Σκύλος : πορεία από τον λύκο... ως τον άνθρωπο

Σκύλος : πορεία από τον λύκο... ως τον άνθρωπο

Επιστήμονες ερευνούν τη γενετική εξέλιξη και τη συμπεριφορά του τετραπόδου φίλου μας. Οι δρόμοι τον ανθρώπου και τον σκύλου διασταυρώθηκαν εδώ και  12-15 χιλιάδες χρόνια. Ήταν η συνάντηση ανάμεσα σε ένα πληθυσμό κυνηγών και τους λύκους που τους ακολουθούσαν για να αρπάξουν τα απομεινάρια της τροφής τους. Ο άνθρωπος έχει τη διαισθητική ικανότητα να καταλαβαίνει το σκύλο, τον οποίο επέλεξε κάθε φορά για την ικανότητα του να του προσφέρει διάφορες υπηρεσίες.

Γράφει η Natalie Levιsalles

Είναι δύσκολο να βρει κανείς κάποιο μέλος του ζωικού βασιλείου πιο οικείο και γνώριμο από τον σκύλο. Ωστόσο, όσο κι αν φαίνεται αδιανόητο, ο σκύλος αποτελεί αληθινό αίνιγμα της εξέλιξης. Κατ' αρχάς το γένος Canis familiaris συμπεριλαμβάνει υποδιαιρέσεις διαμετρικώς αντίθετες, που καλύπτουν ένα ευρύ φάσμα, από το λεπτεπίλεπτο πεκινουά έως το   επιβλητικό   ντόμπερμαν. Επί πλέον, παρατηρείται το φαινόμενο, ορισμένοι από τους εκπροσώπους του γένους των σκύλων να μην έχουν καμία ομοιότητα.

Σε αντιδιαστολή με την πλειοψηφία των ζώων, οι διάφορες υποδιαιρέσεις και ράτσες σκύλων παρουσιάζουν μια διαφοροποίηση συμπεριφοράς μοναδική ανάμεσα στα ζώα. Ωστόσο, είναι όλοι απόγονοι του λύκου και μάλιστα είναι εκπληκτικό το γεγονός ότι όλοι οι σκύλοι είναι στην πραγματικότητα λύκοι. Σύμφωνα με την  ερμηνεία του Αμερικανού ερευνητή της γενετικής, Ρόμπερτ Βέιν που εργάζεται στο ζωολογικό Ινστιτούτο του Λονδίνου, «η διαφορά που υφίσταται ανάμεσα σ' έναν λύκο κι έναν σκύλο δεν είναι άλλη από τη διαφορά ανάμεσα σ' έναν Βρετανό κι έναν Γάλλο».

Έκπληξη, εξ άλλου, αποτελεί το γεγονός ότι ύστερα από μελέτες δεκαετιών πάνω σε θέματα που προσέφεραν περισσότερα στοιχεία για τη φαρμακολογία ή για την κτηνιατρική, παρά για την ουσιαστική έρευνα, ο σκύλος αιφνιδίως άρχισε να ενδιαφέρει τους επιστήμονες που εντρυφούν στην γενετική, την εξελικτική βιολογία ή την ηθολογία.

Το 1993 στις ΗΠΑ προτάθηκε ένα κολοσσιαίο ερευνητικό πρόγραμμα πάνω στη γενεαλογία των σκύλων, το οποίο αποβλέπει στον εντοπισμό των γονιδίων που σχετίζονται με τη συμπεριφορά τους.

