Το πρώτο φύλλο της
Εφημερίδος, Βιέννη 31 Δεκεμβρίου 1790.
Η
ΠΡΩΤΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΚΑΙ Ο ΡΗΓΑΣ ΦΕΡΑΙΟΣ
Η πρώτη Ελληνική εφημερίδα
κυκλοφόρησε στη Βιέννη στις 31 Δεκεμβρίου 1790 από τους αδελφούς Γεώργιον και
Πούλιον Μακρίδας - Πουλιού έφερε τον τίτλο «Έφημερίς».
Ή «Έφημερίς» έβγαινε δύο
φορές την εβδομάδα. Σήμερα σώζονται μόνο δύο -τρεις τόμοι της, όμως είναι γνωστό ότι συνέχισε την έκδοση της μέχρι
το 1797. Τα επίσημα έγγραφα, πού βρέθηκαν στα αρχεία της Βιέννης το 1890 για
την σύλληψη του Ρήγα Φεραίου διαφωτίζουν γιά την τύχη της «Εφημερίδος» και των
έκδοτων της.
Κάτω από τήν αυστηρή
λογοκρισία της φιλότουρκης Αυστρίας ή «Έφημερις» δεν μπορούσε να εκδήλωση
εθνική πολιτική και αποσιωπούσε κάθε ζήτημα περί Ελλάδος. Άλλα οι Μακρίδες —·
Πουλιού δεν δίστασαν να έλθουν σε συνεννοήσεις με τον Ρήγα και ανέλαβαν την εκτύπωση
διαφόρων αναμορφωτικών βιβλίων του Ελληνικού λαού και επαναστατικών
προκηρύξεων.
Στο μεταξύ ο Ρήγας
συντάσσει το περίφημο θούριο της Ελευθερίας και καλεί όχι μόνον τους Έλληνες,
άλλα και όλους τους λοιπούς λαούς της Βαλκανικής να λάβουν τα όπλα προς
ανάκτηση της ελευθερίας τους. Τον θούριο αυτό καθώς και άλλες επαναστατικές προκηρύξεις και οδηγίες
και μία μετάφραση τού Γαλλικού δημοκρατικού πολιτεύματος τού 1793 παρέδωσε ο
Ρήγας προς εκτύπωση εις το τυπογραφείο τού Πουλιού. Η εκτύπωση πράγματι έγινε με
κάθε μυστικότητα μέσα σε δυο νύχτες και σε 3.000 αντίτυπα.
Έτσι στα τυπογραφεία της
πρώτης Ελληνικής εφημερίδος κλεισμένοι δυό ημερονύκτια ο πρώτος ήρωας της
νεοελληνικής ελευθερίας Ρήγας Βελεστινλής και ο πρώτος Έλληνας δημοσιογράφος Γ.
Μακρίδης — Πουλιού εκτύπωσαν τον θούριο εκείνο, που επί 24 χρόνια υστέρα
δονούσε τις ψυχές των υποδούλων και υπήρξε το πρώτο σύνθημα τού αγώνος της
ανεξαρτησίας.
Με την σύλληψη τού Ρήγα
και την θανάτωση του συνελήφθη και ο Γ. Μακρίδης - Πουλιού, ο όποιος όμως δεν
ήτο Τούρκος υπήκοος και γλύτωσε τον θάνατον. Τότε η «Εφημερίς» έκλεισε και τα
τυπογραφεία κατασχέθηκαν.
Το παράδειγμα αυτό της
πρώτης Ελληνικής εφημερίδος δείχνει πόσο βαθειά εθνικές και αγωνιστικές είναι οι
ρίζες τού Ελληνικού τύπου, πού έκανε την εμφάνιση του με τον ωραιότερο και
ηρωικότερο πρόλογο πού έχουν να μας παρουσιάσουν τα απελευθερωτικά κινήματα των
υποδούλων λαών.
