Η
ιστορία της ψήφου στις γυναίκες
Από το Μεσαίωνα, που
κάποιοι θεολόγοι έθεταν το ερώτημα αν η γυναίκα έχει ψυχή, αφού δεν πλάσθηκε
κατ’ ευθείαν από τον Θεό αλλά από το πλευρό του Αδάμ, και μέχρι τα τέλη του
19ου αιώνα και τις αρχές του 20ου που μπήκε το ζήτημα της γυναικείας ψήφου,
σαφώς έχουν αλλάξει πολλά πράγματα.
Όμως μέχρι να φτάσουμε σε
αυτή την ισότητα που υπάρχει σήμερα οι γυναίκες πάλεψαν πολύ για να το πετύχουν
κι ήρθαν αντιμέτωπες με σχόλια του τύπου: «Αι γυναίκαι είναι πετεινόμυαλαι και
ελαφραί. Δεν αξίζει τον κόπον να ασχοληθώμεν»!
Το γυναικείο κίνημα
ξεκίνησε από τη Βρετανία στα τέλη του 19ου αιώνα. Πράγματι, οι βουλευτές ήδη
από το 1866 αρχίζουν να υποβάλλουν «Υπομνήματα Γυναικών» στο Βρετανικό
Κοινοβούλιο για δικαίωμα ψήφου, ενώ στις αρχές του 20ου αιώνα οι Αγγλίδες
καταλαβαίνουν πια καλά πως αν οι ίδιες δεν πάρουν την κατάσταση στα χέρια τους,
το αίτημά τους δεν πρόκειται να ικανοποιηθεί.
Έτσι, το 1903 ιδρύεται η
πρώτη γυναικεία οργάνωση διεκδικήσεων η «Women’s Social and Political Union»,
που υιοθετεί την πάλη. Γυναίκες ξεχύνονται στους δρόμους, διαδηλώσεις ταράζουν
την καθημερινή ζωή του Λονδίνου, εμπρησμοί και διακοπές των συνεδριάσεων του
Κοινοβουλίου. Πολλές γυναίκες συλλαμβάνονται.
Ο αντρικός πληθυσμός
ονόμασε τις γυναίκες αυτές υποτιμητικά σουφραζέτες και είναι εκείνες που όχι
μόνο θα ταράξουν τα σίγουρα και ήσυχα νερά του αντρικού κατεστημένου, αλλά θα
ξεσηκώσουν και το γυναικείο πληθυσμό όλων των υπολοίπων χωρών, που η μία μετά
την άλλη αρχίζουν να αποκτούν το πολυπόθητο δικαίωμα.
Ο όρος σουφραζέτα (suffragette)
προέρχεται από τη γαλλική λέξη ‘suffrage’ (δικαίωμα ψήφου) και χρησιμοποιήθηκε
για πρώτη φορά από τη βρετανική εφημερίδα Daily Mail, με σκοπό να σαρκάσει τις
γυναίκες που μάχονταν υπέρ της θέσπισης του δικαιώματος της γυναικείας ψήφου
κατά τα τέλη του 19ου και τις αρχές του 20ού αιώνα. Σήμερα ο όρος σουφραζέτα
μεταφράζεται απλά ως φεμινίστρια
Στη χώρα μας, όπου – αν
εξαιρέσει κανείς την ανώτερη αστική τάξη - η γυναίκα ως επί το πλείστον ήταν
αγράμματη και υποταγμένη στον άνδρα, όπου δεν είχε καμία οικονομική αυτοτέλεια
που θα της επέτρεπε να τεθεί επικεφαλής της ζωής της και το μόνο που ήξερε να
κάνει ήταν να δουλεύει σα σκλάβα στο χωράφι και το σπίτι, το γυναικείο κίνημα
είχε να παλέψει με αντιλήψεις πολύ βαθιά ριζωμένες στη νοοτροπία του κόσμου.
Το 1844 πραγματοποιείται η
Α΄ Εθνοσυνέλευση της χώρας. Το Α΄ Σύνταγμα που ψηφίστηκε, ορίζει στο άρθρο 3,
ότι “οι Έλληνες είναι ίσοι ενώπιον του Νόμου”. Οι γυναίκες παρ΄ όλη τη
σημαντική συμμετοχή τους στον αγώνα του 1821, δεν αποκτούν με το Σύνταγμα αυτό τα
πολιτικά τους δικαιώματα. έτσι, οι ελπίδες που έβαλε ο αγώνας της Εθνικής
Ανεξαρτησίας για μια αλλαγή της κοινωνικής θέσης της γυναίκας χάνονται.
