Το οχυρό του Μ. Αλεξάνδρου στον Περσικό

Ελληνες αρχαιολόγοι αποκαλύπτουν τον θησαυρό που υπάρχει χιλιάδες χρόνια στο νησί Φαϊλάκα κοντά στο δέλτα του ποταμού Τίγρη

Η Αγγελική Κοτταρίδη, αρχαιολόγος - διευθύντρια του Μουσείου της Βεργίνας, δείχνει τις φωτογραφίες αυτών των πέντε εβδομάδων που έμεινε η ελληνική αρχαιολογική αποστολή στο νησί Φαϊλάκα -στον μυχό του Περσικού Κόλπου- κοντά στο δέλτα του ποταμού Τίγρη, και συμμερίζεσαι τον ενθουσιασμό της. Ενα οχυρό στη μέση του πουθενά, 300 περίπου κινητά ευρήματα, άμμος παντού, ολόγυρα θάλασσα, ένα προκάτ σπίτι για τα βράδια τους που έμοιαζαν φοιτητικά, το οποίο αποτελούσε και τη μονάδα συντήρησης των αρχαίων που έβρισκαν. Μαζί εικόνες από εντυπωσιακά ηλιοβασιλέματα, αλλά και μια πρωτόγνωρη ατμόσφαιρα, όταν η κίτρινη σκόνη τύλιγε ασφυκτικά τα πάντα στο πέρασμά της.

Το ταξίδι στο Κουβέιτ είναι απίστευτη εμπειρία. Να σκέφτεσαι ότι στον Περσικό Κόλπο υπάρχει ένα νησάκι, το οποίο ο Μ. Αλέξανδρος ονόμασε Ικαρο. Στην ουσία ένα φυλάκιο ήταν η Φαϊλάκα, μήκους περίπου 18 χιλιομέτρων (η αρχαία Ικαρος), απ’ όπου έβλεπαν τα πλοία όταν περνούσαν από εκεί. Δεν ήταν μεγάλο λιμάνι, μας λέει η Αγγελική Κοτταρίδη - επικεφαλής της αποστολής, πήγε στο νησί για δεύτερη χρονιά στο πλαίσιο της διμερούς αρχαιολογικής συμφωνίας που υπεγράφη τον Ιούλιο του 2007 ανάμεσα στο υπουργείο Πολιτισμού και το National Council for Culture, Arts and Letters του Κουβέιτ.

Ιδρύθηκε από τους Σελευκίδες, επιγόνους του Αλεξάνδρου, με κριτήριο τη θέση με τη μεγάλη στρατηγική σημασία αφού ήλεγχε τη θαλασσινή είσοδο της Μεσοποταμίας. Η παρουσία των Ελλήνων είναι εμφανής εδώ, για τουλάχιστον δύο αιώνες. Το φανερώνουν το ελληνιστικό οχυρό, ο ναός, οι βωμοί, οι αρχαίες επιγραφές, τα αγγεία. Και βέβαια η περίφημη στήλη της Ικάρου με την ελληνική μεγάλη επιγραφή με τους 43 στίχους (επιστολή προς τον αξιωματούχο Ανάξαρχο την εποχή της δυναστείας των Σελευκιδών) που υπέστη σοβαρές ζημιές μετά την εισβολή των Ιρακινών. Τώρα συντηρήθηκε, αποκαταστάθηκε και τοποθετήθηκε έπειτα από 2.000 χρόνια στη βάση της.

Λένε πως στα αρχαία χρόνια το νησί ήταν δασωμένο. Τα προϊόντα της Φαϊλάκα είναι άμμος, άσφαλτος, μαργαριτάρια, ψάρια και πετρέλαιο. Εκατοντάδες είναι τα όστρακα που βρέθηκαν, τα σφονδύλια και ακόμη εντυπωσιακότερα τα ίχνη. Από ένα λεπτοϋφασμένο ύφασμα αλλά και από καμένα καλάθια. Δεν είναι εύκολο να συντηρήσεις τέτοια ευρήματα για να μην τα καταστρέψεις. Ομως η υπομονή και η παρατηρητικότητα των μελών της αποστολής αποκάλυψε τα ίχνη ενός ψαριού από το οποίο διακρίνονται δέρμα και αγκάθια.

Αλλα εντυπωσιακά ευρήματα είναι η αραμαϊκή επιγραφή, τα ποτήρια κρασιού που θυμίζουν έντονα τα μακεδονικά πρότυπά τους, διάφορα αγγεία που χρησιμοποιούσαν οι κάτοικοι της αρχαίας Ικάρου και σημερινής Φαϊλάκας για να παστώνουν ψάρια, γάστρες, πιατέλες, διάφορα μαργαριτοφόρα αγγεία, ένας κτιστός φούρνος μέσα στον οποίο έψηναν ψωμί σαν αυτό το λαχταριστό που τρώμε από τους Αραβες.

Η ανασκαφική έρευνα του οχυρού έδειξε ότι υπάρχουν πέντε τουλάχιστον και όχι δύο οικοδομικές φάσεις. Η συστηματική μελέτη των λειψάνων των ναών, των βωμών και του οχυρού οδήγησε σε μια νέα πρόταση αναπαράστασης αυτού του ενδιαφέροντος αρχιτεκτονικού συνόλου. Χτισμένο με μέτρα μακεδονικά ακολουθώντας τις αντιλήψεις που διαμορφώθηκαν στη μακεδονική αυλή των χρόνων του Φιλίππου Β΄και του Μ. Αλεξάνδρου, το ιερό της Φαϊλάκας αποδεικνύεται πως έχει μεγαλύτερη σημασία από όση μέχρι σήμερα του αποδόθηκε για τη μελέτη και την κατανόηση των ιδεολογικών δομών και των αρχιτεκτονικών μορφών, λένε οι επιστήμονες.

