Ο ΕΘΝΙΚΟΣ ΕΥΕΡΓΕΤΗΣ ΠΑΥΛΟΣ ΣΤΕΦΑΝΟΒΙΚ-ΣΚΥΛΙΤΣΗΣ (1843-1901)

Ο ΕΘΝΙΚΟΣ ΕΥΕΡΓΕΤΗΣ

ΠΑΥΛΟΣ ΣΤΕΦΑΝΟΒΙΚ-ΣΚΥΛΙΤΣΗΣ

(1843-1901)

ΚΑΙ ΤΑ ΤΣΙΦΛΙΚΙΑ ΤΟΥ ΣΤΗ ΘΕΣΣΑΛΙΑ

Η ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΣΤΕΦΑΝΟΒΙΚ-ΣΚΥΛΙΤΣΗ ΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗΣ

Γράφει ο ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ Π. ΚΑΤΑΡΑΧΙΑΣ

Μία από τις εξέχουσες οικογένειες της ομογένειας στην Κωνσταντινούπολη ήταν η οικογένεια Στεφάνοβικ-Σκυλίτση. Ο Ζαννής Στεφάνοβικ-Σκυλίτσης ήταν πλούσιος έμπορος και τραπεζίτης της Πόλης, χρηστός οικογενειάρχης, ευσεβής χριστιανός και διακρινόταν για τη φιλανθρωπία και την αγάπη του για το Γένος. Κατά τα έτη 1837-1838 προσέφερε χρήματα για την ανέγερση του Γραικικού Νοσοκομείου των Επτά Πύργων (Κων/πολη). Επίσης το 1879 προέβη σε προσφορά 1.100 λιρών Τουρκίας για την οικοδόμηση ενός ιδιαίτερου κτιρίου για τους φρενοβλαβείς της Πόλης.

Το 1864, ο Ζαννής Στεφάνοβικ-Σκυλίτσης με άλλους έλληνες τραπεζίτες της Κωνσταντινούπολης, όπως οι Ε. Μπαλτατζής, Στ. Ζαφειρόπουλος, Κ. Ζωγράφος, Α. Ράλλης, Cammondo και Γεώργιος Ζαρίφης, ίδρυσαν το τραπεζικό ίδρυμα «Societè Generale de l’ Empire Ottoman» (Γενική Εταιρεία του Οθωμανικού Κράτους). Το 1873 ο Γεώργιος Ζαρίφης, ο Χρηστάκης Ζωγράφος, ο Ζαννής Στεφάνοβικ-Σκυλίτσης, ο Π. Καραπάνος, ο Ε. Μπαλτατζής και άλλοι τραπεζίτες της Κωνσταντινούπολης ίδρυσαν την «Τράπεζα Βιομηχανικής Πίστεως» στην Αθήνα με κεφάλαιο 25 εκατομμυρίων φράγκων.

Ο Γεώργιος Ι. Ζαρίφης μαζί με άλλους έλληνες τραπεζίτες της Κωνσταντινούπολης (Λεωνίδας Ζαρίφης, Ευστάθιος Ευγενίδης, Χ. Μαυροκορδάτος, Αντώνιος Μαυρογορδάτος, Α. Βλαστός, Ζαννής Στεφάνοβικ, Παύλος Στεφάνοβικ-Σκυλίτσης, Γ. Κορωνιός, Β. Νεγρεπόντης) και μερικούς ξένους (ο Εβραίος Solomon Fernandez, οι εκπρόσωποι της Oθωμανικής Tράπεζας Foster, Devaux και Von Haas, ο βρετανός τραπεζίτης Alfred Barker κ. ά.) συγκρότησαν έναν τραπεζιτικό όμιλο και επέβαλαν οικονομικό έλεγχο στα οικονομικά της οθωμανικής αυτοκρατορίας. Ο παραπάνω τραπεζιτικός όμιλος κατάφερε και πέτυχε την έκδοση ενός αυτοκρατορικού διατάγματος από τον σουλτάνο και την υπογραφή σύμβασης με την οθωμανική κυβέρνηση (10/22 Νοεμβρίου 1879), που προέβλεπαν τα εξής: η οθωμανική κυβέρνηση παραχωρούσε, από την 1/13 Ιανουαρίου 1880, στον τραπεζιτικό αυτόν όμιλο και στην Οθωμανική Τράπεζα για μία δεκαετία την είσπραξη των φόρων χαρτοσήμου, οινοπνευματωδών, αλιείας, προβάτων και μεταξιού, τη διαχείριση των μονοπωλίων του αλατιού και του καπνού, καθώς και τους φόρους της Ρωμυλίας, της Κύπρου και της Βουλγαρίας, προκειμένου να καλυφθεί το εσωτερικό και εξωτερικό χρέος της Τουρκίας και να συνεχίσει η Τουρκία να πληρώνει το τοκοχρεωλύσιο του δημόσιου χρέους της, το οποίο είχε διακοπεί. Η σύμβαση αυτή εξελίχθηκε στο λεγόμενο «∆ιάταγμα του Μουχαρρέμ» (1881), με το οποίο διευθετήθηκε οριστικά το εξωτερικό χρέος της Τουρκίας, αφού εγκαθιδρύθηκε αυστηρός οικονομικός έλεγχος στην Τουρκία, για να εξασφαλιστεί η πληρωμή 25 % του τοκοχρεωλυσίου του δημοσίου οθωμανικού χρέους. Ο οικονομικός έλεγχος στα δημόσια οικονομικά του οθωμανικού κράτους, τα οποία είχαν επιβάλλει οι έλληνες τραπεζίτες της Πόλης, καταργήθηκε το 1923 από τον Κεμάλ Ατατούρκ και τη Μεγάλη Τουρκική Εθνοσυνέλευση, μετά το τέλος του μικρασιατικού πολέμου και την αποχώρηση του ελληνικού στρατού.

