Αικατερίνη Κουμαριανού, μια δασκάλα του ουμανισμού

Mια δασκάλα του ουμανισμού

«Πιστεύω ότι αυτό που έχουμε περισσότερο ανάγκη σήμερα, είναι ο πατριωτισμός. Ένας πατριωτισμός χωρίς εθνοκεντρικές αγκυλώσεις, βασισμένος στις έννοιες της ελευθερίας, της δημοκρατίας αλλά και της παιδείας. Όπως του Ρήγα και του Κοραή. Και οι δύο πίστευαν ότι μέσα από τον δίαυλο της παιδείας θα μπορούσε να επιτευχθεί η αναγέννηση του ελληνισμού. Εν μέρει έτσι και έγινε».

Για την Αικατερίνη Κουμαριανού, που γεννήθηκε το 1919 στην Αθήνα, η παιδεία ήταν η απάντηση στα περισσότερα από τα προβλήματα που αντιμετωπίζει σήμερα η χώρα. Η πολυσχιδής ιστορικός ήταν ένας άνθρωπος ακέραιος, δίκαιος, γενναιόδωρος, με ανοιχτό βλέμμα, σε διαρκή εγρήγορση και με εξαιρετική πνευματική διαύγεια μέχρι το τέλος της ζωής της.

Η δημοσιογράφος Γιούλη Επτακοίλη την  είχε επισκεφθεί το 2010 στο διαμέρισμά της στο Κολωνάκι, κι εκεί, ανάμεσα σε χιλιάδες βιβλία, χειρόγραφα αλλά και τις αγαπημένες της γάτες, η Αικατερίνη Κουμαριανού της ξετύλιξε την πολυκύμαντη ζωή της. Ήταν ένας άνθρωπος που ποτέ δεν ξεχνούσε τις «οφειλές» της:

«Στη ζωή μου είχα τύχη να έχω στο γυμνάσιο καθηγήτριες τη Ρόζα Ιμβριώτη, μια εξαιρετική γυναίκα, και τη Μαρία Πολυμενάκου. Ήταν οι δύο πρώτες Ελληνίδες γυμνασιαρχίνες. Από τη Ρόζα Ιμβριώτη μάθαμε έναν άλλο τρόπο προσέγγισης της παιδείας, μάθαμε την αγάπη για το βιβλίο και τη γνώση. Αργότερα ήρθαν οι πανεπιστημιακές σπουδές. Δύσκολα χρόνια. Ο πόλεμος και η Κατοχή, η πείνα, η οδύνη και οι ανεπανόρθωτες ανθρώπινες απώλειες. Παντρεύτηκα έναν ανεκτίμητο άνθρωπο, τον Γιώργο Κουμαριανό - με τον οποίο μας χώρισε ο θάνατός του το '92. Κάναμε μια ωραία οικογένεια, η χαρά μου.

» Το 1947, μια μέρα στη Γεννάδειο, γνώρισα τον Κωνσταντίνο Δημαρά. Άνθρωπος με απίστευτη γενναιοδωρία, βαθύς, στοχαστικός, έδινε πάντα στους νεότερους, που αγαπούσαμε τη δουλειά μας, όσα οι ερευνητικές μας αναζητήσεις απαιτούσαν. Κοντά του έμαθα πολλά, του οφείλω πάρα πολλά. Αναθυμούμαι πάντα τις συζητήσεις μας, τον θησαυρό των γνώσεών του, τη γοητεία του λόγου του. Ο Κ. Θ. Δημαράς στάθηκε για όλους μας ένας εξαίρετος δάσκαλος, χωρίς ποτέ να υπάρξει δάσκαλος από καθέδρας».

Η Αικατερίνη Κουμαριανού διαδέχθηκε τον Κ. Θ. Δημαρά στην έδρα Νεοελληνικών Σπουδών του Πανεπιστημίου της Σορβόννης (1978-1983). Η μακρόχρονη συνεργασία της μαζί του, η συμμετοχή της στην ίδρυση του Ομίλου Μελέτης του Ελληνικού Διαφωτισμού και του περιοδικού «Ο Ερανιστής» αποτελούν σημεία αναφοράς στην ακαδημαϊκή της πορεία. Επίσης, δίδαξε ως επισκέπτρια καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο Κύπρου.