Εξώφυλλο του 1792
Εφημερίς
(εφημερίδα Βιέννης)
Από τη Βικιπαίδεια, την
ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
Τυπώθηκε στη Βιέννη της
Αυστρίας από τους Έλληνες αδερφούς, τυπογράφους και εκδότες, αδερφούς Πούμπλιο
και Γεώργιο Μαρκίδες Πούλιου, από το 1790 έως το 1797. Η Εφημερίς, υπήρξε
μαχητικό όργανο των ιδεών του νεοελληνικού διαφωτισμού, που μεταξύ άλλων,
πρέσβευε και την εθνική απελευθέρωση.
Η Εφημερίς είχε μεγάλη
απήχηση, φτάνοντας σε όλες τις περιοχές που υπήρχαν ελληνικές παροικίες,
ενημερώνοντας τις ελληνικές κοινότητες για τα γεγονότα που συνέβαιναν στο κόσμο
αλλά και στον τουρκοκρατούμενο ελληνικό χώρο. Οι αδερφοί Μαρκίδες - Πούλιου,
εκτός από την Εφημερίδα στην ελληνική, τύπωσαν για ένα μικρό διάστημα και τη
σέρβικη εκδοχή της, πιθανόν ανταποκρινόμενοι στο αίτημα του Φεραίου, για μια
βαλκανική απελευθερωτική κίνηση. Στο τυπογραφείο τους, τύπωσαν επίσης αρκετά
ελληνικά και ξενόγλωσσα βιβλία, και συνεργάστηκαν στενά με τον Ρήγα Φεραίο του
οποίου εξέδωσαν αρκετά βιβλία και μεταξύ αυτών και τη περίφημη Χάρτα του. Αυτή
η συνεργασία και η σύλληψη του Φεραίου και των συνεργατών του για διάδοση
επαναστατικών (απελευθερωτικών) ιδεών έφερε και την απαγόρευση κυκλοφορίας της
Εφημερίδας, το κλείσιμο του τυπογραφείου των αδερφών Πούλιου και την απέλαση
τους από τα εδάφη της Αυστριακής αυτοκρατορίας.
Η Εφημερίς των Μαρκίδων Πούλιου αποτελεί το
πρώτο κεφάλαιο στην ιστορία του ελληνικού τύπου, σταθμό και αφετηρία στην
ανοδική πορεία του υπόδουλου γένους, συνάμα όμως και πολύτιμη ιστορική πηγή για
τη μελέτη της χρονικής περιόδου που εκπροσωπεί (1791-1797). Δημοσιογραφικό
όργανο συνοδοιπόρων και στενών συνεργατών του Ρήγα, διέγραψε μαζί του την ίδια
τροχιά και κατέληξε στο ίδιο μοιραίο τέλος. Έτσι η ολιγόζωη εκείνη «Εφημερίς»
δεν είναι μόνο αυθεντικό τεκμήριο μιας εποχής αλλά και εθνικό κειμήλιο άξιο να
τοποθετηθεί δίπλα στα Ελληνικά Χρονικά του Μεσολογγίου. Ως δημοσιογραφικό
όργανο των Ελλήνων πατριωτών της Βιέννης η «Εφημερίς» από το πρώτο έτος
διοχέτευσε στους αναγνώστες της το συγκλονιστικότερο μήνυμα των καιρών του, τη
Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και του Πολίτη και το Σύνταγμα της
Γαλλίας…
Λέανδρος
Βρανούσης, ιστορικός
Μέχρι
να εκδοθεί η Εφημερίδα
Η πρώτη ελληνική
εφημερίδα, ο Ταχυδρόμος της Βιέννης, του εκδότη Γεώργιου Βενδότη κυκλοφόρησε
μόνο 3 φύλλα τον Αύγουστο του 1784 και μετά έκλεισε ύστερα από απόφαση των
αυστριακών αρχών. Οι αδελφοί Γεώργιος και Πούμπλιος Μαρκίδες – (Ο Πούλιος
(εκλατινισμένο σε Πούμπλιος) και ο Γεώργιος Μάρκου γεννήθηκαν στην Σιάτιστα,
και μετακόμισαν στη Βιέννη το 1776, ζώντας μαζί με τον πατέρα τους, Μάρκο
Πούλιο, έμπορο. Αφού ασχολήθηκαν με άλλα επαγγέλματα αργότερα στράφηκαν στην
έκδοση και την εμπορία ελληνικών βιβλίων.
