Η Ελλάδα διαθέτει τα καλύτερα μυαλά

Η Ελλάδα διαθέτει τα καλύτερα μυαλά

Της Μαρίας Κατσουνάκη

Όσο και να χαρακτηρίζει ο Διονύσης Σιμόπουλος το νετρίνο «ένα τίποτα που είναι κάτι», εντούτοις νιώθεις λίγο άβολα όταν λέει ατάραχος: «Φυσικά αυτή τη στιγμή σας διαπερνούν δισεκατομμύρια νετρίνα, τα οποία δεν καταλαβαίνετε»! Στη διάρκεια της συνάντησής μας στο Ευγενίδειο Πλανητάριο αντιμετώπισα πολλές φορές έκπληξη, ενθουσιασμό, απορία, καθώς ο διακεκριμένος φυσικός και αστρονόμος, που έχει ασχοληθεί ειδικά με την εκλαΐκευση της επιστήμης του, μπορεί να αφηγείται ιστορίες του Σύμπαντος με τη γνώση του ειδήμονα και τη μεταδοτικότητα του ασκημένου δασκάλου. Ήταν ένα μόλις 24ωρο μετά την ανακοίνωση για την ανακάλυψη του μποζονίου Χιγκς στο αμφιθέατρο του Ευρωπαϊκού Κέντρου Πυρηνικών Ερευνών (CERN), στη Γενεύη, και το «σωματίδιο του Θεού» θα όφειλε να έχει μονοπωλήσει τη συζήτησή μας.

Πώς να αντισταθείς, όμως, στην πληροφορία ότι «σε 2 δισεκατομμύρια χρόνια από σήμερα ο δικός μας γαλαξίας θα συγκρουστεί με τον γαλαξία της Ανδρομέδας» ή ότι «κάθε δευτερόλεπτο που περνάει γεννιούνται πάνω στη Γη δύο μωρά, ενώ στο Σύμπαν γεννιούνται 65.000 άστρα». Αλλά, βέβαια, «αυτά είναι απλά. Υπάρχουν δύσκολα ερωτήματα στα οποία δεν έχουμε δώσει απαντήσεις. Όπως η σκοτεινή ύλη και η σκοτεινή ενέργεια. Μακροχρόνια, τα πειράματα που γίνονται στο CERN ίσως μας διαφωτίσουν».

Ο κ. Σιμόπουλος είναι εξοικειωμένος με τη δημοσιότητα. Όχι μόνο γιατί από το 1973, που επέστρεψε από την Αμερική στην Ελλάδα, κατέχει τη θέση του διευθυντή του Ευγενίδειου Πλανητάριου, αλλά και γιατί έχει σημαντική συγγραφική και δημοσιογραφική δραστηριότητα, ενώ έχει εργαστεί και ως σεναριογράφος σε εκπομπές σχετικές με το αντικείμενό του.

Με αυτήν την υπερανίχνευση του ελάχιστου, όπως είναι η ανακάλυψη του μποζονίου Χιγκς, πού καταλήγουμε; Μπορούμε να προσανατολιστούμε στις ενδεχόμενες εφαρμογές ή είναι πολύ νωρίς;

Τι υπάρχει πίσω από τον Υμηττό και την Πάρνηθα; Αν δεν πας εκεί, δεν πρόκειται να το δεις. Αν με ρωτάγατε το 1969 που πήγε άνθρωπος στο φεγγάρι για πρώτη φορά, τι εφαρμογή έχει το διαστημικό πρόγραμμα, θα σας έλεγα ότι δεν ξέρω. Πράγματι, δεν γνωρίζαμε πού θα οδηγούσε. Σήμερα, δεν υπάρχει ούτε μια δραστηριότητα του ανθρώπου που να μην έχει επηρεαστεί από την ανάπτυξη των διαστημικών ερευνών. Καθένας από εμάς, κάθε μέρα, χρησιμοποιεί 50 με 60 διαφορετικά αντικείμενα που προέρχονται από τη διαστημική έρευνα. Μεταξύ των οποίων είναι, φυσικά, τα κινητά και το ψηφιακό μαγνητόφωνο όπως αυτά που έχουμε τώρα μπροστά μας... Άρα, σήμερα δεν μπορώ να σας πω τι εφαρμογές θα υπάρξουν. Μπορώ, όμως, να διακινδυνεύσω την πρόβλεψη ότι το επόμενο βραβείο Νομπέλ θα το πάρει ο Πίτερ Χιγκς.