Το 1887 – 1888 είναι η
χρονιά που ακούγεται για πρώτη φορά στην Ελλάδα το σύνθημα : “Ψήφος στη
Γυναίκα”. Αυτό το θαρραλέο για την εποχή του σύνθημα, ανήκει στο έντυπο η
“Εφημερίδα των Κυρίων”, του “Συλλόγου Κυριών”.
Συγκεκριμένα στις 8
Μαρτίου του 1887 κυκλοφορεί το πρώτο φύλλο της «Εφημερίδος των Κυριών» από την
πρώτη ελληνίδα φεμινίστρια την Ρεθυμνιώτισα Καλλιρρόη Σιγανού Παρρέν, που
ταυτόχρονα υπήρξε και η πρώτη Ελληνίδα δημοσιογράφος.
Η Καλλιρρόη Παρρέν δίδασκε
στο Ζάππειο Παρθεναγωγείο στην Αδριανούπολη της Θράκης, απ’ όπου ξεκινούσαν
διάφορα φεμινιστικά κινήματα, που αργότερα έφθαναν στην Αθήνα.
Στην Αθήνα έχουν ήδη
αρχίσει να λειτουργούν τα γνωστά παρθεναγωγεία που στόχο έχουν τη μόρφωση των
Ελληνίδων. Δυστυχώς όμως σ’ αυτά σπουδάζουν μόνο τα πιο εύπορα κορίτσια των
καλών οικογενειών.
Κατανοώντας το πρόβλημα
και ρίχνοντας μια ρηξικέλευθη ματιά στο μέλλον, η Παρρέν ιδρύει το 1890 το
Σχολείο της Κυριακής, για τις αγράμματες και άπορες γυναίκες για να ισορροπήσει
την κατάσταση και για να δώσει και σε αυτές την δυνατότητα να μορφωθούν.
Το 1911 είναι αυτή που
πρωτοστατεί στην ίδρυση του Λυκείου των Ελληνίδων και συνεχίζει τον αγώνα της.
Οι καιροί που θ’
ακολουθήσουν δεν θα είναι μόνο δύσκολοι για τη χώρα μας, αλλά και για ολόκληρο
τον πλανήτη: Παγκόσμια οικονομική κρίση, Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος, Βαλκανικοί
πόλεμοι και έριδες ταλανίζουν την χώρα.
Το 1920 το Σοσιαλεργατικό
Κόμμα (μετέπειτα ΚΚΕ) κατεβαίνει στις εκλογές, όπου ένα από τα προεκλογικά του
συνθήματα, πρωτάκουστο για τους περισσότερους, ήταν: «Σφυρί - δρεπάνι και ψήφο
στο φουστάνι!». Έτσι ξεκινά ο οργανωμένος αγώνας για την πολιτική χειραφέτηση της
Ελληνίδας με την ίδρυση του «Συνδέσμου για τα δικαιώματα της γυναικός», που
ήταν τμήμα της μεγάλης διεθνούς οργάνωσης υπέρ της γυναικείας ψήφου
«International Woman Suffrage Alliance». Πρόεδρος ήταν η Μαρία Νεγρεπόντη και
αντιπρόεδρος η πασίγνωστη για τη δράση της Αύρα Θεοδωροπούλου. Κάθε Δευτέρα
συγκεντρώνονταν, έκαναν συζητήσεις και ομιλίες στις οποίες συμμετείχαν όχι μόνο
γυναίκες, αλλά και άντρες φεμινιστές.
Οι πρώτες γυναικείες
οργανώσεις που απαίτησαν ίσα δικαιώματα - και ανάμεσα τους τα πολιτικά - ήταν ο
Σύνδεσμος για τα Δικαιώματα της Γυναίκας και το Εθνικό Συμβούλιο Ελληνίδων. Στα
χρόνια που ακολούθησαν την ίδρυσή τους, η Βουλή συζήτησε επανειλημμένα το
ζήτημα της ψήφου των γυναικών, ύστερα από προτάσεις προοδευτικών βουλευτών,
όπως του Θ. Μπάστα - Τυπάλδου, που έφερε στη Βουλή νομοσχέδιο για την
ισοπολιτεία. Έγιναν συζητήσεις το 1920, το 1922, το 1925, το 1929, αλλά χωρίς
θετικό αποτέλεσμα.
Το 1921 ο πρωθυπουργός
Δημ. Γούναρης, παρευρίσκεται στο συνέδριο του Ελληνικού Λυκείου, που έγινε στις
28 του Μάρτη του 1921, και υπόσχεται ψήφο στις γυναίκες. Υποβάλλει αμέσως
ανάλογη πρόταση στην Γ΄ Εθνοσυνέλευση, αλλά η πρόταση δεν συγκεντρώνει την απαιτούμενη
πλειοψηφία της Βουλής. Οι αντιρρήσεις των ανδρών εκπροσώπων είναι ακόμα πολύ
ισχυρές. Η πρόταση προκαλεί βίαιες συζητήσεις.
Το 1924 η πρώτη
Δημοκρατική Κυβέρνηση της Ελλάδας κάνει εισήγηση στην Εθνοσυνέλευση για αλλαγή
της Νομοθεσίας περί Δήμων και Κοινοτήτων. Η Εθνοσυνέλευση αναγκάζει την
Κυβέρνηση να αποσύρει την πρότασή της. Η συζήτηση επαναλαμβάνεται και
αποφασίζεται να δοθεί στις γυναίκες μετά την πενταετία (5), το δικαίωμα ψήφου
στις Δημοτικές εκλογές. Για τις γυναίκες ισχύουν οι εξής όροι:
• Θα μπορούν μόνο να
εκλέγουν και όχι να εκλέγονται
• Θα πρέπει να είναι πάνω
από 30 χρονών
• Και θα πρέπει να ξέρουν
ανάγνωση και γραφή.
Το 1928 πραγματοποιήθηκε
στο Θέατρο Απόλλων στις 18 του Μάρτη η πρώτη δημόσια συγκέντρωση για την ψήφο.
Η απάντηση στην συγκέντρωση αυτή έρχεται δύο ημέρες αργότερα :
«…Ορισμένα τινά Ελληνικά
θήλεα ζητούν να δοθή ψήφος εις τας γυναίκας. Σχετικώς με το ίδιον τούτο θέμα
διαπρεπέστατος επιστήμων είχεν άλλοτε αναπτύξει από του βήματος της Βουλής το
επιστημονικώς πασίγνωστον, άλλως τε, γεγονός ότι παν θήλυ διατελεί εις
ανισόρροπον και έξαλλον πνευματικήν κατάστασιν ωρισμένας ημέρας εκάστου μηνός…
Νεώτεραι και ακριβέστεραι έρευναι καταδείκνυσιν ότι ου μόνον ωρισμένας ημέρας,
αλλά δι’ όλου του μηνός τελούσιν άπαντα τα θήλεα εις πνευματικήν και
συναισθηματικήν ανισορροπίαν, τινά δε μετρίαν, τα πλείστα δε σφοδροτάτην και
ακατάσχετον, άτε και παντοιοτρόπως εκδηλουμένων και κλιμακουμένων συν τω χρόνω…
Επειδή εν τούτοις αι ημέραι αύται, δεν συμπίπτουν ως προς όλα τα θήλεα, είναι
αδύνατον να ευρεθή ημέρα πνευματικής ισορροπίας και ψυχικής γαλήνης όλων των
θηλέων, ώστε την ευτυχή εκείνην ημέραν να ορίζονται αι εκάστοτε εκλογαί. Η
γυναικεία συνεπώς ψήφος είναι πράγμα επικίνδυνον, άρα αποκρουστέον». (Εφημερίδα
«Νέα Ημέρα», 20 Μαρτίου 1928)
Την ίδια χρονιά 1928,
ωστόσο, η Αύρα Θεοδωροπούλου γράφει στον «Αγώνα της Γυναίκας»:
«Ζητούμε την ψήφο
1) Γιατί είμαστε κι εμείς
όπως και οι άντρες μέλη μιας δημοκρατίας που πρέπει να στηρίζεται στην ελεύθερη
θέληση όλων των πολιτών, ανδρών και γυναικών.
2) Γιατί η ψήφος είναι το
ισχυρότερο μέσο με το οποίο μπορούμε να υποστηρίζουμε τα ιδιαίτερά μας
συμφέροντα ως γυναίκες.
3) Γιατί όλοι οι νόμοι που
αφορούν το παιδί ρυθμίζονται ως τώρα σύμφωνα με την ανδρική αντίληψη…
4) Γιατί όλα τα οικονομικά
ζητήματα που αποφασίζονται στη Βουλή συνδέονται στενότατα με την οικιακή
οικονομία…
5) Γιατί με τα πολιτικά
δικαιώματα θα αποκτήσει η γυναίκα την αντίληψη της κοινωνικής ευθύνης…
Οι πιέσεις για τη
γυναικεία ψήφο γίνονται ολοένα και μεγαλύτερες και μπορούμε να πούμε ότι το
πρώτο βήμα έγινε το 1930, όταν επί κυβερνήσεως Βενιζέλου, αναγνωρίστηκε το
δικαίωμα ψήφου με τόσο περιοριστικούς όρους, όμως, που ήταν μάλλον δώρο άδωρον!
