Βασιλείου Βλ. Σφυρόερα : Η επέτειος της Εθνεγερσίας

Η επέτειος της Εθνεγερσίας

Η καθιέρωση της 25ης Μαρτίου ως επέτειος ημέρα κήρυξης της Επανάστασης του 1821

Του Βασιλείου Βλ. Σφυρόερα

Ομότιμου καθηγητή Πανεπιστημίου Αθηνών

Η ΙΔΕΑ για την καθιέρωση της 25ης Μαρτίου ως εθνικής εορτής οφείλεται στον Ιωάννη Κωλέττη, που το 1835, ως πρόεδρος των συνεδριάσεων του Υπουργικού Συμβουλίου, είχε συντάξει σχέδιο σχετικού Διατάγματος, που η δημοσίευση του δεν πραγματοποιήθηκε λόγω απομάκρυνσης του από τη θέση αυτή με ενέργειες του μέλους της Αντιβασιλείας Αρμανσμπεργ. Δύο χρόνια αργότερα, στις 15 Μαρτίου 1837, με εισήγηση του Γεωργίου Γλαράκη, Γραμματέως επί των Εσωτερικών και της Δημόσιας Εκπαιδεύσεως, εκδόθηκε Βασιλικό Διάταγμα, κατά το οποίο «η ημέρα της 25ης Μαρτίου, λαμπρά καθ' εαυτήν εις πάντα Ελληνα διά την εν αυτή τελούμενη εορτήν του Ευαγγελισμού της Υπεραγίας Θεοτόκου είναι προσέτι λαμπρά και χαρμόσυνος διά την κατ' αυτήν έναρξιν του υπέρ ανεξαρτησίας Αγώνος του Ελληνικού Έθνους». Το Διάταγμα αυτό, άγνωστο για ποιους λόγους, δημοσιεύθηκε μόνο στον ημερήσιο Τύπο και όχι στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως.

Η 25η Μαρτίου θεωρήθηκε συμβολική, και σ' αυτήν συγχωνεύθηκαν όχι μόνο οι επέτειοι των κατά τόπους εξεγέρσεων στον ελλαδικό χώρο, αλλά και της έναρξης του Αγώνα στη Μολδοβλαχία από τον Αλέξανδρο Υψηλάντη, «Γενικό Επίτροπο της Αρχής» της Φιλικής Εταιρείας: στις 24 Φεβρουαρίου του 1821 τυπώθηκε στο Ιάσιο της Μολδαβίας και κυκλοφόρησε η μεστή σε περιεχόμενο προκήρυξη, που άρχιζε με τη φράση «Μάχου υπέρ πίστεως και πατρίδος. Η ώρα ήλθεν, ω Ελληνες!», διεκτραγωδούσε τα δεινά της δουλείας, τόνιζε ότι «Είναι καιρός να αποτινάξωμεν τον αφόρητον τούτον ζυγόν, να ελευθερώσωμεν την πατρίδα, να κρημνίσωμεν από τα νέφη την ημισέληνον», και κατέληγε: «Εις τα όπλα λοιπόν, φίλοι! Η πατρίς μας προσκαλεί».

