ή καράβι

Στο Αϊβαλί μπορείτε να φτάσετε οδικώς, ίσως από κάποιον άλλο τουριστικό προορισμό, αλλά και από τη γειτονική Μυτιλήνη με καραβάκι. Υπάρχουν μικρά φεριμπότ που κάνουν τη διαδρομή σχεδόν καθημερινά. Το ταξιδάκι κρατάει μιάμιση ώρα και είναι υπέροχο. Ειδικά αν έχετε κάποιον να σας δείξει τις στεριές που αντικρίζετε γύρω σας. Το νησάκι Γυμνό, του Δαιμόνου την Τράπεζα, το στενό Ταλιάνι με τους φάρους-σημαδούρες τα ερείπια του Προδρόμου...

ΨΩΝΙΑ

Το παζάρι της Πέμπτης

Κάθε Πέμπτη γίνεται μεγάλο παζάρι στο Αγναΐίκ, στις γειτονιές του Αϊ-Γιώργη. Το ελληνικό παζάρι πριν από το 1922 γινόταν πιο πέρα, προς τον Αϊ-Γιάννη. Σήμερα θα βρείτε ό,τι φανταστείτε, φόρμες, ρούχα, σουτιέν, βρακάκια, παπούτσια, μικροεφευρέσεις για τις νοικοκυρές και την κουζίνα. Θα βρείτε σίγουρα και το κέφι σας όταν ξαποστάσετε σε κάποιον παλιό καφενέ, πίνοντας τσάι ή... τούρκικο, μασουλώντας κάποιο νόστιμο πιτάκι! Τις Πέμπτες η πόλη γεμίζει από Έλληνες τουρίστες και Μυτιληνιούς που έρχονται να κάνουν τη βόλτα ή τα ψώνια τους.

ΝΑ ΦΑΤΕ

Κεμπάπ και θαλασσινά

Θα φάτε κυριολεκτικά ό,τι τραβάει η όρεξη σας, αλλά και η τσέπη σας. Από κεμπάπ και άλλες ανατολίτικες νοστιμιές στα στενά της αγοράς στην πάνω πλευρά του παραλιακού κεντρικού δρόμου (Ινονού καντεσί), μέχρι πιο γνωστά εδέσματα εστιατορίου, στα παραλιακά μαγαζιά στη χαρακτηριστική προβλήτα του Αϊβαλιού που λέγανε κάποτε... Γιαλό τ' Αγγελή. Για ψάρι, βέβαια, καλύτερη επιλογή είναι το λιμάνι του Μοσχονησίου. Παρέλαση εκεί τα θαλασσινά!

ΣΕΪΤΑΝΙΝ-ΤΑΣ

Αγαπημένα καφενεία

Δύο καφενεία εμένα μου έχουν κλέψει την καρδιά. Το Σεϊτανίν καφέ -σε ελεύθερη μετάφραση ο... καφενές του Σατανά- στα στενά πάνω από τον Αϊ-Γιώργη και το Τακ καφέ στο Μοσχονήσι. Ψάχνοντας το υλικό μου για το βιβλίο, έπεσα μάλιστα σε μια φωτογραφία που φανέρωνε την παλιά, ελληνική του ονομασία: «Καφενείον ο Ερμής». Υπάρχουν βέβαια και άλλα πολλά που δεν σας τα λέω. Η μεγάλη χαρά είναι, αφού θα έχετε πάει... διαβασμένοι, να ανακαλύψετε και κάποιες γωνιές μόνοι σας.

ΕΘΝΟΣ/Επιμέλεια: Ελευθέρια Αλαβάνου