Απίστευτος ενθουσιασμός

- Είναι βέβαιο ότι πρόκειται για το μποζόνιο Χιγκς;

Η πιθανότητα λάθους ήταν μέχρι σήμερα 1 στις 550. Μετά την ανακοίνωση, η πιθανότητα λάθους είναι 1 στα 3,5 εκατομμύρια, όταν η πιθανότητα να σκοτωθώ από πτώση αστεροειδούς είναι 1 στις 25.000!

- Συμμερίζεστε τη χαρά της πολυπληθούς επιστημονικής κοινότητας του CERN;

- Όταν έχεις χάσει κάτι πολύ σημαντικό, που ξέρεις όμως ότι υπάρχει κάπου, και ξαφνικά το βρίσκεις, δεν χαίρεσαι; Πολλαπλασιάστε αυτήν τη χαρά επί ένα δισεκατομμύριο! Ήμουν παρών το '92, στην Ουάσιγκτον, στην ανακοίνωση που θα έκανε ο Τζορτζ Σμουτ για τα αποτελέσματα της διαστημοσυσκευής COBE (COsmic Background Explorer), μαζί με άλλα 2.000 άτομα, που κατέγραψε για πρώτη φορά το πορτρέτο του Σύμπαντος. Τι έγινε τη στιγμή της ανακοίνωσης δεν μπορώ να σας περιγράψω. Όταν βλέπεις τη θεωρία πειραματικά αποδεδειγμένη σε γραφική παράσταση, η ταύτιση προκαλεί απίστευτο ενθουσιασμό.

Του μεταφέρω τη δήλωση του Μητροπολίτη Πειραιώς με αφορμή την ανακάλυψη του μποζονίου Χιγκς, ότι «πίσω από αυτές τις απόψεις κρύβεται το αποκρουστικό πρόσωπο του δαιμονισμού».

Ο κ. Σιμόπουλος έχει αντιμετωπίσει παρόμοιες αντιλήψεις: «Η επιστήμη και η θρησκεία είναι δύο διαφορετικά πράγματα. Η επιστήμη απαιτεί απόδειξη. Δεν μπορείς να κάνεις μια υπόθεση χωρίς να έχεις αποδεικτικά στοιχεία μέσω του πειράματος. Αντίθετα, η θρησκεία δεν απαιτεί απόδειξη. Μπορεί κανείς να πιστεύει ό,τι θέλει».

- Τι θα απαντούσατε στον μητροπολίτη Πειραιά;

Αυτό που έλεγε και ο Πλάτωνας: δικαίωμα στη γνώμη έχουν άπαντες.

- Γνώση για τη γνώμη όμως που έχουν, έχουν;

Δεν διαχωρίζω τη δημόσια από την ιδιωτική έρευνα

 1975

Πριν από το γεύμα, περιπλανηθήκαμε για λίγο με τον Διονύση Σιμόπουλο στους διάφορους χώρους του Πλανηταρίου. Με οδηγεί πρώτα στο παλιό Πλανητάριο. «Από το 1919 άρχισαν οι έρευνες, το 1925 φτιάχτηκε στην ουσία το πρώτο, μετά έγινε το μοντέλο 2, ύστερα το 4. Αυτό, το πρώτο, περιλαμβάνει 9.000 άστρα, όσα ήταν στον ουρανό. Τα καινούργια συστήματα μπορούν να υπολογίσουν δισεκατομμύρια άστρα στη θέση που βρίσκονται. Υπάρχουν περίπου 100 δισ. άστρα στον γαλαξία μας και έχουμε 100 δισ. γαλαξίες στο Σύμπαν». Ο σύγχρονος εξοπλισμός είναι πράγματι εντυπωσιακός. Μια επίσκεψη εξηγεί απολύτως την κατάταξη του ελληνικού Πλανηταρίου στα πέντε καλύτερα του κόσμου σε Ευρώπη και Αμερική.