Την ίδια περίοδο προβλεπόταν η εξέγερση στην Πελοπόννησο, όπου οι

μυημένοι στη Φιλική Εταιρεία πρόκριτοι, ανώτεροι κληρικοί και έμποροι, εκάλυπταν, όπως προκύπτει από πρόσφατες έρευνες, το 37% του συνόλου των γνωστών μελών της και, για το λόγο αυτό, είχε σταλεί από την ηγεσία της Φιλικής Εταιρείας στην περιοχή ο Παπαφλέσας με επιστολή του Υψηλάντη. Ο παράφορος ενθουσιασμός του ηλέκτρισε τα πλήθη, στη μυστική όμως συνέλευση της Βοστίτσας (Αιγίου), που πραγματοποιήθηκε στις 26-29 Ιανουαρίου 1821, αντιμετωπίστηκε με επιφυλακτικότητα και καχυποψία. Οι συγκεντρωμένοι στη συνέλευση φιλικοί -ανώτεροι κληρικοί και πρόκριτοι-, παρά την επιχειρηματολογία του Παπαφλέσσα, περίμεναν οδηγίες από τον Ιγνάτιο Ουγγροβλαχίας, στον οποίο είχαν απευθύνει επιστολή, και από τον φιλικό Ιωάννη Παπαρρηγόπουλο, γραμματέα του ρωσικού προξενείου της Πάτρας, που είχε μεταβεί στη Ρωσία για τον ίδιο σκοπό. Κατά τον Αμβρόσιο Φραντζή, που συμμετείχε στη συνέλευση, οι πρόκριτοι «ήλπιζον προς τοις άλλοις ότι εντός τριάκοντα ή τεσσαράκοντα το πολύ ημερών θέλουν λάβει τας απαντήσεις [...]. Οθεν ως όρος της ενάρξεως του έργου έθεντο την 25 Μαρτίου, εάν ήθελον προφθάσει αι κατ' ευχήν απαντήσεις, τουναντίον δε να παραταθή μέχρι της 23 Απριλίου [εορτή του Αγίου Γεωργίου] ή τελευταίον μέχρι της 21 Μαίου [εορτή των αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης], αλλ' εν τούτοις να προηγηθή η κοινοποίησις της ενάρξεως διά γραμμάτων πανταχού, ώστε να φανή η έναρξις εξ όλων των μερών εις μίαν και την αυτήν ημέραν» (Αμβροσίου Φραντζή, Επιτομή της Ιστορίας της αναγεννηθείσης Ελλάδος, τ. Α\ Αθήνα 1839, σ. 102-103).

Την 25η Μαρτίου αναφέρουν και ο Νικόλαος Σπηλιάδης («Ο Κολοκοτρώνης και οι περί αυτόν δεν ήλθον εις την Πελοπόννησον, ειμή διά να κινήσωσι την επανάστασιν την 25ην Μαρτίου, ως ημέραν προσδιωρισμένην να λάβωσι τα όπλα απανταχού οι Έλληνες») και ο Κολοκοτρώνης («25 Μαρτίου ήτο η ημέρα της γενικής εξεγέρσεως»). Η πραγματοποίηση, εντούτοις, των εξεγέρσεων στις διάφορες περιοχές εξαρτήθηκε από ειδικές τοπικές συνθήκες, που τις εκμεταλλεύθηκαν με επιτυχία oι επιφορτισμένοι με την οργάνωση και τη διεύθυνση του Αγώνα. Οι πρώτες επιτυχημένες επαναστατικές κινήσεις σημειώθηκαν, κατά τις αξιόπιστες πηγές, το τελευταίο δεκαήμερο του Μαρτίου: Καλάβρυτα, Βοστίτσα 21 Μαρτίου- Καρύταινα, Λαγκάδια Γορτυνίας, Καλαμάτα, Μαραθονήσι (Γύθειο), Δερβενοχώρια Κορινθίας 21-23 Μαρτίου· Σάλωνα, Άγιος Πέτρος και Πραστός Κυνουρίας 24 Μαρτίου· Πάτρα, 25 Μαρτίου. Ως το τέλος Μαρτίου η επανάσταση γενικεύθηκε στην Πελοπόννησο και στην ανατολική Στερεά Ελλάδα -εκτός από την Αθήνα, στην οποία τα επαναστατικά σώματα που είχαν συγκροτηθεί στην Αττική μπήκαν, ύστερα από συνεννόηση με τους κατοίκους, και κήρυξαν την επανάσταση στις 25 Απριλίου. Ακολούθησαν τον Απρίλιο τα νησιά, τον Μάιο η Χαλκιδική, το Πήλιο, η Αιτωλία, η Κρήτη και η Ήπειρος. Η επαναστατική κίνηση που σημειώθηκε στην Κύπρο στις αρχές του καλοκαιριού πνίγηκε στο αίμα στις 9 Ιουλίου, με τη σφαγή και τον απαγχονισμό ιεραρχών και προκρίτων του νησιού.