Το ερώτημα υπό ποίες συνθήκες ένας λύκος εξελίσσεται σε σκύλο δεν υπάρχει στην πραγματικότητα, γιατί οι σκύλοι παραμένουν πάντα λύκοι. Σίγουρα, δεν υφίσταται ο ίδιος βαθμός ομοιότητας ανάμεσα στους λύκους και σε όλες τις ράτσες των σκύλων. Όμως, εφ' όσον το κριτήριο με το οποίο διαφορετικά άτομα καταγράφονται ως μέλη του ιδίου είδους είναι η δυνατότητα να αναπαραχθούν μεταξύ τους, τότε συνεπάγεται ότι σκύλοι και λύκοι ανήκουν στο ίδιο είδος. Η συνάντηση οποιουδήποτε σπερματοζωαρίου σκύλου με οποιοδήποτε ωάριο λύκου -και αντιστρόφως- δίνει ένα βιώσιμο ζυγωτό. Σύμφωνα με τον γενετιστή Ρόμπερτ Γουέιν, οι σκύλοι και οι λύκοι, έχουν, μάλλον τα ίδια γονίδια. Άλλωστε, ορισμένες οικογένειες λύκων παρουσιάζουν βαθμό συγγενείας με ορισμένους σκύλων μεγαλύτερο από εκείνον που υφίσταται ανάμεσα σε διαφορετικές οικογένειες σκύλων.

Άνθρωπος και σκύλος

Οι δρόμοι του ανθρώπου και του σκύλου διασταυρώθηκαν εδώ και 12 -15 χιλιάδες χρόνια. Ήταν η συνάντηση ανάμεσα σ' ένα πληθυσμό κυνηγών και στους λύκους που τους ακολουθούσαν, για να αρπάζουν τα απομεινάρια της τροφής τους. Ο Ρόμπερτ Γουέιν εκτιμά ότι ενδεχομένως η εξημέρωση του λύκου πραγματοποιήθηκε σε πολλούς τόπους, σε διαφορετικές εποχές και από διαφορετικούς πολιτισμούς.

Όσον αφορά τα πρώτα στάδια της εξημέρωσης, οι ερευνητές μόνον υποθέσεις μπορούν να διατυπώσουν.

Οι πρωτόγονοι πληθυσμοί χρησιμοποιούσαν τους σκύλους, συνήθως για να ζεσταίνονται τη νύχτα, ως φύλακες σε περίπτωση κινδύνου, για να τους βοηθούν στο κυνήγι και προπαντός για να καταναλώνουν τα απορρίμματα. Μετά τις πρώτες τους επαφές με το είδος, οι άνθρωποι άρχισαν να επιλέγουν τις ράτσες σκύλων που παρουσίαζαν τις απαραίτητες ικανότητες για το κυνήγι, τη φύλαξη των προβάτων αλλά και την προστασία των ιδίων.

Οι μηχανισμοί της φυσικής και της τεχνητής επιλογής αυτού του είδους είναι παρεμφερείς.

Ωστόσο, η εντατικοποίηση της επιλογής ορισμένων γνωρισμάτων του σκύλου από μέρους των ανθρώπων ερμηνεύει την εκπληκτική ταχύτητα της εξέλιξης ορισμένων ειδών.

Στη διαδικασία της εξημέρωσης, ο άνθρωπος επέλεξε τους λύκους εκείνους, που παρουσίαζαν ισχυρότερο το γνώρισμα της υπακοής. Το γνώρισμα αυτό είναι ήταν πιο σύνηθες στους νεαρούς λύκους. Η συστηματική όμως επιλογή των νεαρών λύκων ισχυροποίησε κληρονομικά τα γνωρίσματα τους και κατά συνέπεια ο σκύλος εξελίχθηκε σ' ένα είδος, που ως προς το λύκο παρουσιάζει γνωρίσματα εφήβου. Ο ενήλιξ σκύλος παρουσιάζει πολλά νεανικά γνωρίσματα τόσο στο εξωτερικό του παρουσιαστικό όσο και σε στοιχεία της συμπεριφοράς του. Με μια παρόμοια διαδικασία ερμηνεύεται και το γνώρισμα του ουρλιαχτού. Μία από τις «υπηρεσίες» που ενδιέφεραν τον άνθρωπο ήταν η φύλαξη της κατοικίας του και κατά συνέπεια επέλεγε τους περισσότερο θορυβώδεις λύκους, όπως αντιστοίχως επέλεγε τις γάτες εκείνες που σκότωναν περισσότερους αρουραίους.

