Ο Μακεδονικός αγώνας

Ο Μακεδονικός αγώνας

Μίαν από τις πιο  ένδοξες σελίδες της Ιστο­ρίας του  Έθνους μας κατά τους νεωτέρους χρόνους αποτελεί ασφαλώς ο Μακεδονικός  Αγώνας ,η μέχρι  θανάτου εκείνη μονο­μαχία των άρχων του 20^ου αιώνα μεταξύ του   Ελληνισμού και του Πανσλαυισμού.

Υπό την ηγεσία της κορυφής του Γένους, του Οικουμενικού Πατριαρχείου Κων/πολεως και με την συμπαράσταση μιας δράκας  φλογέρων πατρι­ωτών, που ζούσαν στην τότε πτωχή Ελλάδα,  αντιμετωπίστηκε η αρπακτικότητα του Βουλγαρικού Κράτος και των  αιμοδιψών κομιτατζήδων, καθώς επίσης και των όπισθεν αυτών κρυπτόμενων και κατεχομένων με τυφλό ανθελληνικό πάθος Πανσλαυΐστών της Πετρούπολης και της Μόσχας καθώς και των μισελληνικών βουλγαρικούς κύκλων του Λονδίνου. Έτσι επιτεύχθηκε ένας περήφανος θρίαμβος, που έσωσε από τα νύχια των εχθρών του Γένους την Μακεδονίας.

Όταν κατά τον Ρωσοτουρκικό πόλεμο του 1828-29 οι  Ρώσοι νικήσαν τους Τούρκους εισέβαλαν στην Βαλκανική χερσόνησο και προέλασαν μέχρι την Αδριανούπολη και βρήκαν στην μεταξύ Δουνάβεως και Αίμου χώρα τους Βουλγάρους, ένα λαό αμαθή και βάρβαρο που παντελώς αγνοούσε από που καταγόταν. Αυτοί μιλούσαν μια γλώσσα που έμοιαζε προς την ρωσική, και όταν τους ρωτούσαν τί ήσαν απαντούσαν "Ρούμ".

Στενοί συγγενείς των Τούρκων οι  σλαβόφωνοι αυτοί Μογγόλοι είχαν δεχθεί τον  τουρκικό ζυγό αμαχητί, η δε έλλειψη εθνικής συνείδησης, καθώς και ο πειθήνιος και  δουλόφρονας χαρακτήρας των, προσέλκυσαν ιδιαιτέρως την προσοχή των Ρώσων, που πιστέψανε ότι οι Βούλγαροι θα μπορούσαν να αποτελέσουν τυφλό όργανο για την επιτυχία των επιδιώξεών τους στη Βαλκανική και να αντικαταστήσουν τους Έλληνες που οι Τσάροι της Ρωσίας είχαν κατά το παρελθόν χρησιμοποιήσει.

Έτσι ασχολήθηκαν με το θέμα αυτό οι Πανσλαβιστές στην Ρωσία και    κατόρθωσαν να πλάσουν από το μηδέν Βουλγαρικό  Έθνος.   Δαπανώντας δε αφειδώς σημαντικά  ποσά στην Βουλγαρία κατ' αρχάς και αργότερα στη Μακεδονία άρχισαν να ιδρύουν Βουλγαρικά σχολεία.

Πράκτορες Ρώσοι, υπό ποίκιλες ιδιότητας και μεταμφιέσεις, διέτρεχαν την   Ανατολική Ρωμυλία, την Θράκη και    την Μακεδονία και προσπαθούσαν να πείσουν  τους κατοίκους ότι ήσαν Βούλγαροι, ότι  ο εχθρός τους ήταν  το οικουμενικό Πατριαρχείο και οι  Έλληνες και ότι,  αν σήμερα οι    Βούλγαροι  διήγαγαν σε    αφάνεια και ανυποληψία, αυτό ήταν έργο του Οικουμενικού Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως και των  Ελλήνων. Βαθμιαία οι    Πανσλαβιστές μετάφεραν τον αγώνα επί θρησκευτικού πεδίου και δημιουργώντας εχθρότητα στον κόλπο των Βούλγαρων κληρικών τους εξήγειραν κατά του Οικουμενικού Πατριαρχείου. Έτσι το 1870 οι Πανσλαβιστές πέτυχαν πλήγμα ισχυρό κατά της κορυφής του  Ελληνισμού, του    Οικουμενικού Πατριαρχείου.