Τα θέματα με τα οποία ειδικότερα ασχολήθηκε καλύπτουν την κίνηση των ιδεών την περίοδο της Τουρκοκρατίας και κατεξοχήν αυτήν του Νεοελληνικού Διαφωτισμού, καθώς και τα χρόνια της δημιουργίας του ελεύθερου ελληνικού κράτους. Η Αλληλογραφία του Κοραή και θέματα σχετικά με τον Χίο διανοητή, ο περιηγητισμός, η ιστορία του ελληνικού βιβλίου, η πόλη της Αθήνας, η έκδοση της συλλογής φωτογραφιών του Hubert Pernot και πολλά άλλα. Το θέμα του ελληνικού Τύπου και της ιστορίας του από την προεπαναστατική περίοδο και κατόπιν συνιστά τη συμβολή της στην ελληνική δημοσιογραφία.

Ήταν εξαιρετικά ανήσυχη για την πορεία της Ελλάδας τα τελευταία χρόνια, για την καταφανή προσήλωση στο χρήμα και στον εύκολο πλουτισμό, για την έλλειψη οραμάτων και σωστού σχεδιασμού, μιλούσε για «επίθεση από την οποία πλήττονται οι λαοί και η δημοκρατία. Ουσιαστικά η ελευθερία». Τόνιζε την ανάγκη για «εμπνευσμένες ηγεσίες, νέες υγιείς δυνάμεις και κοινωνική αλληλεγγύη».

Συνομιλούσε ισότιμα με τους μεγάλους αλλά και τους νεότερους. «Είναι ανάγκη να έχεις τα μάτια σου και τ' αυτιά σου ανοιχτά. Να είσαι κοντά στον άλλο, να τον σέβεσαι και να τον εκτιμάς. Να σέβεσαι τις δικές του προσπάθειες, να εκτιμάς τις δικές του προτεραιότητες, τις δικές του αναζητήσεις και αγωνίες. Να συμμετέχεις και, όσο μπορείς, να προσφέρεις. Αλλά και να δέχεσαι τις προσφορές με ταπεινοφροσύνη».

Απεβίωσε στις 12.5.2012 σε ηλικία 96 ετών

Εργογραφία

Εξέδωσε την αλληλογραφία των Θεόκλητου Φαρμακίδη - Κωνσταντίνου Ασώπιου 1819-1932 (Κέρκυρα 1980), και το 1966 σχολιασμένη την Αλληλογραφία Δημητρίου Φιλιππίδη - Barbie du Bocage - Ανθίμου Γαζή 1794-1819. Σημειωτέον ότι και η Αλληλογραφία του Αδαμαντίου Κοραή 1774-1833 σε έξι τόμους (1964-1984) εκδόθηκε από τετραμελή επιτροπή, στην οποία και η Αικατερίνη Κουμαριανού ανήκε από το 1964.

Ιδιαίτερα σημαντικό (βραβεύτηκε από την Ακαδημία Αθηνών) είναι το τρίτομο έργο της «Ο Τύπος στον Αγώνα 1821-1827».

Επίσης, έχει επιμεληθεί την επανέκδοση του περιοδικού «Μέλισσα ή Εφημερίς Ελληνική Παρίσι 1819». Η επανέκδοση αυτή έγινε το 1984 από το Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο.

Εκπόνησε έρευνες και για ορισμένους ξένους περιηγητές στον ελληνικό χώρο.

Άλλο σημαντικό έργο της (μαζί με τη Λουκία Δρούλια και την E. Layton), «Το ελληνικό βιβλίο 1476-1830» (1986). Γι' αυτό βραβεύτηκε από την Association des Etudes Grecques en France με το Prix Zappas τον Μάιο του 1987.

Άλλα έργα της:

        «Η νεωτερική γεωγραφία των Δημητριέων»,

        «Καϊρικά μελετήματα»,

        «Αθήνα, η πόλη – οι άνθρωποι»,

        «Η ιστορία του ελληνικού Τύπου, 18ος-19ος αι.».

Είχε επιμεληθεί την έκδοση της συλλογής φωτογραφιών του Hubert Pernot «Εξερευνώντας την Ελλάδα, 1870-1946». Ο Pernot ήταν ο πρώτος που κατέλαβε την έδρα Νεοελληνικών Σπουδών της Σορβόννης. Η συμβολή της ήταν σημαντική με άρθρα και ανακοινώσεις σε πολλά συλλογικά έργα.

Το επιστημονικό της έργο έχει να κάνει με την ιστορία του ελληνικού προεπαναστατικού και επαναστατικού Τύπου και την ιστορία της ελληνικής εκδοτικής παραγωγής,  

Στόχος της ήταν να προσδιορίσει τις ιδεολογικές και πολιτισμικές ορίζουσες που χαρακτήρισαν τον Νεοελληνικό Διαφωτισμό.

Πηγές

Καθημερινή 20.5.2012 άρθρο της Γιουλης Επτακοιλη

Βικιπαίδεια