«Θεωρείτε ότι η Ελλάδα είναι πίσω στην έρευνα;», ρωτάω τον κ. Σιμόπουλο.

«Η Ελλάδα έχει τα καλύτερα μυαλά και δεν είναι καθόλου σοβινιστικό αυτό που λέω. Όπου κι αν πάτε στον κόσμο και ιδιαίτερα στη Β. Ευρώπη και στη Β. Αμερική, όπου υπάρχουν τα καλύτερα πανεπιστήμια και ερευνητικά κέντρα, θα βρείτε Έλληνες. Αλλά και στον τόπο μας, κάτω από άγριες συνθήκες, υπάρχει ένα αξιοζήλευτο ανθρώπινο δυναμικό».

Η έρευνα είναι ένας τομέας που απασχολεί ιδιαίτερα τον διευθυντή του Πλανηταρίου. «Οι άνθρωποι είμαστε από τη φύση μας περίεργα όντα. Είναι αυτό που μας κάνει κυνηγούς της γνώσης, πειραματιστές και εξερευνητές. Όπως έγραφε ο Αριστοτέλης πριν από 2.300 χρόνια: «Φύσει του ειδέναι ορέγεται ο άνθρωπος» είναι στη φύση του ανθρώπου να θέλει να μάθει. Ίσως, κάτι βαθιά χαραγμένο στη γενετική μας δομή να είναι αυτό που μας ωθεί στην περιπέτεια της εξερεύνησης, στην αναζήτηση της αλήθειας.

- Ποια είναι η δική σας συμμετοχή στην «αναζήτηση της αλήθειας»;

 Θα το ξέρω το βράδυ της 26ης Σεπτεμβρίου (2012). Θα μου κάνει την τιμή η Διεθνής Ένωση Φυσικών να με βραβεύσει για τη συνεισφορά μου. Θα μιλήσουν διάφοροι, θα ακούσω τι έχουν να πουν και θα μπορέσω να σας απαντήσω!..

- Δημόσια και ιδιωτική έρευνα. Πιο σημαντική η δημόσια από την ιδιωτική;

Όχι. Δεν το διαχωρίζω. Η έρευνα είναι έρευνα. Σημαίνει ανακαλύψεις, πρόοδο της σκέψης και του πολιτισμού. Αν υπάρξει και το κέρδος τόσο το καλύτερο. Αρκεί το κέρδος να μην είναι η κινητήρια δύναμη αλλά η περιέργεια. Το Πλανητάριο είναι ιδιωτικό. Θα είχε φτιαχτεί από το κράτος;

Στη διαδρομή μας προς το εστιατόριο του απέναντι ξενοδοχείου, ρωτάω τον κ. Σιμόπουλο αν έχει επιθυμήσει ποτέ κάτι με πάθος. «Δεν έχω ζηλέψει ποτέ υλικά αγαθά. Εξάλλου, στο τέλος, όλοι μας θα είμαστε αστρόσκονη».

  

Το συναρπαστικό στην ιστορία του Σύμπαντος είναι... το άγνωστο

Παρά τους διαρκώς επιταχυνόμενους ρυθμούς με τους οποίους αυξάνεται η γνώση, υπάρχουν περιοχές ανεξιχνίαστες. Όπως η σκοτεινή ύλη και η σκοτεινή ενέργεια. «Όλοι οι γαλαξίες και τα άστρα είναι η φωτεινή ύλη που βλέπουμε, τα 92 χημικά στοιχεία που βρίσκονται ελεύθερα στη Φύση. Αυτά που βλέπουμε αποτελούν το 4% των συστατικών του Σύμπαντος. Η σκοτεινή ύλη, που δεν ξέρουμε τι είναι, το 23% και η σκοτεινή ενέργεια το 73%».

- Έχοντας αυτήν τη γνώση του Σύμπαντος, είστε πιο επικριτικός με την ανθρώπινη φύση;

Ο Ελύτης είπε «ο κόσμος ο μικρός, ο μέγας». Ένας κόκκος σκόνης που είναι ο άνθρωπος έχει τη δυνατότητα να κατανοήσει τη Φύση. Γι' αυτό είναι μέγας. Τι είναι τα καθημερινά προβλήματα μπροστά στο απέραντο Σύμπαν; Τίποτα. «Να μην ανησυχούμε λοιπόν;» θα αναρωτηθείτε. Να ανησυχούμε, αλλά για πραγματικά σοβαρές αιτίες όπως η διάλυση της οικογένειας, η έλλειψη αλληλεγγύης. Πραγματική αλληλεγγύη είναι η γειτονιά, το σπίτι. Κι εμείς, ως σήμερα τουλάχιστον, αν δεν είχαμε μεζονέτα ή τρία αυτοκίνητα δεν αισθανόμαστε καλά.

- Πότε αντικρίσατε το Σύμπαν για πρώτη φορά;

- Το 1960. Ήμουν πρόσκοπος στην Παρνασσίδα. Στη μέση της αμερικάνικης κατασκήνωσης υπήρχαν τρία τηλεσκόπια. Το '60 είχε πετάξει ο Σπούτνικ αλλά όχι ο άνθρωπος. Κοίταξα από το τηλεσκόπιο. Τη στιγμή εκείνη ανέβαινε το φεγγάρι πάνω από το βουνό και θα μπορούσε κανείς να το πιάσει. Από τότε έγινε σκοπός ζωής.

- Τι οφείλετε στην ενασχόλησή σας με αυτό το αντικείμενο; Τι έχετε εισπράξει;

Ότι είμαι άνθρωπος. Με ενδιαφέρει να κατανοήσει τη Φύση ο γεράκος του χωριού, ο μπακάλης της γειτονιάς. Όταν πρωτοήρθα από την Αμερική στην Ελλάδα, ένας σεβάσμιος καθηγητής μου είχε πει: Ξέρεις, στις ομιλίες που θα κάνεις δεν πρέπει να τα λες απλά, γιατί θα φεύγει ο κόσμος δυσαρεστημένος και με τη βεβαιότητα ότι δεν είσαι και τίποτα σπουδαίο αφού δεν έχει καμία απορία για ό,τι λες... Με τη μελέτη του Σύμπαντος, κατανόησα τη μικρότητά μου.

- Τι είναι τόσο συναρπαστικό στην ιστορία του Σύμπαντος;

Το άγνωστο. Και οι φωτογραφίες του Σύμπαντος που είναι έργα τέχνης. Γινόμαστε παιδιά. Επιστρέφουμε στα βασικά ερωτήματα: από πού ήρθαμε, πού πηγαίνουμε.

-.. .Και στην έννοια του «τίποτα», του «κενού», του «μηδέν».

Πειραματικά μπορούμε να πάμε πίσω στο ένα τρισεκατομμυριοστό του ενός τρισεκατομμυριοστού του δευτερολέπτου. Πριν από εκεί έχουμε θεωρητικές εκτιμήσεις, για να πάμε πίσω στο μηδέν, στον μηδέν χρόνο. Από την ώρα μηδέν και μετά ξεκίνησε το Σύμπαν. Πριν, δεν ξέρουμε τι υπήρχε. Υπάρχουν όμως θεωρητικές εκτιμήσεις, όπως του Δημήτρη Νανόπουλου για παράδειγμα που λέει: υπάρχουν εικονικά σωματίδια, virtual particles, τα οποία βγαίνουν από το κενό και έχουν τη δυνατότητα να δανειστούν από την τράπεζα των ενεργειών του σύμπαντος για απειροελάχιστο χρονικό διάστημα μια ποσότητα ενέργειας, την οποία όμως πρέπει αμέσως να την αποδώσουν στην τράπεζα. Δανείζεται, λοιπόν, το σωματίδιο αυτό την ενέργειά του και αμέσως την αποδίδει. Αυτό μας το επιτρέπει η κβαντομηχανική. Δηλαδή η τράπεζα της ενέργειας, του απόλυτου κενού, είναι αυτή που δίνει ενέργεια και την επιστρέφει. Δεν γνωρίζουμε αν έτσι γίνεται, είναι θεωρία. Γνωρίζουμε όμως ότι υπάρχει ενέργεια στο κενό. Δεν είναι τίποτα κενό.

Οι οικονομολόγοι

 Αντιπρόσωποι από 30 Ευρωπαϊκές χώρες στο Ιδρυτικό Συνέδριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την Αστρονομική Εκπαίδευση στην Αθήνα στις 25 Νοεμβρίου 1995.