Ο ΕΘΝΙΚΟΣ ΕΥΕΡΓΕΤΗΣ ΠΑΥΛΟΣ ΣΤΕΦΑΝΟΒΙΚ-ΣΚΥΛΙΤΣΗΣ (1843-1901)                                                                          

                                                                                    

Ο Παύλος Στεφάνοβικ-Σκυλίτσης γεννήθηκε στην Κων/πολη το 1843. Πατέρας του ήταν ο πλούσιος έμπορος και τραπεζίτης της Πόλης Ζαννής Στεφάνοβικ-Σκυλίτσης. Ο Παύλος ασχολήθηκε με την χρηματοπιστωτική πίστη και τη ναυτιλία, αλλά και με τις τραπεζιτικές και εμπορικές επιχειρήσεις του πατέρα του, τις οποίες διεύρυνε κι έτσι απέκτησε μεγάλη περιουσία. Το 1871 συμμετείχε, ως κύριος μέτοχος με τον Οίκο Ζαρίφη και άλλους έλληνες εμπόρους από την Κων/πολη, την Αλεξάνδρεια και το Λονδίνο, στην εταιρεία «Η Ποντοπορία», η οποία διέθετε δύο ρυμουλκά ατμόπλοια. Το 1872 συμμετέχει στην ίδρυση της τράπεζας «Αυστροουγγρική Πίστη», με τον Χρηστάκη Ζωγράφο, τον Στ. Ράλλη, τον Γεώργιο Ζαρίφη, τον Κ. Καραπάνο, εβραίους τραπεζίτες κ. ά.

Πλούσιο ήταν το φιλανθρωπικό έργο και οι αγαθοεργίες του Παύλου Στεφάνοβικ - Σκυλίτση. Βοήθησε το Οικουμενικό Πατριαρχείο, συνέβαλε στην ανέγερση ενός ναού στο κοιμητήριο του Σταυροδρομίου, ενίσχυσε οικονομικά άπορες οικογένειες, ελληνικά σχολεία και ορφανοτροφεία της Κων/πολης.  Ήταν χρηματοδότης της φιλεκπαιδευτικής αδελφότητας «Αγαπάτε Αλλήλους», που ιδρύθηκε το 1881 υπό την αιγίδα του Οικ. Πατριαρχείου και «ανέλαβε την χρηματοδότηση των απόρων σχολείων, την ίδρυση σχολείων και παρθεναγωγείων όπως και την χρηματοδότηση δασκάλων». Επίσης, ο Παύλος Στεφάνοβικ-Σκυλίτσης και άλλοι οικονομικοί παράγοντες της Πόλης (Γεώργιος Ζαρίφης, Χρηστάκης Ζωγράφος, Θ. Μαυρογορδάτος, Ευγενίδης, Κορωνιός κ. ά.) συνέδραμαν οικονομικά στη λειτουργία του «Ελληνικού Φιλολογικού Συλλόγου Κωνσταντινουπόλεως» και στις φιλεκπαιδευτικές του δραστηριότητες.