Η ενασχόλησή τους με την
τυπογραφία άρχισε στο τυπογραφείο του Baumeister, όπου εργαζόταν και ο άλλος
μεγάλος Έλληνας τυπογράφος της Βιέννης, ο Γεώργιος Βεντότης.
Προσπάθησαν από το 1788 να
εκδώσουν ελληνική εφημερίδα και στις 14 του Ιούνη του 1788 ζήτησαν την
απαιτούμενη άδεια από την αυστριακή κυβέρνηση. Το ίδιο έτος μάλιστα, τον Μάη
του 1788, ο έμπορος Δημήτριος Θεοχάρης, από τη Καστοριά, ζήτησε και αυτός άδεια
να τυπώσει ελληνική εφημερίδα. Όμως και οι δυο αιτήσεις απορρίφθηκαν. Το 1789
και οι δυο ενδιαφερόμενοι ξαναέκαναν αιτήσεις, και αυτή την φορά η αίτηση του
Θεοχάρη έγινε δεκτή, στις 15 Μαρτίου του 1789. Ο Θεοχάρης όμως δεν κατάφερε να εξασφαλίσει
ικανοποιητικό αριθμό συνδρομητών που θα χρηματοδοτούσαν την έκδοση της
εφημερίδας και έτσι, η αυστριακή κυβέρνηση, δεν μπορούσε να κάνει τίποτε άλλο,
παρά να κάνει αποδεκτή των αίτηση των αδερφών Πούλιου, και πράγματι στις 27
Ιούνη του 1790 τους δόθηκε η άδεια.
Οι αδερφοί Πούλιοι όπως
είχαν γράψει στην αίτησή τους προς τις αυστριακές αρχές ότι σκοπό είχαν να
εκδώσουν και αλλόγλωσση (σερβική) εφημερίδα, κάτι το οποίο δεν έγινε αποδεκτό,
γιατί το προνόμιο έκδοσης σερβικής εφημερίδας είχε δοθεί ήδη στο λεγόμενο
Ιλλυρικό τυπογραφείο του Στέφανου Νοβάκοβιτς. Οι Πούλιοι όμως κατάφεραν να
πετύχουν την έκδοση και σέρβικης εφημερίδας Αυτή η εφημερίδα κυκλοφόρησε για
δυο χρόνια περίπου, από τις 14 Μαρτίου 1791 έως 31 Δεκεμβρίου 1792 και
ονομαζόταν Serbskija Noviny και μέχρι την κυκλοφορία της εφημερίδας του
Νοβάκοβιτς. Το 1792 οι αδερφοί Πούλιου προσπάθησαν να εξασφαλίσουν το
δικαιώματα της αποκλειστικής έκδοσης ελληνικής εφημερίδας, -για να
προστατευθούν από τον ανταγωνισμό- αλλά η αίτησή τους απορρίφθηκε.