- Αυτή η θεωρία σάς βοηθάει να δείτε τη σημερινή κρίση διαφορετικά από τους πολιτικούς και τους οικονομολόγους;

Οι οικονομολόγοι λένε ότι είναι επιστήμονες. Τρίχες κατσαρές. Επιστήμη είναι κάτι που μπορεί να αποδειχθεί πειραματικά. Όλα τα άλλα είναι φρου φρου κι αρώματα. Βασίζονται σε θεωρητικές εκτιμήσεις που όταν πάει κανείς να τις εφαρμόσει... τρόικα! Εφαρμόζονται θεωρίες οι οποίες έχουν καταστροφικές συνέπειες στις κοινωνίες. Τι να κάνω τέτοια σωτηρία όταν καταστρέφεται ο κοινωνικός ιστός μιας χώρας; Όταν οι τράπεζες έδιναν εορτοδάνεια, διακοποδάνεια, δεν ήξεραν; Τι περίμεναν, να τα πάρουν πίσω από ανθρώπους που είχαν μισθό 1.000 ευρώ τον μήνα; Δεν αντιλαμβάνονταν ότι θα σκάσει η φούσκα; Γιατί θα πρέπει το κράτος να δανειστεί τώρα για να ξεχρεώσει τις τράπεζες;

- Ας επιστρέψουμε στο Σύμπαν!.. Τι «μηνύματα» παίρνετε;

Ειδικά εμείς που έχουμε τον ρόλο του εκλαϊκευτή, του «πλανηταριατζή» όπως λέω, παίρνουμε την πρωτότυπη έρευνα και πρέπει να τη μεταφράσουμε σε κατανοητούς όρους για το ευρύ κοινό. Μερικές φορές το καταφέρνουμε, μερικές φορές όχι τόσο πολύ. Αλλά εμείς εδώ στο Πλανητάριο, έχουμε κάνει βήματα. Εκείνο που με χαροποιεί είναι να κάθομαι στη βεράντα και να χαζεύω το φεγγάρι. Τι να δει κανείς; Ο,τι έβλεπε και ο Δημόκριτος και ο Μεγαλέξανδρος. Ε, αυτό δεν είναι συνταρακτικό;

Διακόπτει για να με ρωτήσει αν έχω διαβάσει ένα παραμύθι του Αντερσεν το «Τι είδε το φεγγάρι». «Νομίζω πως όχι», απαντώ. Μου το συστήνει ανεπιφύλακτα: «Α, είναι καταπληκτικό. Να το βρείτε και να το διαβάσετε. Τι λέει; Το φεγγάρι βλέπει 30 διαφορετικές ιστορίες και τις περιγράφει... δεν θυμάμαι ακριβώς. Τέτοια παραμύθια γεννιούνται στο κεφάλι μου».

 

Οι σταθμοί του

  

1943 : Γεννήθηκε στα Γιάννενα.

1963 : Σπουδές στο Πολιτειακό Πανεπιστήμιο της Λουιζιάνα, Μπατόν Ρουζ (Επικοινωνία και Αστροφυσική).

1967 : Επιμελητής και Διευθυντής Πλανηταρίου στο Κέντρο Τεχνών και Επιστημών της Λουιζιάνα.

1973 : Τοποθετείται διευθυντής του Ευγενιδείου Πλανηταρίου.

1976 : Γενικός Γραμματέας της Ένωσης Ευρωπαϊκών και Μεσογειακών Πλανηταρίων.

1978 : Εταίρος (Fellow) της Βασιλικής Αστρονομικής Εταιρείας της Αγγλίας.

1994 : Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Ενωσης για την Αστρονομική Εκπαίδευση.

1996 : ΙΡS Service Award, ανώτατη τιμητική διάκριση της Διεθνούς Εταιρείας Πλανηταρίων για τη συνεισφορά του στη διεθνή αστρονομική εκπαίδευση.

2006 : Τιμήθηκε με τον «Ακαδημαϊκό Φοίνικα» (Palmes Academiques) της Γαλλικής Δημοκρατίας.

Έντυπη ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ/15.072012