Τα ονόματα του Ζαννή Στεφάνοβικ-Σκυλίτση και του Παύλου Στεφάνοβικ-Σκυλίτση αναγράφονται στον πίνακα ευεργετών και δωρητών που είναι αναρτημένος στην αίθουσα τελετών της «Πατριαρχικής Μεγάλης του Γένους Σχολής».

Ο Παύλος Στεφάνοβικ-Σκυλίτσης συνέβαλε οικονομικά στην ανέγερση του ναού της Αγίας Τριάδας στο Ταξίμ, ο οποίος θεμελιώθηκε το 1876 και εγκαινιάστηκε το 1889. Ο σεισμός της 28ης Ιουνίου 1894 κατέστρεψε το κτιριακό συγκρότημα της Θεολογικής Σχολής της Χάλκης. Με δωρεά του Παύλου Στεφάνοβικ-Σκυλίτση κτίστηκε εξολοκλήρου το σημερινό κτίριο της Θεολογικής Σχολής της Χάλκης σε σχήμα Π προς τιμήν του ιδρυτή, του οποίου το όνομα αρχίζει από Π (Παύλος), και τα εγκαίνιά του τελέστηκαν στις 6 Οκτωβρίου 1896, επί οικουμενικού πατριάρχη Ανθίμου Ζ΄ (1895-1897).

Ο Παύλος Στεφάνοβικ-Σκυλίτσης πέθανε στην Κων/πολη στις 23 Απριλίου 1901 και κηδεύτηκε με μεγάλες τιμές παρουσία του οικουμενικού πατριάρχη και της Ιεράς Συνόδου.

 Το άγαλμα του Βύρωνα 

προσφορά της οικογένειας Σκυλίτση

ΤΑ ΤΣΙΦΛΙΚΙΑ ΤΟΥ ΠΑΥΛΟΥ ΣΤΕΦΑΝΟΒΙΚ-ΣΚΥΛΙΤΣΗ ΣΤΗ ΘΕΣΣΑΛΙΑ

Λίγους μήνες πριν από την ενσωμάτωση της Θεσσαλίας στο ελληνικό κράτος (1881), η οθωμανική κυβέρνηση πούλησε σε πλούσιους Έλληνες όλα τα κτήματα που περιήλθαν σ’ αυτήν από δημεύσεις. Έτσι, ο Παύλος Στεφάνοβικ-Σκυλίτσης αγόρασε 26 τσιφλίκια στη Θεσσαλία, έκτασης 600.000 στρεμμάτων, περίπου. Τα τσιφλίκια, κυρίως πεδινά και λίγα ημιορεινά χωριά, τα οποία αυτός αγόρασε στη Θεσσαλία, στα τέλη του 19ου αιώνα κι αποτέλεσαν τα λεγόμενα στεφανοβίκεια κτήματα ήταν τα εξής:

Α. Νομός της Λάρισας

Νιάματα· Νάματα, νοτιοανατολικά της Λάρισας.

Σαρασλάρ· Μεγάλο Μοναστήρι, 40 χλμ. νοτιοανατολικά της Λάρισας.

Κιοπέ-Ομπασί (Κιοπόμπασι)· διαλυμένος οικισμός στην περιοχή του Ριζόμυλου του Βελεστίνου.

Χατζημουσταφαλάρ· Ρεύμα, συνοικία των Νέων Καρυών, 17 χλμ. νότια της Λά-ρισας.

Κοτσμπασάν· Νέα Λεύκη, 14 χλμ. νότια της Λάρισας.

Μεγάλο Χαλίτσι· ∆ίλοφος, 26 χλμ. νότια της Λάρισας.

Χισαρλίκ (Σαρλίκι)· ο διαλυμένος οικισμός Παλαιοκκλήσι των Νέων Καρυών, 17 χλμ. νότια της Λάρισας.

Αμαρλάρ·17 Κοιλάδα, 14 χλμ. νοτιοδυτικά της Λάρισας.

Ακ-Σεράι· η συνοικία Φιλιππούπολη της Λάρισας. Οκτσιλάρ·Αγία Σοφία του Τυρνάβου, 13 χλμ. βορειοδυτικά της Λάρισας. Τσούξιανη· ∆ήμητρα της Αγιάς, 24 χλμ. βορειοανατολικά της Λάρισας. Καστρί· Καστρί της Αγιάς, 33 χλμ. ανατολικά της Λάρισας. Σέχι· Ρευματιά των Φαρσάλων, 44 χλμ. νότια της Λάρισας. Επίσης στην ιδιοκτησία του Παύλου Στεφάνοβικ-Σκυλίτση ανήκαν και οι αλια-κάδες (τσιφλικομερίδια):

Νεμπεγλέρ· Νίκαια, 9 χλμ. νότια της Λάρισας.

Μπεχτσιλέρ· Μοσχοχώρι, 21 χλμ. νoτιοανατολικά της Λάρισας.

Μικρό Χαλίτσι· Κοκκίνες του Κιλελέρ, 31 χλμ. νοτιοανατολκικά της Λάρισας.

Β. Νομός της Μαγνησίας

Χατζήμισι· Στεφανοβίκειο, 28 χλμ. βορειοδυτικά του Βόλου. Το Στεφανοβίκειο έλαβε το όνομά του από το όνομα του ιδιοκτήτη του χωριού Παύλου Στεφάνοβικ-Σκυλίτση.

Ριζόμυλος· Ριζόμυλος, 23 χλμ. βορειοδυτικά του Βόλου.

Γ. Νομός της Καρδίτσας

Τσαμάσι· Ανάβρα των Σοφάδων, 29 χλμ. νοτιοανατολικά της Καρδίτσας. Αγο-ράστηκε αργότερα, κατά τα τέλη της δεκαετίας 1880-1890.

Ερμήτσι· Ερμήτσι του Παλαμά, 18 χλμ. βορειοανατολικά της Καρδίτσας. Κρανιά· Κρανιά, 15 χλμ. βορειοδυτικά της Καρδίτσας.

∆. Νομός των Τρικάλων

Φλαμούλι· συνοικία των Τρικάλων, 6 χλμ. νότια της πόλης. Ριζαριό· συνοικία των Τρικάλων, 4 χλμ. νοτιοανατολικά της πόλης. Λόγγος Αχμέτ Αγά· Λόγγος, 11 χλμ. νοτιοανατολικά των Τρικάλων. Στεφανουσαίοι· ∆ροσερό, 6 χλμ. νοτιοδυτικά των Τρικάλων. Μπάγια· Πετρωτό, 23 χλμ. ανατολικά των Τρικάλων. Βοστήδι· Κρήνη, 24 χλμ. βορειοανατολικά των Τρικάλων. Βόργιανη· Αχλαδοχώρι, 32 χλμ. βορειοανατολικά των Τρικάλων. Τσιοτούλι· Παναγίτσα, 32 χλμ. ανατολικά των Τρικάλων. Μπουχούνιστα· Μεγαλοχώρι, 7 χλμ. ανατολικά των Τρικάλων. Υπολογίζεται ότι στα τσιφλίκια του Παύλου Στεφάνοβικ-Σκυλίτση, στη Θεσσα-λία, κατοικούσαν 600 οικογένειες κολίγων.18

Τρία από τα τσιφλίκια του Παύλου Στεφάνοβικ-Σκυλίτση στη Θεσσαλία βρίσκονταν στο σημερινό νομό της Καρδίτσας. Πρόκειται για τα τσιφλίκια Τσαμάσι (Ανάβρα), Ερμήτσι και Κρανιά. Στα τέλη της δεκαετίας 1880-1890, ο Παύλος Στεφάνοβικ-Σκυλίτσης αγόρασε το τσιφλίκι Τσαμάσι, έκτασης 75.000 στρεμμάτων, από τον οθωμανό ιδιοκτήτη του Αβραάμ πασά Καρακεχαγιά. Πιθανολογείται ότι στην έκταση των 75.000 στρεμμάτων περιλαμβανόταν και ένα τμήμα από το γειτονικό χωριό-τσιφλίκι Αμαρλάρ (Αχλαδιά), αφού το τσιφλίκι Τσαμάσι περιελάμβανε 31.000 στρέμματα.

Τον Απρίλιο του 1900 ο Παύλος Στεφάνοβικ-Σκυλίτσης επισκέφθηκε την Λάρισα, όπου διέμεινε για μερικές ημέρες. Κατά την παραμονή του στη Λάρισα προέβη σε μία σειρά δωρεών. Συγκεκριμένα, προσέφερε 3.000 δραχμές στο ναό του Αγίου Αχιλλίου, 2.000 δραχμές στο ναό του Αγίου Κωνσταντίνου και 1.500 δραχμές στο ναό του Αγίου Νικολάου. Επίσης δώρισε 2.000 δραχμές στο ∆ημοτικό Νοσοκομείο, 2.000 δραχμές στη «Λαϊκή Σχολή» και 2.500 δραχμές στους απόρους της Λάρισας.