Την έκδοση της Εφημερίδας
οι αδελφοί Πούλιου, τη διαφήμισαν με το συνηθισμένο τρόπο της εποχής, την
έκδοση ενός μονόφυλλου, τη λεγόμενη «Είδησις», στην οποία ανακοίνωναν τη
κυκλοφορία της εφημερίδας τους με ένα τόνο έντονα πατριωτικό. Στην Ειδησιν
προσφέρονταν όλες οι αναγκαίες πληροφορίες για να κατατοπίσουν τους
μελλοντικούς αναγνώστες και μεταξύ άλλων πληροφορούσαν το ελληνικό αναγνωστικό
κοινό ότι προσφέρουν
«τοις φιλέλλησι μίαν γαζέτταν (τζάιτουγγ)
εις την απλή ρωμαίκην γλώσσαν, η οποία δεν είναι άλλο τι, παρά μια καθημερινή
ιστορική διήγησις των πραγμάτων, όχι μόνον των παρόντων, αλλά και απερασμένων
και μελλόντων, ήτις και Εφημερίς θέλει ονομασθή, της οποίας η διήγησις θέλει
είναι μια εκλογή αξιοδιηγήτων πραγμάτων, όχι μόνον πολεμικών αλλά και πολιτικών
και μάλιστα οικονομικόν. Τουτέστιν εκείνον πότε μεν εις ετούτη πότε δε εις
άλλην Επαρχίαν ή εις άλλην Δεσποτείαν και τόπον της Ευρώπης, ή και άλλο μέρος
του κόσμου συμβαίνουν»
Από το μονόφυλλο της «Είδησις»,
που ήταν άγνωστο μέχρι τις αρχές του 20ου αιώνα, διασώζεται σήμερα μόνο ένα
αντίγραφο, που βρίσκεται στη βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου του Βουκουρεστίου. Οι
συνδρομητές προσκαλούνταν να προσέλθουν στο ταχυδρομείο του Βάουμάιστερ ή στο
Καισαροβασιλικό Ταχυδρομείο εφημερίδων της Βιέννης. Η συνδρομή ήταν
προ-πληρωτέα για ένα εξάμηνο και στοίχιζε 6 ή 7 φιορίνια μαζί με τα έξοδα
αποστολής. Το πρώτο φύλλο κυκλοφόρησε στις 31 Δεκεμβρίου του 1790 και από τότε
έβγαινε δυο φορές την εβδομάδα, Τρίτη και Παρασκευή, τετρασέλιδο με προσθήκη
συχνά ενός μονόφυλλου. Η ακριβής ημερομηνία του πρώτου φύλλου δεν έγινε γνωστή
παρά το 1928 όταν ο καθηγητής του Πανεπιστημίου στο Βουκουρέστι, Δημοσθένης
Ρούσσος ανακάλυψε στη βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου τη πλήρη σειρά του πρώτου
έτους κυκλοφορίας –105 φύλλα- όπως τα έδεναν οι εκδότες της, από το 1792 και
μετά.
Το σχήμα της εφημερίδας
ήταν μικρό δίφυλλο, σε διαστάσεις βιβλίου, χωρίς ευδιάκριτο τίτλο στη κορυφή,
χωρίς επεξηγηματικούς τίτλους, χωρίς ονόματα ή διευθύνσεις εκδοτών και άλλων,
απαραίτητων σήμερα ενδείξεων. Αντί τίτλου υπάρχει πάντοτε μια ζωγραφική
σύνθεση. Από το 1792 επέρχεται μια ανανέωση στο στυλ της εφημερίδας, αρχικά
προσθέτοντας περισσότερες σελίδες και μικραίνοντας το σχήμα σε μέγεθος 17×11
εκατ. Στο νέο σχήμα η εφημερίδα μπορούσε να βιβλιοδετηθεί σε τόμους ώστε να
αρχειοθετείται και γι΄ αυτό το σκοπό οι εκδότες τύπωναν εξώφυλλα κάθε χρόνο.
Η Εφημερίς ήταν κυρίως
ειδησεογραφικό έντυπο. Η ύλη της, χωρισμένη σε ρουμπρίκες που έφεραν ως τίτλο
το όνομα της χώρας την οποία αφορούσαν οι εκάστοτε ειδήσεις, κάλυπτε ένα ευρύ
θεματικό φάσμα. Στρατιωτικές και πολιτικές ειδήσεις, κείμενα συνθηκών ειρήνης,
αξιοσημείωτα φυσικά φαινόμενα, αξιοπερίεργα συμβάντα, ισοτιμίες νομισμάτων,
μικρές αγγελίες, γεγονότα της κοινωνικής ζωής της Βιέννης και της ελληνικής
παροικίας, όλα βρίσκουν τη θέση τους μέσα από τις σελίδες της. Συχνά η Εφημερίς
δημοσίευε αγγελίες για την έκδοση ελληνικών βιβλίων, ζητώντας από τους
αναγνώστες τους να υποστηρίξουν την έκδοση προαγοράζοντας ένα ή περισσότερα
αντίτυπα. Τις ανταποκρίσεις τους από τις άλλες χώρες τις αντλούσαν από
αλλόγλωσσες εφημερίδες, κυρίως τις αυστριακές, όσο για τα γεγονότα στην
Οθωμανική αυτοκρατορία, και ιδιαίτερα για την Υψηλή Πύλη και το Οικουμενικό
Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως, επικαλούνταν σαν πηγές τους, «ιδιαίτερες
ανταποκρίσεις». Με το πέρασμα των χρόνων φαινόταν όλο και περισσότερο ότι οι
αδερφοί Πούλιου εκτός από το ειδησεογραφικό κομμάτι ήθελαν να προβάλουν και να
προωθήσουν τα ελληνικά εθνικά αιτήματα. Όλες οι πολεμικές ειδήσεις της εποχής,
παρακολουθούνται και παρουσιάζονται με σκοπό να τονώσουν το εθνικό αίσθημα.
