Παναγιώτης Λιάκος : Η ξενοδουλεία είναι η ρίζα του κακού

Λιθογραφία του 1893 που δείχνει το κομμάτιασμα τον ελληνικού λαού (ο φουστανελοφόρος άνδρας) από τους εκπροσώπους των τριών πιστωτριών χωρών: Αγγλία, Γερμανία και Γαλλία. Ένθετα τα αποκόμματα των δημοσιευμάτων με τις απόψεις τον Οδ. Ελύτη και του Κ. Δεσποτόπουλου.

Η ξενοδουλεία είναι η ρίζα του κακού

Γράφει ο Παναγιώτης Λιάκος

Γιατί είναι τέτοια η Κρίση, τόσο βαθειά και τόσο εκτεταμένη - όσο ίσως ποτέ μια πεντηκονταετία τώρα, σ’ αυτόν τον τόπο. Και, ή παίρνει γόνιμη έκφραση -να εκδηλωθη, να μετατρέψη  άρδην, να βαδίση- ή μάς τινάζει σύντομα στον αέρα, σα φυσική δύναμη που είναι, φευγάτη από τα χέρια μάγων! Αυτό ακριβώς δεν αισθάνονται οι "ταγοί, όσοι γέρασαν. Σ’ αυτό ακριβώς, χρόνια τώρα, κωφεύουν όσοι γεννήθηκαν γέροι».

Ρένος Αποστολίδης, «Τι Φταίει; Για την κακοδαιμονία της ελληνικής ζωής», εφημερίδα «Ελευθερία», Κυριακή 16 Ιουνίου 1958, σ. 5.

Το 1958 ο συγγραφέας, φιλόλογος και κριτικός της λογοτεχνίας Ρένος Αποστολίδης (1924-2004) συνεργαζόταν με την εφημερίδα «Ελευθερία» και ανέλαβε να φέρει εις πέρας μια έρευνα της εφημερίδας με τίτλο «Τι Φταίει;». Αντικείμενο της, τα αίτια της «κακοδαιμονίας της ελληνικής ζωής». Η έρευνα άρχισε εντυπωσιακά, με την άποψη του Οδυσσέα Ελύτη (1911-1996), και συνεχίστηκε με τον τότε υφηγητή Φιλοσοφίας του Δικαίου του Πανεπιστημίου Αθηνών και στη συνέχεια λαμπρό ακαδημαϊκό, φιλόσοφο και συγγραφέα Κωνσταντίνο Δεσποτόπουλο (1913-2016). Και οι δύο συνομιλητές του Ρ. Αποστολίδη, που άρχισαν να αναλύουν τα αίτια της βαθιάς κρίσης του ελληνικού κράτους -και κατ' επέκταση της κοινωνίας μας-, έδειξαν προς την κατεύθυνση της ξενοκρατίας, της δουλοπρέπειας προς τους ξένους, της άκριτης αντιγραφής ξένων προτύπων και της άτεχνης προσπάθειας εφαρμογής τους στην ελληνική «σάρκα». Ο Ελύτης άρχισε την ανάλυσή του λέγοντας στον Αποστολίδη:

«Ο λαός αυτός κατά κανόνα εκλέγει την ηγεσία του. Και όμως, όταν αυτή αναλάβει την ευθύνη της εξουσίας -είτε την αριστοκρατία εκπροσωπεί είτε την αστική τάξη ή το προλεταριάτο-, κατά έναν μυστηριώδη τρόπο αποξενώνεται από τη βάση που την ανέδειξε, και ενεργεί σαν να βρισκόταν στο Τέξας ή στο Ουζμπεκιστάν! [...] Ένας από τους κυριότερους παράγοντες των παρεκκλίσεων της ηγεσίας από το ήθος του λαού μας είναι η εκ του αφανούς και εκ των έξω προστατευτική κατεύθυνση. Αποτέλεσμα και αυτό της απώλειας του έρματος, της παράδοσης. Αντιλαμβάνομαι ότι στην εποχή μας η αλληλεξάρτηση των εθνοτήτων είναι τόση, που η πολιτική δεν μπορεί να αγνοήσει, ως έναν βαθμό, αυτό που θα λέγαμε γενικότερη σκοπιμότητα. Όμως υπάρχει τεράστια διαφορά ανάμεσα στην προσαρμοστική πολιτική και τη δουλοπρέπεια. Αυτό είναι το πιο ευαίσθητο σημείο του ελληνικού λαού, το τιμιώτατόν του! Και αυτό του καταπατούν συνεχώς, κατά τον εξοργιστικότερο τρόπο, οι εκπρόσωποι του στην επίσημη διεθνή σκηνή!» Σε εκείνο το σημείο της τοποθετησης του Ελύτη ο Ρένος Αποστολίδης ζήτησε διευκρίνιση: «Κι ο επίσημος όρος της δουλοπρέπειας αυτής, κύριε Ελύτη; Μήπως είναι υποκριτικότερος από το "προσαρμοστική πολιτική"; Εξοργιστικότερος;»