Τα Εκκλησιαστικά Συμβούλια των τριών παραπάνω ναών της πόλης εξέδωσαν κοινό ευχαριστήριο ψήφισμα, το οποίο επέδωσε στον Παύλο Στεφάνοβικ-Σκυλίτση ο δήμαρχος της Λάρισας. Ο Παύλος Στεφάνοβικ- Σκυλίτσης επισκέφθηκε και δύο από τα τσιφλίκια του στη Θεσσαλία, το Χατζήμησι (Στεφανοβίκειο) και τον Ριζόμυλο, χωριά του τότε ∆ήμου Αρμενίου, κοντά στη λίμνη Βοιβηίδα (Κάρλα), όπου έτυχε ενθουσιώδους υποδοχής από τους κατοίκους τους. Κατά την αναχώρησή του από την Λάρισα για τον Βόλο, τον Παύλο Στεφάνοβικ-Σκυλίτση κατευόδωσαν στο Σιδηροδρομικό Σταθμό ο δήμαρχος της Λάρισας Λ. Ζαρμάνης, ο δήμαρχος του Αρμενίου ∆. Ζουζούκης και κάποιοι αξιωματικοί.

Η ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΕΝΟΙΚΙΑΣΗΣ ΤΩΝ ΤΣΙΦΛΙΚΙΩΝ ΤΩΝ ΣΤΕΦΑΝΟΒΙΚ-ΣΚΥΛΙΤΣΗ ΣΤΗ ΘΕΣΣΑΛΙΑ ΓΙΑ 5 ΧΡΟΝΙΑ (1893).

[Σάλπιγξ, Λάρισα, φ. 192 (Λάρισα, 8.8.1893)]

Το 1901 ο Παύλος Στεφάνοβικ-Σκυλίτσης πέθανε και τον κληρονόμησε ο αδερφός του Ιωάννης Στεφάνοβικ-Σκυλίτσης, ο οποίος πούλησε τα τσιφλίκια της Θεσσαλίας στην ελληνική κυβέρνηση «αντί ευτελεστάτου τιμήματος», με σκοπό να διανεμηθούν αυτά στους ακτήμονες χωρικούς. Με τον νόμο ΒΩΜΓ΄ της 1ης Φεβρουαρίου 1902 επικυρώθηκαν η πώληση των κτημάτων του Ιωάννη Στεφάνοβικ-Σκυλίτση στο ελληνικό ∆ημόσιο και η σύναψη δανείου 80.000 λιρών στερλινών από την Εθνική Τράπεζα για την πληρωμή του τιμήματος των κτημάτων. Τέλος, τα στεφανοβίκεια κτήματα διανεμήθηκαν στους ακτήμονες θεσσαλούς γεωργούς σύμφωνα με το άρθρο 10 του νόμου ΓΣΒ΄ (3202) /1907, τον οποίο ψήφισε η κυβέρνηση του Γεωργίου Θεοτόκη, και όριζε ότι αυτά διανέμονται στους επίμορτους καλλιεργητές που ζουν κι εργάζονται σ’ αυτά, καθώς και στους ομογενείς πρόσφυγες από την Ανατολική Ρωμυλία, την Βουλγαρία και την Ρουμανία, οι οποίοι ήρθαν στην Ελλάδα.

Συγκεκριμένα, στα χωριά-τσιφλίκια του Παύλου Στεφάνοβικ-Σκυλίτση στη Θεσσαλία εγκαταστάθηκαν, κατά τις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα, ομογενείς από τα χωριά και τις πόλεις Σιναπλή, Βοδενά, Φιλιππούπολις, Στενήμαχος, Ακρανιά, Καβακλή, Καρυές, ∆ογάνογλου, ∆αουτλή, Μουρανταλή, Μεγάλο Μοναστήρι, Τσεκούρκεϊ (Μικρό Μοναστήρι) και Μεγ. Βογιαλίκι της Ανατολικής Ρωμυλίας, καθώς και από την Βράιλα της Ρουμανίας.

Θεσσαλικό Ημερολόγιο τ.60 σ. 408-414