Με ενέργειες ενός εκ των     ηγετών τους, του στρατηγού Ιγνάτιεφ,    που ήταν ο Ρώσος τότε Πρέσβης στη Κωνσταντινούπολη, πέτυχαν να εκδοθεί από την Τουρκική Κυβέρνηση η έκδοση αυτοκρατορικού φιρμανιού, με το οποίο  ιδρυόταν,  με έδρα την    Κωνσταντινούπολη,  αυτοκέφαλος Βουλγαρική   Εκκλησία υπό το όνομα   Εξαρχία.

 Νικολάι Παύλοβιτς Ιγνάτιεφ (1832-1908) 

Ήταν Ρώσος στρατηγός, διπλωμάτης και πολιτικός.

Υπήρξε ο κυριότερος υποστηρικτής του ρωσικού πανσλαβισμού

Με το φιρμάνι αυτό αναγνωριζόταν  για πρώτη  φορά η ύπαρξη Βουλγάρικου  Έθνους,  καθοριζόντουσαν οι     εκκλησιαστικές επαρχίες  της  Εξαρχίας, η δε διάταξη του φιρμανιού (10^ο άρθρο),  με την οποίαν  αναγνωριζόντουσαν  ως  εξαρχικές οι επαρχίες που τα 2/3 των κατοίκων θα θεωρούσαν τους εαυτούς των ως Βουλγάρους απετέλεσε την αφορμή έναρξης βραδύτερα του Μακεδονικού Αγώνα καθώς οι βούλγαροι πίεζαν τους κατοίκους προς την κατεύθυνση αυτή.

Η προσπάθεια προς απόκτηση της  πλειονοψηφίας αυτής από τους Βουλγάρους και η τρομακτική τακτική που αυτοί μετήλθαν δια των κομιτατζήδων στη Μακεδονία προς εξαναγκασμό των κατοίκων όπως προσχωρήσουν εις την Εξαρχίαν, προκάλεσε την αντίδραση του απειλούμενου με αφανισμό Ελληνικού στοιχείου και την είσοδο στη  Μακεδονία Ελληνικών αντάρτικων σωμάτων προς προστασία του ελληνικού πληθυσμού.

Κάποια στιγμή οι επικεφαλείς των Βουλγάρων στη Σοφία άρχισαν να αντιλαμβάνονται ότι η δράση του Βουλγάρικου κλήρου και των Βουλγαρικών σχολείων δεν απέφερε τους αναμενόμενους καρπούς και ότι ο μεν ελληνικός πληθυσμός παρέμενε ακλόνητος στις θέσεις τού στην Μακεδονία, οι δε υπό των Βουλγάρων διεκδικούμενοι σλαβόφωνοι πληθυσμοί άρχισαν να βαριούνται τις Βουλγαρικές σχολές.

Αυτή την κατάσταση αντικατόπτριζε φυλλάδιο που τέθηκε το 1885 σε  κυκλοφορία υπό της Βουλγάρικης Εξαρχίας:

"Τά μεγάλα καί δευτερεύοντα κέντρα, είναι καθ ολοκληρίαν εξελληνισθέντα καί ύπό την έπιρροήν των "Γραικομανών" ή Ελλήνων. Η Ελληνική γλώσσα κατακτά έδαφος. Θά δυνηθώμεν άραγε νά κερδίσωμεν τήν Μακεδονίαν ημείς οι Βούλγαροι αν ελάμβανε χώραν σήμερον δημοψήφισμα; Είμεθα βέβαιοι οτι έν τοιαύτη περιπτώσει τό  μεγαλύτερον μέρος της Μακεδονίας θά διαφύγη έκ των χειρών ημών διότι οι πλείστοι των κατοίκων, άν καί την Βουλγαρικήν ομιλούντες, θά δηλώσωσιν ότι είναι "Ελληνες "