Ως προς τη μελέτη των γονιδίων που καθορίζουν τη συμπεριφορά, οι ερευνητές ελπίζουν να χαρτογραφήσουν τα γονίδια εκείνα που ευθύνονται για την ύπαρξη τους. Για τη διερεύνηση τους, διασταυρώνουν διαφορετικά είδη και αναλύουν το αίμα τους για να μελετήσουν τα γονίδια. Στο ίδιο πρόγραμμα έχει συμπεριληφθεί ο εντοπισμός των γονιδίων που ευθύνονται για τις κληρονομικές ανωμαλίες και κυρίως για τις ασθένειες που πλήττουν τους σκύλους.

Ως προς την κοινωνική συμπεριφορά του γένους, ο κοινός παρονομαστής είναι η μονογαμική σχέση. Τόσο οι αρσενικοί όσο και οι θηλυκοί λύκοι είναι αφοσιωμένοι γονείς. Η αγέλη διαπλέκεται γύρω από το ισχυρότερο ζεύγος αρσενικού και θηλυκού που συχνά είναι και το μόνο που αναπαράγεται.

Όταν όμως ο λύκος εξελίσσεται σε σκύλο, ο άνθρωπος αναλαμβάνει το ρόλο του επικρατέστερου αρσενικού. Σε περίπτωση που ο άνθρωπος δεν αναλάβει το ρόλο του αρχηγού, ο σκύλος αποπροσανατολίζεται. Άλλωστε, σε αντίθεση με τη σταθερή μονογαμικότητα του λύκου, ο σκύλος αλλάζει εύκολα ερωτικό σύντροφο.

Κατά συνέπεια, ο σκύλος έχει εξασθενημένο το μητρικό φίλτρο, ενώ το πατρικό ένστικτο είναι ουσιαστικά ανύπαρκτο. Είναι γεγονός ότι σε αντιδιαστολή με τα όσα συμβαίνουν στους λύκους, η επιβίωση των μικρών σκύλων δεν εξαρτάται τόσο από τη συμπεριφορά των γονιών τους όσο από τον ίδιο τον άνθρωπο. Γενικώς, τόσο οι λύκοι όσο και οι σκύλοι αναπτύσσουν κοινωνικές και διαπροσωπικές σχέσεις ιδιαιτέρως πολυσύνθετες.

Παρατηρούνται ανάμεσα τους διάφορα είδη συνασπισμών, συμμαχιών και ανταγωνισμών. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον όμως παρουσιάζει η αγάπη που ο άνθρωπος έχει αναπτύξει για το σκύλο. Ο σκύλος είναι αναμφισβήτητα, ιδιαιτέρως κοινωνικό ζώο και διαθέτει γνωρίσματα ύψιστης σημασίας για τον άνθρωπο.

Για πολλούς η ύπαρξη αυτών των γνωρισμάτων ερμηνεύει τη συμπόρευση των δύο αυτών ειδών.

Όμως, η ερμηνεία αυτή δεν είναι επαρκής, δεδομένου ότι τα στοιχεία αυτά ισχύουν και γι' άλλα ζώα. Μια περαιτέρω ερμηνεία είναι εκείνη που αποδίδει την προσήλωση του ανθρώπου στο σκύλο στο είδος ταύτισης που αυτός αναπτύσσει με τον τρόπο ζωής των σκύλων όπως και με την οφθαλμοφανή δυνατότητα επικοινωνίας που αυτοί παρουσιάζουν.

Συγκεκριμένα είναι σχετικά εύκολο το να αναγνώσει κανείς τα ανακλαστικά ενός σκύλου σε αντιδιαστολή με τα αντίστοιχα της γάτας, που είναι λιγότερο ορατά και κατά συνέπεια πιο αινιγματικά. Ο άνθρωπος έχει τη διαισθητική δυνατότητα να καταλαβαίνει το σκύλο.

© «Liberation» - NATALIE LEVΙSALLES

ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ 22.5.1994