Εκτός από αυτό παρακολουθούνται στενά και τα γεγονότα της Γαλλικής επανάστασης
που λαμβάνουν χώρα την ίδια περίοδο με την έκδοση της εφημερίδας. Μάλιστα, το
1791 δημοσιεύουν τη «Διακήρυξη των δικαιωμάτων του ανθρώπου» και το
επαναστατικό Σύνταγμα της Γαλλικής δημοκρατίας, σε συνέχειες.
Η
σέρβικη εφημερίδα
Οι αδερφοί Πούλιου
πρωτο-εξέδωσαν και τη πρώτη σέρβικη εφημερίδα σε αλλοδαπό έδαφος από τις 14
Μάρτη του 1791 έως στις 31 Δεκεμβρίου 1792, με πλήρες τίτλο Serbskija
Povsedhvhija Novini= Σερβικές εφημερίδες. Η εφημερίδα τυπωνόταν στο τυπογραφείο
του αυστριακού Γιόζεφ Κούρτσβεκ, (Joseph Edlen von Kurzbek), με συντάκτες και
υπεύθυνους της έκδοσης τους ίδιους. Το όνομά τους μάλιστα είναι τυπωμένο και
στο εξώφυλλο του 1792. Aυτή η eφημερίδα εκδιδόταν κάθε Τρίτη και Παρασκευή και
έμοιαζε σε πολλά στοιχεία, στη μητρική της, την ελληνική. Όταν αργότερα κυκλοφόρησε
η εφημερίδα , «Slaveno - Serbskija Vjedomosti», από τον Stefan Novacovic που
είχε πάρει την επίσημη έγκριση της αυστριακής κυβέρνησης, η εφημερίδα των
Πούλιων διέκοψε την έκδοσή της. Παρόλες τις συνεχιζόμενες προσπάθειες του
Γεώργιου Πούλιου για να πάρει και αυτός το δικαίωμα έκδοσης σέρβικης εφημερίδας
στα επόμενα χρόνια, τελικά δεν το κατάφερε, και μάλιστα ο Νοβάκοβιτς πήρε και
το αποκλειστικό προνόμιο έκδοσης σέρβικης εφημερίδας.
Το
τυπογραφείο
Την ίδια εκείνη χρονιά, ο
Ιωσήφ Μπάουμάιστερ αποσύρθηκε από τη τυπογραφική του επιχείρηση και έτσι οι
Πούλιοι έγιναν οι ιδιοκτήτες του τυπογραφείου στο οποίο τυπώνονταν η εφημερίδα
τους και έτσι προχώρησαν στην έκδοση και ελληνικών αλλά και ξενόγλωσσων
βιβλίων. Το τυπογραφείο τους, απορροφώντας και την ήδη μεγάλη πελατεία του
Μπάουμάιστερ, ήταν επιτυχημένο και έτσι επεκτάθηκε και στην έκδοση, εκτός των
ευπώλητων Ημερολογίων και Καλενδαρίων και στην εκτύπωση 30 διαφορετικών τίτλων
βιβλίων. Ανάμεσά τους ήταν και κάποια από τα έργα του Ρήγα Βελεστινλή, το Σχολεῖον
τῶν
ντελικάτων ἐραστῶν,
η Νέα Πολιτική Διοίκησις (που περιέχει και τον Θούριο) και η Χάρτα τῆς Ἑλλάδος.