 Βουλγάρικη Εξαρχία

Αφ' ετέρου Βούλγαρος εκπρόσωπος  στη Θεσσαλονίκη , ο γνωστός διπλωμάτης Ρίζωφ, έγραφε το 1889 προς τον ηγεμόνα αυτού ότι  "τυφλώττει η Κυβέρνησις Γκρέκωφ εάν νομίζη ότι    είναι δυνατόν νά    επεκταθώσιν έτι περισσότερον διά της  Έκλησίας και των σχολείων αί μέχρι τούδε επιτυχίαι  των Βουλγάρων έν Μακεδονία. Όσον    περισσότερον ήθελε διαρκέσει η σημερινή κατάστασις,  τόσον περισσότερον έδαφος θα    κέρδιζον οί αντίπαλοι ημών. Ο κύριος ημών σκοπός δέον νά είναι  η πραπαρασκευή ημών  ίνα απελευθερώσομεν τήν    Μακεδονίαν".

Προαναγγελλόταν έτσι  η  προσφυγή των Βούλγαρων στην χρήση της βίας και στην οργάνωση επαναστατικής δράσης προς εκβουλγαρισμό  της Μακεδονίας.

Η δράση αυτή άρχισε το 1893 από το βουλγαρομακεδονικό κομιτάτο. Σκοπός του ήταν αφενός μεν ο πόλεμος κατά των Ελλήνων αφετέρου δε ο εκνευρισμός των Τούρκων ώστε να προβούν σε σφαγές χριστιανών.  Θα προκαλείτο έτσι επέμβαση των ευρωπαϊκών δυνάμεων από την οποία οι Βούλγαροι θα επωφελούνται και θα επανέφεραν όπως νόμιζαν στην ζωή τη συνθήκη του Αγίου Στεφάνου.

Έτσι άρχισε στα 1893  η εγκληματική δράση των βουλγαρικών κομιτάτων στη Μακεδονία. Το κυριότερο από αυτά ήταν το κομιτάτο των Σαντραλιστών ή της “Εσωτερικής Οργανώσεως” που ίδρυσαν κατά το έτος εκείνο ο καταγόμενος εκ Σμιλέβου Βιτωλίων Ντάμε Γρούεφ ο καταγόμενος από το Περλεπέ Πέρε Τόσελ και άλλοι κατά το υπόδειγμα των παλαιών ιταλικών καρμποναρικών οργανώσεων. Κατά το 1894 προσλήφθηκαν σαν μέλη του κομιτάτου αυτού ο καταγόμενος από το Κιλκίς Γκότσε Ντέλτσεφ και ο Στρούζας Χρήστο Ματωφ. Oι τέσσερις αυτοί ήσαν οι κυριότεροι οργανωτές της επαναστατικής και κομιτατζήδικης δράσης στη Μακεδονία. Tην άνοιξη του  1895 κατεβαίνουν  στη Μακεδονία και ένοπλες  ομάδες κομιτατζήδων από την Σόφια και αρχίζουν  τρομοκρατική δράση  κατά του  Ελληνικού στοιχείου.

Κατά το έτος αυτό σημειώνεται η πρώτη κατά των κομιτατζήδων ένοπλη αντίδραση των Ελλήνων, όταν  Ελληνικό ανταρτικό σώμα υπό  τον εκ Μακεδονίας Έλληνα οπλαρχηγό  Αθανάσιο Μπρούφα κατέρχεται στον αγώνα. Εκ παραλλήλου η ιδρυθείσα στην Αθήνα Εθνική Εταιρία αναλαμβάνει να οργανώσει τον  αγώνα. Ο άτυχος όμως Ελληνοτουρκικός πόλεμος του 1897 αποκαλύπτει την στρατιωτική αδυναμία της Ελλάδος με αποτέλεσμα να αποθρασυνθούν οι Βούλγαροι ακόμα  περισσότερο. Άλλωστε είχαν στο ενεργητικό τους την επιτυχία της αρπάγης της Ανατολικής Ρωμυλίας και τις δάφνες της νίκης της Σλιβνίτσας κατά των Σερβών και εμφανιζόντουσαν ως οι     "Πρώτοι της Ανατολής".

Έτσι η θέση του Ελληνικού Στοιχείου στην Μακεδονία καθίσταται δεινή. Κατά την διετία, 1897-1899 ο αριθμός των υπό των κομιτατζήδων σφαγιασθέντων   Ελλήνων προκρίτων στη περιοχή Θεσσαλονίκης και μόνο ανέρχονται σε  40.

Εις τα δημοσιευθέντα το 1925 απομνημονεύματά του ο αρχικομητατζής Παντο Κλιάσεφ ομολογεί ότι μετά του Τσακάλαρωφ, φόνευσαν ιερείς και προκρίτους στα χωρία των περιοχών Καστοριάς και Φλωρίνας διά τον λόγο και    μόνον ότι ούτοι ήσαν "γραικομανείς" και στυλοβάτες του  Ελληνισμού.

Αυτός που ποικιλοτρόπως υποστήριξε με φανατισμό και προστάτευσε από την Κωνσταντινούπολη τους κομιτατζήδες ήταν ο Ρώσος Πρέσβης Ζονόβιεφ που έγραφε κατά το 1901:

" Σκοποί τίμιοι δεν δύνανται νά εξυπηρετηθώσι διά των ατίμων μέσων των ανθρώπων των κομιτάτων"·

Με τις εκθέσεις τους οι Έλληνες Πρόξενοι στην Μακεδονία έκρουαν τον κώδωνα του κινδύνου. Ο Ελληνισμός της Μακεδονίας κινδυνεύει να εξαφανισθεί ολοσχερώς.

Το 1902 δύο μικρά ελληνικά  σώματα συγκροτούνται, το  ένα υπό τον εκ Στρεμπένου Καστοριάς καπετάν Βαγγέλη το δε άλλο υπό τον εκ Ρούλιας σλαβόφωνο Έλληνα  ήρωα καπετάν   Κώταν αγωνίζονται με επιτυχία κατά  των Βουλγάρων προκειμένου να προστατεύσουν τους Έλληνες   που είχαν  περιέλθει σε απόγνωση. Και ο μεν  Βαγγέλης έπεσε σε    Βουλγαρική ενέδρα και φονεύεται,  ο δε Κώτας καθώς καταδόθηκε από τους κομιτατζήδες στους Τούρκους συλλαμβάνεται και    απαγχονίζεται σε πλατεία του  Μοναστηρίου. Την στιγμήν  που  ο δήμιος του έβαλε την τριχιά στο λαιμό για να τον κρεμάσουν ο ήρωας αυτός αναφωνεί: "Ζήτω το  Έθνος" «Ήσαν οι μόνες, ως λέγεται, Ελληνικές λέξεις, που γνώριζε.

Στο  μεταξύ κατά τον Απρίλιο του 1903 οι Βούλγαροι με απατηλές διαδόσεις και συνθήματα παρασύρουν και Έλληνες και οργανώνουν  ψευτοεπανάσταση στη Μακεδονια. Ξεκινούν με  δυναμιτιστικές απόπειρες στη Θεσσαλονίκη. Πρώτα ανατινάσσουν στο λιμάνι της το γαλλικό ατμόπλοιο "Guadalquivir". Ακλουθεί το 'Υποκατάστημα της Οθωμανικής Τραπέζης, η Γερμανική Λέσχη, και άλλα κτίρια.

Το κίνημα επεκτείνεται και στο Μοναστήριον και στην ύπαιθρο. Η απόπειρα όμως όπως εμφανιστεί ως Εθνική επανάσταση της Βουλγαρικής δήθεν Μακεδονίας αποτυγχάνει οικτρά. Βέβαια έκτοτε οι  Βούλγαροι εορτάζουν την επέτειο της απόπειρας αυτής ως εορτή "Ιλιν Ντέν"

Ενώπιον αυτής της κατάστασης τοιαύτης, όπως γράφει στα απομνημονεύματά του ο αγωνισθείς  σαν οπλαρχηγός τότε στη Μακεδονία Αξιωματικός Κ. Μαζαράκης, στην Ελλάδα "πάντες υπνώττον. Εφαντάζοντο ότι ουδένα κίνδυνον διέτρεχεν ή χώρα του Μεγάλου Αλεξάνδρου καί του Αριστοτέλους».« ... Ηγνοείτο ότι έις  τά βορειότερα ωμιλεΐτο η Βουλγαρική γλώσσα» ... «Μόνος δεσμός με την ελευθέραν Ελλάδα ήσαν ελάχιστοι καθηγηταί, οι όποιοι κατήγοντο εκείθεν· Αξιωματικός ουδείς. Γουναράδες, κτίσται, υλοτόμοι μόνον ήρχοντο. Ιδίως έκ του    διαμερίσματος Καστοριάς».

Το περίεργο δε ήταν, ότι οι κομιτατζήδες προμηθεύονταν  από την Αθήνα τους  Γκράδες  με τους οποίους σκότωναν  τους Έλληνες. «Εκ Καστοριάς», συνεχίζει ο Μαζαράκης, «ο Μητροπολίτης Γερμανός Καραβαγγέλης εζήτει να αποσταλωσιν αυτώ άνδρες πολεμικοί ίνα    έμπνεύσωσι πεποίθησιν εις τους εντοπίους. Απεστάλησαν δε τότε μερίμνη  αυτού καί του Παύλου Μελά τη  μεσολαβήσει του Τσόντου οι συμπατριώται τούτου Κρητες Δικώνυμος Μακρης, Ευθύμιος Καρύδης, Λαμπρινός Βρανάς κ.α. Η αποστολή του σώματος τούτου υπήρξε επιτυχής»

Ιων Δραγούμης

Την ίδια περίοδο ο Γραμματεύς του Προξενείου μας στο Μοναστήριο Ιων Δραγούμης με έκθεσή του προς την Ελληνική Κυβέρνηση περιέγραφε την  κατάσταση και ζητούσε την ανάληψη ενεργού δράσης.

Ταυτόχρονα το υπό τον  καθηγητή Νεοκλή Καζάζη Εθνικό σωματείο "Ελληνισμός" ερχόταν σε  στενή επικοινωνία μετά του Μακεδονικού Ελληνισμού»

Κατά το  1903 ελάμβανε χώρα στην οικεία του ανθυπολοχαγού πυροβολικού Παύλου Μελά υπό την προεδρία του δημοσιογράφου Δημ. Καλαποθάκη σύσκεψης, κατά την οποία αποφασίστηκε να ζητηθεί από την τότε Κυβέρνηση Θεοτόκη η αποστολή στην Μακεδονία Αξιωματικών προς μελέτη της κατάστασης. Στάλθηκαν τότε οι  υπολοχαγοί Αλεξ. Κοντούλης και Αν. Παπούλας και οι ανθυπολοχαγοί Παύλος Μέλας και Γ. Κολοκοτρώνης. Όταν επανήλθαν οι Π. Μέλας και Αλεξ. Κοντούλης συνέστησαν στην Κυβέρνηση την άμεση έναρξη ένοπλου δράσεως.

Τελικώς αποφασίστηκε στις αρχές του  1904 υπό την έμπνευση του Καλαποθάκη η ίδρυση μυστικού  Ελληνικού Κομιτάτου,  ταυτοχρόνως δε   στελνόταν στην Θεσσαλονίκη ως Γεν. Πρόξενος ο Λάμπρος Κορομηλάς, η μεγαλύτερα ίσως φυσιογνωμία, που πέρασε από το  Ελληνικό   Υπουργείο των   Εξωτερικών. Ούτος ζήτησε να τεθούν  στην διάθεση του οκτώ έως δέκα αξιωματικοί για την μελέτη    και  οργάνωση της δράσεως

 Λάμπρος Κορομηλάς

Τον    Αύγουστο του 1904 ο Παύλος Μέλας συγκρότησε το πρώτο ανταρτικό σώμα του   Ελληνικού κομιτάτου και ανέβαινε στην Μακεδονία.

Πριν να αναχωρήσει έγραφε: "Αναλαμβάνω τον   Αγώνα με όλην μου    την ψυχήν    καί μέ την     ιδέαν ότι  είμαι  υποχρεωμένος νά τόν αναλάβω. Είχον και έγώ τήν άκράδαντον πεποίθησιν ότι  δυνάμεθα νά έργασθώμεν έν Μακεδονία και νά σώσωμεν πολλά.  Έχων δε τήν    πεποίθησιν ταύτην θεωρώ υπέρτατον καθήκον να θυσιάσω το παν    όπως πείσω περί τούτου την κοινήν γνώμην. Είμαι  βέβαιος ότι  ενός ανδρός τό αίμα αν ποτίση τό χώμα της Μακεδονίας θά έξυπνήσουν οι κοιμωμένοι, θά έγκαρδιωθώσιν οι τρομοκρατημένοι,  θά φυτρώσουν επί της ευγενούς γης έκδικταί καί σωτήρες"

Ο Παύλος Μελας  προδομένος από τους Βουλγάρων κυκλώθηκε   στο σπίτι που διέμενε υπό τουρκικού αποσπάσματος και καθώς επιχείρησε έξοδο έπεσε ηρωικά στα Στάτιστα της Καστοριάς στις 13 Οκτωβρίου  1904.

 Για να αντιληφθούμε την δεινή θέση του Ελληνικού στοιχείου όταν  οι   Έλληνες Αξιωματικοί έφθασαν στην Μακεδόνία σας παρουσιάζω την παρακάτω σκηνή από τα  Απομνημονεύματα του Κ. Μαζαράκη:

"Αμέσως την πρώτην ημέραν της αφίξεώς μου εις Θεσσαλονίκην ευρον σημείωμα του Προξένου Κορομηλα,  του οποίου διωρίσθην   ιδιαίτερος    γραμματεύς ανεπίσημος υπό τό όνομα Δήμος Στεργιάκης,   νά    μεταβώ έφ' άμάξης       είς Γράδομπορ, δύο ώρας έξωθι της Θεσσαλονίκης, προς συνάντησίν του.

Μετέβην παραλαβών τον καβάσην του Προξενείου και εκεί  ευρέθην προ φρικτού θεάματος. Οκτώ έως δέκα πτώματα, χωρικών, έξ ων μία γραία,  έκειντο έκτάδην ακρωτηριασμένα κατά τον απαισιώτερον τρόπον. ΑΙ κόγχαι  των οφθαλμών είχον διά μαχαίρας καλώς καθαρισθεί. Πάντα τά άκρα ακρωτηριασμένα. Οι μαστοί της γραίας επίσης. Η οίκία των παραπλεύρως πυρίκαυστος καί τίνα πτώματα απηνθρακωμένα. Δύο νέαι χωρικαί όρθιαι κρατούσαν βρέφη ενώπιον της κεφαλής των νεαρών νεκρών συζυγών των, παρετήρουν έν καταστάσει ηλιθία, χωρίς δάκρυα καί χωρίς φωνάς. Μέ φωνάζει ο Κορομηλας: "Βλέπεις" μου λέγει, "σέ έφερα διά νά  σέ φανατίσω. Νά , πώς έργάζονται οί  Βούλγαροι. Η οικογένεια αυτή ήτο ή μόνη έχουσα το θάρρος νά παραμένει Ελληνική, παρά τάς πιέσεις του τρομερού Βουλγάρου άρχικομιτατζη καπετάν 'Αποστόλη, καθώς τό χωρίον εδήλωσε προσχώρησιν είς το  Σχισμα. Ίδου τί την ανέμενεν".