Η χρυσή τομή

Για να ολοκληρωθεί η έρευνα θέλει άλλα δύο με τρία χρόνια. «Αναλύοντας το φρούριο, ψάχνοντας καλά τον ναό και βλέποντας τα διάσπαρτα μέλη (έχοντας φυσικά και την εμπειρία του ανακτόρου των Αιγών, στην αρχιτεκτονική του οποίου ασκήθηκε τα τελευταία χρόνια), κατάφερα να αναγνωρίσω το μοντέλο. Τον σχεδιασμό με τις χρυσές τομές, την επανάληψη, τα μακεδονικά μέτρα. Νομίζω πως από το όλο εγχείρημα, αυτό θα μείνει, διότι αποδεικνύει ότι το σύνολο αυτό αντικατοπτρίζει ιδέες πρώιμες ελληνιστικής αρχιτεκτονικής που δεν τις ξέρουμε από αλλού», λέει η Αγγελική Κοτταρίδη.

Επιπλέον από τη Φαϊλάκα πέρασε ο στρατός του Μ. Αλεξάνδρου. «Ο στρατός και η πρώτη φάση των βασιλείων εκεί μεταφέρουν όλη την προβληματική της αρχιτεκτονικής και την ιδεολογική προβληματική η οποία αντικατοπτρίζει μια πολιτική. Αυτό, όταν το ανιχνεύεις τόσο καθαρά και διάφανα, είναι τρομερά ενδιαφέρον», επισημαίνει η Αγγ. Κοτταρίδη μιλώντας για την εμπειρία που έζησε πέντε εβδομάδες μαζί με τους: Π. Χατζηδάκη, Εύα Κοντογουλίδου, Στ. Λιούλια, Ελ. Καβουκοπούλου, Μ. Λαζοπούλου, Δάφνη Μοντεσάντου, Ν. Κωνσταντίνου, Θ. Τηλιόπουλο, Π. Τζιόμπρα, Ν. Κλαδούρη, Αν. Φτάκα, Γ. Κωνσταντινόπουλο, Δ. Ευαγγελόπουλο.

Ενα άλλο σημείο στο οποίο στέκεται είναι το γεγονός ότι ο πρώτος ανασκαφέας που πέρασε από την περιοχή δυσκολεύτηκε να ερμηνεύσει τις περσικές βάσεις στους ιωνικούς κίονες, θεωρώντας ότι είναι σε δεύτερη χρήση. «Αν ήταν έτσι, μειώνει τη σημασία της χρήσης τους. Σαν να βρήκαν δυο παλιές βάσεις, τις βάλανε κι αυτές, όπως γίνεται συχνά στη βυζαντινή αρχιτεκτονική και τα παλιότερα μνημεία. Ομως, μελετώντας πολύ προσεχτικά τις διαστάσεις του ναού διαπίστωσα ότι η πλίνθος στην οποία «πατάει» η βάση είναι ένα πόδι και τρεις παλάμες, περίπου 56 εκατοστά. Το μέτρο, δηλαδή, που επί δέκα μάς δίνει τον σηκό του ναού, τον σηκό του μικρού ναού, τα μεγέθη άλλων κτισμάτων, αποστάσεις κ.λπ. Είναι μια βάση μέτρησης που επί 100 μας δίνει το ίδιο το τείχος. Η πλίνθος δηλαδή είναι αυστηρά μετρημένη, άρα αυτή η βάση είναι πρωταρχικό στοιχείο του ναού. Ετσι, τεκμηρίωσα απόλυτα την άποψη που είχα από την αρχή, ότι δηλαδή η συνύπαρξη της περσικής πλίνθου με το ιωνικό κιονόκρανο είναι προγραμματική δήλωση πολιτικής».

Ας φανταστούμε τι υπήρξε σε αυτό το μικρό νησάκι. Σε έκταση τριών στρεμμάτων υπήρχε ένα οχυρό με ωραία μορφή που εξέφραζε τον ορθό λόγο και τις αναζητήσεις περί αισθητικής αρμονίας, τη χρυσή τομή στην πρόσοψή του. Στο εσωτερικό του περιείχε το ιερό, κεντρικά τον ελληνικό ναό και δίπλα έναν ντόπιου τύπου ναό. Ο Ελληνας δηλώνει την παρουσία του μέσα από ένα κτίσμα καθαρό που εκφράζει τον ορθό λόγο, τα μέτρα, την αισθητική που ήταν το ζήτημα των φιλοσόφων της εποχής. Είναι τα χρόνια που ο Ευκλείδης εφαρμόζει τη χρυσή τομή. Συγχρόνως, συνδέει το κομμάτι «ο βασιλιάς είναι Θεός». Μάλλον ο ναός αυτός είναι του Απόλλωνα και ο διπλανός της Αρτεμης. Οπότε δένουν τον Απόλλωνα με την ντόπια θεά, μέσα στο ιερό, όπως δένουνε και τις μορφές. Ετσι, οι μεν ναυτικοί που περνούσαν έβλεπαν το φρούριο και όσοι σταματούσαν και έμπαιναν μέσα, έβλεπαν και τον ναό. Αυτό λοιπόν είναι μια δήλωση παρουσίας, με συγκεκριμένη μορφή και προθέσεις και μέσα από αυτές έχουμε τη συνύπαρξη των πολιτισμών».

Της Γιωτας Συκκα

Πηγή: http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_civ_2_17/05/2009_314641