Το γεγονός ότι οι Μαρκίδες είχαν τυπώσει το επαναστατικό σύνταγμα που είχε
συντάξει ο Ρήγας για την ομοσπονδιακή δημοκρατία που οραματιζόταν, δηλαδή το
έργο του Νέα Πολιτική Διοίκησις, προκάλεσε το κλείσιμο του τυπογραφείου τους.
Το
τέλος
Η οθωμανική αρχή,
παίρνοντας μέτρα για να καταστρέψει το ανερχόμενο απελευθερωτικό κίνημα, ζήτησε
από την αυστριακή κυβέρνηση, μέσω του πρεσβευτή της στη Πόλη, το κλείσιμο της
Εφημερίδας στις 10 Ιουλίου του 1797. Το αυστριακό κράτος που ήθελε να βρίσκεται
σε καλές σχέσεις με την Υψηλή Πύλη εκείνη την εποχή, προχώρησε σε μέτρα που
δυσκόλευαν την κυκλοφορία της εφημερίδας και ένα από αυτά, ήταν η απαγόρευση
διακίνησή της από το Κεντρικό Ταχυδρομείο της Βιέννης. Η σύλληψη του Φεραίου
καθώς και η σύλληψη και άλλων μελών της οργάνωσής τους, επέφερε τη χαριστική
βολή στην έκδοση της Εφημερίδας. Ο Πούμπλιος Πούλιος κατόρθωσε να διαφύγει στη
Μολδαβία, ενώ ο Γεώργιος Πούλιος συνελήφθη στη Βιέννη και εξορίστηκε. Το
τυπογραφείο τους έκλεισε και η έκδοση της Εφημερίδος σταμάτησε.
Η
σημασία του εντύπου στην εποχή του
Σύμφωνα με την άποψη της
ιστορικού και μελετήτριας του νεοελληνικού διαφωτισμού, Αικατερίνης
Κουμαριανού, η έκδοση του φύλλου είχε απώτερο σκοπό την δημιουργία συσπειρώσεων
για την εξυπηρέτηση του εθνικού σκοπού. Διαφορετικές ελληνικές κοινωνικές
ομάδες ήρθανε σε επαφή, και με την συμβολή του Ρήγα Φεραίου οργανώθηκε ένα
απελευθερωτικό κίνημα που έθεσε τις βάσεις και αποτέλεσε το ‘’προζύμι’’ της
Φιλικής Εταιρείας.
Η απήχησή του φύλλου
φαίνεται ξεκάθαρα και από την ενόχληση που προκάλεσε στην Υψηλή Πύλη της
Κωνσταντινούπολης, ενόχληση που σταδιακά έγινε απαίτηση για κλείσιμο της
εφημερίδας. Μια απαίτηση που η ούτως ή άλλως μοναρχική κυβέρνηση της Αυστρίας
τελικά ικανοποίησε.
Μέσα από την Εφημερίδα,
μπόρεσαν οι απανταχού Έλληνες να γνωρίσουν τις νέες ελπιδοφόρες αλλαγές που
συνέβαιναν στη δυτική Ευρώπη, να συνειδητοποιήσουν την κοινή τους εθνική
ταυτότητα, και να διαμορφώσουν κοινή, ελληνική τους γλώσσα. Αντίτυπα της
Εφημερίδος σώζονται σε αρκετές δημόσιες βιβλιοθήκες της Ελλάδας και άλλων
ευρωπαϊκών χωρών.
Μία φωτομηχανική ανατύπωση
των φύλλων των οποίων έχουν εντοπιστεί αντίτυπα έγινε από την Ακαδημία Αθηνών
με την φροντίδα του διακεκριμένου ιστορικού Λέανδρου Βρανούση. Η έκδοση
συνοδεύεται από πλούσιο σχολιασμό του επιμελητή.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου