Αντώνιος Α. Αντωνάκος : Να γιατί χρειαζόμαστε τα Αρχαία και το πολυτονικό

Να γιατί χρειαζόμαστε τα Αρχαία και το πολυτονικό

Δεν υπάρχει ανώτερη νοητική άσκηση από την καθημερινή μεγαλόφωνη ανάγνωση μιας σελίδος αρχαίου κειμένου

Από τον Αντώνιο Α.  Αντωνάκο*

Απὸ μία σειρὰ ἐπιστημονικῶν ἀναλύσεων, ποὺ ἀφοροῦν τὴν ἑλληνικὴ γλῶσσα, προκύπτουν τὰ ἑξῆς ἐνδιαφέροντα συμπεράσματα:

1. Οἱ ἄνθρωποι σχεδὸν ὅλοι γεννιοῦνται μὲ τὸν ἴδιο ἀριθμὸ νευρώνων στὸν ἐγκέφαλό τους.

2. Διαφέρουν μόνον στὶς συνάψεις τῶν νευρώνων, ποὺ γίνονται μὲ τοὺς νευροάξονες, τοὺς δενδρίτες καὶ τὰ νευρογλοιακὰ κύτταρα.

3. Οἱ συνάψεις τῶν νευρώνων, ὅμως, αὐξάνουν σὲ ἀριθμὸ ἀνάλογο τῶν ἐρεθισμάτων. Αὐτὸ σημαίνει ὅτι ἡ εὐφυΐα καλλιεργεῖται καὶ δὲν εἶναι δεδομένη.

4. Κάθε διαφορετικὸς ἐρεθισμὸς δημιουργεῖ καινούργια σύναψη στοὺς νευρῶνες τοῦ ἐγκεφάλου. Ὁ ἴδιος ἐρεθισμός, ἔστω καὶ ἀμέτρητες φορὲς ἐπαναλαμβανόμενος, δημιουργεῖ μόνον μία σύναψη.

5. Ἡ γλῶσσα ἀποτελεῖ τὸν πιὸ οἰκεῖο τρόπο δημιουργίας καινούργιων ἐρεθισμῶν καὶ, ἄρα, δημιουργίας καινούργιων συνάψεων καὶ αὐξήσεως εὐφυΐας.

6. Ἡ ἑλληνικὴ γλῶσσα εἶναι διαχρονικὰ ἕνα ἐκπληκτικὸ πολυεργαλεῖο δημιουργίας νέων ἐρεθισμῶν.

7. Κάθε διαφορετικὸς λεκτικὸς τύπος καὶ κάθε διαφορετικὸς συνδυασμὸς λέξεων μὲ λογικὴ ὑφὴ δημιουργούν καινούργια σύναψη στοὺς νευρῶνες.

Τὰ ἀρχαῖα ἑλληνικὰ μᾶς χρειάζονται ὄχι διότι εἴμαστε Ἕλληνες, ἀλλὰ διότι τὰ ἔχει ἀνάγκη ὁ ἐγκέφαλος ὅλων τῶν ἀνθρώπων γιὰ νὰ βελτιώσει τὴν εὐφυΐα του. Αὐτὸ εἶναι τὸ μοναδικὸ καὶ πλέον χρήσιμο συμπέρασμα στὸ ὁποῖο μποροῦμε νὰ καταλήξουμε. Ἂν θέλουμε νὰ τὸ καταλάβουμε, ἔχει καλῶς. Ἂν ὄχι, εἴμαστε ἄξιοι τῆς μοίρας μας.

Μὲ βάση ὅλα αὐτά, μόνο ἡ ἑλληνικὴ γλῶσσα ἔχει αὐτὴ τὴν ἀφάνταστη ποικιλία λεκτικῶν τύπων καὶ συνδυασμῶν γιὰ τὴν αὔξηση τῶν νευρικῶν συνάψεων τοῦ ἐγκεφάλου καὶ κατ’ ἐπέκταση τὴν αὔξηση τῆς εὐφυΐας τοῦ ἀνθρώπου. Πράγματι, δὲν ὑπάρχει ἀνώτερη νοητικὴ ἄσκηση ἀπὸ τὴν καθημερινὴ μεγαλόφωνη ἀνάγνωση μιᾶς σελίδος ἀρχαιοελληνικοῦ κειμένου.

Οἱ ἀπόψεις αὐτὲς δὲν προέρχονται ἀπὸ ἐθνικιστικὴ ἢ ἀρχαιολατρικὴ ἀφετηρία. Τὰ ἴδια ἀκριβῶς θὰ λέγαμε ἐὰν εἴχαμε ἄλλη ἐθνικότητα. Ἡ ἐπιστημονικὴ ἀλήθεια προηγεῖται πάντοτε καὶ ὄχι τὰ πάθη καὶ οἱ ἀγκυλώσεις. Κάποτε, ἐπιτέλους, ἂς δοθεῖ νέο περιεχόμενο στὶς ἔννοιες «πρόοδος» καὶ «συντήρηση». Πρόοδος δὲν σημαίνει ἀποκοπὴ ἀπὸ τοὺς πυρῆνες δυνάμεως τοῦ λαοῦ μας, μεταξὺ τῶν ὁποίων πρωτεύουσα θέση κατέχει ἡ διαχρονική γλῶσσα μας. Ἡ μελέτη τῶν Ἀρχαίων Ἑλληνικῶν καὶ ἡ γνώση τοῦ παραδοσιακοῦ τονικοῦ συστήματος βοηθοῦν κάθε Ἕλληνα νὰ ἐπικοινωνεῖ καλύτερα καὶ μέ τά κλασικά κείμενα, ἀλλὰ καὶ μέ τά πατερικά κείμενα καὶ τὴν ἐκκλησιαστική ὑμνογραφία μας, καθώς καὶ μέ μεγάλες μορφές τῆς νεοελληνικῆς λογοτεχνίας μας. Ἡ γνώση αὐτή ἀποτελεῖ θεμέλιο τῆς ἐθνικῆς μας ταυτότητος μέσα στὴν ἐποχὴ τῆς παγκοσμιοποιήσεως.

Ἀποτελεῖ, ὅμως, καὶ πανευρωπαϊκό ἐκπαιδευτικό καὶ μορφωτικό αἴτημα, ὅπως ἀποδεικνύει ἡ ἀνακοίνωση τοῦ Γάλλου πρώην ὑπουργοῦ Παιδείας, τοῦ σοσιαλιστῆ Ζάκ Λάνγκ, ὅταν εἶχε δηλώσει ὅτι ἐπανέρχεται ἡ διδασκαλία τῶν Ἀρχαίων Ἑλληνικῶν καὶ τῶν Λατινικῶν στὶς δύο τελευταῖες τάξεις τῶν γαλλικῶν γυμνασίων καὶ στὸ λύκειο. Μιλῶντας σέ διεθνές συμπόσιο στὸ Πανεπιστήμο τῆς Σορβόννης, ὑπογράμμισε: «Πρέπει νὰ ξαναδώσουμε καὶ νὰ ἐπαναφέρουμε τὴν δυναμικὴ τῶν φιλολογικῶν σπουδῶν (κλασικῶν καὶ νεοτέρων). Πρέπει νὰ ξαναβροῦμε τίς μεγάλες ἐπιστῆμες, νὰ δοθοῦν στέρεες καὶ καθαρές βάσεις στὴ διαμόρφωση τῶν νέων. Οἱ κλασικὲς σπουδές δημιουργοῦν τίς προϋποθέσεις γιὰ τὴν ἐπίτευξη τοῦ σκοποῦ, ὁ ὁποῖος ἀναλύεται στὸ τρίπτυχο: ἐπιστροφὴ στὰ μεγάλα κείμενα, διεπιστημονικὴ θεώρηση, ἀνάπτυξη κριτικοῦ πνεύματος».

Ὁ Κύπριος διανοητὴς Σάββας Ἰακωβίδης σχολίασε σχετικά στὴν ἐφημερίδα «ἡ σημερινή» τῆς Λευκωσίας: «Ἡ ἐξαγγελία τοῦ Ζὰκ Λὰνγκ ἐπιβεβαιώνει ὅτι ἀναθερμαίνεται τό ἐνδιαφέρον γιὰ τὴ διδασκαλία τῶν Ἀρχαίων Ἑλληνικῶν στὴ Δευτεροβάθμια Ἐκπαίδευση τῶν χωρῶν τῆς Εὐρωπαϊκῆς Ἕνωσης. Ἐνῷ στὴν Κύπρο καὶ στὸν εὐρύτερο Ἑλληνισμό ἡ διδασκαλία καὶ ἡ ἀναγνώριση τῆς ἀξίας τῶν κλασικῶν σπουδῶν λοιδωροῦνται, γελοιοποιοῦνται καὶ μειώνονται στά μάτια τῶν Ἑλληνόπουλων, ὡς τάχα “νεκρή γλῶσσα ποὺ δέν χρησιμεύει σέ τίποτε”, στὶς χῶρες τῆς Ε.Ε. ἀναγνωρίζονται ξανὰ ἡ καθαρότητα καὶ ἡ γλωσσική τους ἀξία γιὰ τὴ στέρεη καὶ ὀρθή διαπαιδαγώγηση τῶν νέων. Ἔτσι μαθαίνουμε μὲ περηφάνια ἀλλά καὶ μὲ πίκρα ὅτι αὐτή τὴ στιγμή τὰ Ἀρχαῖα Ἑλληνικά καὶ ἡ ἑλληνική διδάσκονται ὑποχρεωτικὰ στὰ γυμνάσια θεωρητικῆς κατευθύνσεως στὴν Ὁλλανδία, στὸ Λουξεμβοῦργο καὶ στὴν Πορτογαλία. Διδάσκονται ὡς μαθήματα ἐπιλογῆς στὴ Δανία, στὴ Γερμανία, στὴν Ἰρλανδία καὶ στὴν Ἰταλία.

Σέ ὁρισμένες ἄλλες χῶρες, ὅπως ἡ Φινλανδία, ἡ Σουηδία καὶ ἡ Νορβηγία, διδάσκονται σέ ἐπιλεγμένα σχολεῖα... Στὴ Γαλλία ὅσοι μαθητές ἐπιλέγουν τά Ἀρχαῖα Ἕλληνικά ἤ τὴ λατινική θά ἀνταμείβονται μέ ἐνισχυμένη βαθμολογία, ἡ ὁποία θά μετρᾶ γιὰ τὴν προαγωγή τους...» Πόσο δικαιώνεται ὁ σπουδαῖος Ἕλληνας φιλόσοφος τοῦ 20οῦ αἰῶνος, ὁ Ἰωάννης Θεοδωρακόπουλος, ὁ ὁποῖος ἔγραφε ὅτι «ἡ τεχνική παιδεία χωρίς κλασικά μαθήματα μεταβάλλει τὸν ἄνθρωπο σὲ ἐγκεφαλικὸ μηχανισμό».

Ἡ τεχνική παιδεία καὶ ἡ τεχνολογική ἐξέλιξη, προσθέτουμε ἐμεῖς, μποροῦν κάλλιστα νὰ ἀποβοῦν πρός ὄφελος τοῦ ἀνθρώπου καὶ τῆς κοινωνίας. Γιὰ νὰ γίνει, ὅμως, αὐτό χρειάζεται ἡ καλλιέργεια τῶν κλασικῶν γραμμάτων, ἡ ἐπαφή μέ τὴν ἀστείρευτη πηγή τῆς ἑνιαίας ἑλληνικῆς γλώσσης καὶ ἡ ἀποφυγὴ γλωσσικῶν ἁπλουστεύσεων ποὺ ἀποκοιμίζουν τὸν ἐγκέφαλο τῶν παιδιῶν.

*Καθηγητής - κλασικός φιλόλογος

Ιστορικός - συγγραφέας