Ο πρώτος πανηγυρικός εορτασμός της Εθνεγερσίας πραγματοποιήθηκε στην Αθήνα το 1838. Το «Πρόγραμμα της κατά την 25 Μαρτίου 1838 τελετής, επέτειον ημέραν της εθνικής εορτής τού υπέρ της Ανεξαρτησίας του Ελληνικού Έθνους Αγώνος», γραμμένο στην ελληνική και στη γαλλική γλώσσα, πρόβλεπε δοξολογία στον μητροπολιτικό ναό της Αγίας Ειρήνης, παρουσία του Όθωνος και της Αμαλίας, με ελληνικές στολές, πολιτικών και στρατιωτικών του Αγώνα, καθηγητών του νεοσύστατου Πανεπιστημίου και λαού. Η εορτή γενικεύθηκε από τον επόμενο χρόνο στις πρωτεύουσες των νομών και σε άλλες πόλεις.

Με λαμπρότητα επίσης εορταζόταν η επέτειος σε πανηγυρική συνεδρίαση του Πανεπιστημίου Αθηνών μετά το 1851, όταν είχε περατωθεί η οικοδόμηση του. Την ημέρα αυτή ανακοινωνόταν στην αίθουσα τελετών το αποτέλεσμα των ποιητικών διαγωνισμών που είχαν αθλοθετήσει το 1850 ο Αμβρόσιος Ράλλης, έμπορος στην Τεργέστη, και το 1862 ο Κεφαλλονίτης Ιωάννης Βουτσινάς, έμπορος στη Ρωσία. Στον πρώτο διαγωνισμό, το 1851, βραβεύθηκε ο Γεώργιος Ζαλοκώστας για το έργο του «Μεσολόγγι» και ο Στεφ. Κουμανούδης για το «επικό» ποίημα «Στρατής Καλοπίχειρος». Είχε επίσης επαινεθεί ο Σοφοκλής Καρύδης για ποιητική συλλογή, στην οποία περιλαμβάνονταν δύο στιχουργήματα εμπνευσμένα από την Επανάσταση: «Η νυξ της 24 Μαρτίου 1821» και η «Σαμία ηρωίς».

Εκτός από τα αναφερόμενα στην 25η Μαρτίου έργα που είχαν υποβληθεί στους ποιητικούς διαγωνισμούς του Πανεπιστημίου, πολλά είναι τα σχετικά με την εθνεγερσία κείμενα που δημοσιεύθηκαν στις πρώτες μετά την Επανάσταση δεκαετίες. Δείγμα της λογοτεχνικής θεματολογίας της εποχής μπορεί να θεωρηθεί η ποιητική συλλογή του εικοσάχρονου το 1843 Ιωάννου Καρασούτσα με τίτλο Ο Ευαγγελισμός της Ελλάδος ή η εικοστή πέμπτη Μαρτίου, στην εισαγωγή της οποίας διαβάζουμε: η συλλογή περιλαμβάνει «όλην της Ελληνικής Επαναστάσεως την πολυετή και πολυτράγωδον ιστορίαν. Αλλά δεν ηρκέσθην εις τούτο μόνον. Συμφώνως με την γνώμην όλων των ευ φρονούντων Ελλήνων εζήτησα ν' αποδείξω ότι μάταιοι κινδυνεύουν να αποβώσι και οι περικλεείς αγώνες ή ματαία και αι πολλαί και μεγάλαι θυσίαι μας, αν δεν επετεύχθη ο σκοπός δι' ον τοσαύτα υπέστημεν: η στερέωσις της ελληνικής ελευθερίας, το Σύνταγμα».

Μια δεκαετία αργότερα όταν ο Μακρυγιάννης έγραφε το άλλο του «στορικόν», τα Οράματα και θάματα, θεωρούσε ισότιμα και ισάξια το 1821 και το 1843: «Κύριε παντοδύναμε και η βασιλεία σου, η παντοδυναμία σου, η αγαθότη σου μάς έσωσες τα 1821 και μας λευτέρωσες από την τυραγνίαν του σουλτάνου και οπαδών του, μας έσωσες τα 1843 από τους αχάριστους βασιλείς και οπαδούς του, μας έσωσες και μας σώνεις κάθε στιμή από κείνους όπου πουλούν την πατρίδα τους».

ΕΠΤΑ ΗΜΕΡΕΣ - Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