Στις αρχές του 1905 εισέρχονται τρία νέα Ελληνικά σώματα στη Μακεδονία. Ακολουθούν και άλλα. Τέτοια είναι η δράσης αυτών και τόσον επιτυχής που ο Ελληνικός πληθυσμός ξεθαρρεύει, τα κλειστά Ελληνικά σχολεία ξαναλειτουργούν και συρρέουν σε αυτά οι μαθητές, οι   Ελληνικές εκκλησίες ανοίγουν και πάλιν, οι Μητροπολίτες επαναλαμβάνουν τις ποιμαντορικές τους περιοδείας. Πολλοί σλαβόφωνοι Έλληνες, που είχαν προσέλθει διά της βίας και με τον φόβο στο βουλγαρικό Κομιτάτο, επανέρχονται με ενθουσιασμό στον Ελληνισμό, τα Ελληνικά σώματα αγωνίζονται σκληρά κατά των Βουλγάρων κομιτατζήδων και του τουρκικού Στράτου και εξ αιτίας «της πολλάκις επιδεικνυομένης αλογίστου τόλμης και προδοσιών» υφίστανται μεγάλες απώλειες.

Τους πλέον θηριώδεις εκ των σφαγέων κομιτατζήδων οι αντάρτες μας τους αναζητούν και τους σκοτώνουν μέσα στα απρόσιτα κρησφύγετά τους..

Σε αντίθεση με την συμπεριφορά  των Βουλγάρων κομιτατζήδων, πολλοί εκ των οποίων είναι ληστές και διαπράττουν διαρκώς σφαγές και  ληστείες, οι Έλληνες αντάρτες έχοντας επικεφαλής των Αξιωματικούς του  τακτικού Ελληνικού Στράτου, συμπεριφέρονται προς τον πληθυσμό ως άνθρωποι  πολιτισμένοι, διακρίνονται για τα φιλάνθρωπα τους αισθήματα, πληρώνουν διά οτιδήποτε παίρνουν από τους κατοίκους. Τούτο καθίσταται ταχέως  αντιληπτό, και οι  αντάρτες μας αποσπούν την εκτίμηση και  την συμπάθεια του πληθυσμού. Η αφάνταστη δε αυτοθυσία και ανδρεία τους και τα υψηλά ιδεώδη υπέρ των οποίων αγωνίζονται, δίδουν εις αυτούς  την υπεροχή απέναντι στους Βουλγάρους ληστές, των Τσακάρωφ, Μέτρου Βλάχου, Σανδάνσκη Σαράφωφ  και άλλων εγκληματικών τύπων, που αντιμετωπίζουν.

 Κων. Μαζαράκης (καπετάν Ακρίτας)

Ο αγώνας των  ελληνικών σωμάτων στέφθηκε υπό επιτυχίας. Η θυσία του Παύλου  Μελά συγκίνησε τους πάντες που προσήλθαν και πύκνωσαν τις τάξεις των αγωνιστών· Το υπό τον Κ. Μαζαράκην (καπετάν Ακρίτα) σώμα προχωρεί στο  Βέρμιο και κατάγει επιτυχίες. Το υπό τον λοχαγό  Μωραΐτη σώμα δρα με ορμητήριο την λίμνη των Γιαννιτσών, στο τέλος όμως ο  Μωραΐτης πέφτει κατά την συμπλοκή με ισχυρότερες τουρκικές δυνάμεις. Το 1906 τα Ελληνικά σώματα φθάνουν σχεδόν μέχρι Περλεπέ, εγκαθίστανται εις Καράτζοβαν και επικρατούν καθ’ ολοκληρίαν στην περιοχή Σερρών.

Τελικά το 1908 η  εκραγείσα επανάσταση των Νεότουρκων  σημαίνει το τέρμα του Μακεδονικού Αγώνα. Οι Έλληνες είναι θριαμβευτές, η Ελληνική Μακεδονία έχει σωθεί. Το κατά τον πόλεμο του 1897 καταρρακωμένο γόητρο της Ελλάδος έχει αποκατασταθεί.

Από ομότιτλο κείμενο του Πρέσβεως  κ. Ιωάννη Μοσχόπουλου (1973)