Ο Ελύτης απάντησε: «Δεν μ' ενδιαφέρει ο επίσημος όρος της δουλοπρέπειας. Μ' ενδιαφέρει η ουσία. Κι εκείνο που ξέρω είναι ότι μ' αυτά και μ' αυτά εφτάσαμε σε κάτι που θα μου επιτρέψετε να ονομάσω ψευδοφάνεια. Έχουμε, δηλαδή, την τάση να παρουσιαζόμαστε διαρκώς διαφορετικοί απ' ο,τι πραγματικά είμαστε.

Και δεν υπάρχει ασφαλέστερος δρόμος προς την αποτυχία, είτε σαν άτομο σταδιοδρομείς είτε σαν σύνολο, από την έλλειψη της γνησιότητας.

Το κακό πάει πολύ μακριά. Όλα τα διοικητικά μας συστήματα, οι κοινωνικοί μας θεσμοί, τα εκπαιδευτικά μας προγράμματα, αρχής γενομένης από τους Βαυαρούς, πάρθηκαν με προχειρότατο τρόπο από έξω και κόπηκαν και ράφτηκαν όπως όπως επάνω σ’ ένα σώμα με άλλες διαστάσεις και άλλους όρους αναπνοής».

Ο Κωνσταντίνος Δεσποτόπουλος εκφράστηκε λιγότερο ποιητικά και περισσότερο ευθύβολα («Ελευθερία», φύλλο Τρίτης 17/6/1958, σ. 3): «Η κύρια κακοδαιμονία του Ελληνικού Έθνους σήμερα είναι ότι δεν έχει λυθεί το κοινωνικό πρόβλημα. Η κηδεμονία των ξένων και η επικράτηση της ολιγαρχίας στη διακυβέρνηση της χώρας, που επακολούθησε τη δολοφονία του Καποδίστρια, είχε αποτέλεσμα να αποκλεισθή η θετική αντιμετώπιση του κοινωνικού προβλήματος, όπως άλλωστε και η ορθή λύση του πολιτικού προβλήματος.

 Ο Καποδίστριας είχε συλλάβει καίρια το ελληνικό πρόβλημα και είχε στερεά θεμελιώσει και σχεδιάσει την πολιτική αυτοτέλεια του Έθνους και την οικονομική ανάπτυξη της χώρας. [...] Ο Ελληνικός λαός, αν είχε την εθνική του ενότητα, θα είχε κατορθώσει να αποφύγει τις εξαρτήσεις από τους ξένους, τις ισοδύναμες σχεδόν με υποτέλεια. Ο λαός της Ελλάδος είναι τουλάχιστον ισάξιος πολιτικά με τους λαούς της Ελβετίας ή της Σουηδίας. Και έχει το Έθνος υποστεί ανυπολόγιστες ζημίες από τη σιωπηλή αυτή ημιαπώλεια της ανεξαρτησίας του».

Με λίγα λόγια, αν συνυπολογίσει κάποιος τις απόψεις Ελύτη και Δεσποτόπουλου, καταλήγει στο συμπέρασμα ότι το κεντρικό σύνθημα της Εθνεγερσίας του 1821 δεν ήταν ρομαντικό. Διόλου. Ήταν ό,τι πιο ρεαλιστικό θα μπορούσαν να σκεφτούν: Ελευθερία ή Θάνατος!

Εφημερίδα «Κυριακάτικη Δημοκρατία»