Το δικαίωμα ψήφου ίσχυε μόνο για τις δημοτικές εκλογές, αφορούσε μόνο το
δικαίωμα του εκλέγειν και όχι του εκλέγεσθαι, ίσχυε μόνο για τις εγγράμματες
Ελληνίδες που διέθεταν τουλάχιστον απολυτήριο Δημοτικού και οπωσδήποτε άνω των
30 ετών.
Για πρώτη φορά ψήφισαν
στις δημοτικές εκλογές της 11ης Φεβρουαρίου 1934. Στους εκλογικούς καταλόγους
της Αθήνας γράφτηκαν μόλις 2.655 κυρίες, από τις οποίες ψήφισαν τελικά μόνο
439. Χαρακτηριστική για το κλίμα της εποχής ήταν η άρνηση της ηθοποιού Μαρίκας
Κοτοπούλη να ψηφίσει, λέγοντας μάλιστα πως ψήφο θέλουν μόνο όσες είναι άσχημες
και όσες αποφεύγουν να κάνουν παιδιά!
Το 1934 μετά την
τροποποίηση της νομοθεσίας – περί δήμων και κοινοτήτων, οι γυναίκες καλούνται
να ψηφίσουν στις Δημοτικές εκλογές του ίδιου έτους. Οι εκλογές αυτές είναι οι
πρώτες στην ιστορία της Ελλάδας που οι γυναίκες – έστω και υπό όρους – έχουν
δικαίωμα ψήφου. Υπήρξε όμως μεγάλη αποχή. Οι αιτίες της αποχής είναι πολλές :
• Οι δυσκολίες για την
εγγραφή των γυναικών στους εκλογικούς καταλόγους
• Οι κοινωνικές αντιλήψεις
• Ο μεγάλος αριθμός
αναλφάβητων γυναικών
Οι παραπάνω δυσκολίες
είχαν ως αποτέλεσμα να μην εγγραφούν περισσότερες από 14.000 γυναίκες στους
πρώτους εκλογικούς καταλόγους και να ψηφίσουν στις εκλογές του Φεβρουαρίου
12.000, εκ των οποίων οι 2.336 στην Αθήνα σε 6 χωριστά εκλογικά τμήματα και
9.500 περίπου στις επαρχίες.
Δήμαρχος Αθηναίων σε αυτές
τις εκλογές αναδείχθηκε ο Κώστας Κοτζιάς, γιος του αθηναίου εμπόρου Γεώργιου
Κοτζιά, ενός εκ των ιδρυτών του Εμπορικού Συλλόγου Αθηνών. Επί των ημερών του
διαμορφώθηκε το Πεδίον του Άρεως.
Μεσολαβεί ο πόλεμος, η
Κατοχή, ο Εμφύλιος. Η Ελλάδα άλλοτε παραπαίει από τη γάγγραινα των κατακτητών
και άλλοτε ψυχορραγεί δέσμια του αλληλοσπαραγμού. Όλα μένουν πίσω. Όταν η
υπόλοιπη Ευρώπη ξαναγεννιέται από την τέφρα της, σαν τον Φοίνικα, εμείς τρώμε
τις σάρκες μας.
Όμως υπήρξε και μια
αναλαμπή.
Το 1944, όταν τα 3/4 της
Ελλάδας είχαν ελευθερωθεί από την ΕΑΜική αντίσταση, ιδρύθηκε η Πολιτική
Επιτροπή Εθνικής Απελευθέρωσης (ΠΕΕΑ), που προκήρυξε εκλογές. Με απόφασή της
για πρώτη φορά ψηφίζουν άντρες και γυναίκες που έχουν συμπληρώσει τα 18 τους
χρόνια.
Στις κατεχόμενες πόλεις τα
μέλη του ΕΑΜ ψηφίζουν με κίνδυνο της ζωής τους, βάζοντας την υπογραφή τους κάτω
από σχετικό κείμενο, ενώ στήνονται κανονικά οι κάλπες στην Ελεύθερη Ελλάδα.
«Καταργούμε έτσι τις
αναχρονιστικές αντιλήψεις που επικρατούσαν ως τώρα στην Ελλάδα» αναφέρεται στην
αιτιολογική έκθεση.
Και αυτό ήταν πολύ φυσικό,
ύστερα μάλιστα από τη μαζική συμμετοχή εκατομμυρίων Ελληνίδων στην Αντίσταση:
Τα μισά μέλη της ΕΠΟΝ ήταν κοπέλες και περισσότερα από τα μισά μέλη της Εθνικής
Αλληλεγγύης ήταν γυναίκες...
Οι πρώτες εθνοσύμβουλοι
που αναδείχτηκαν ήταν: Η Καίτη Ζεύγου από την Αθήνα, η Μάχη Μαυροειδή από την
Καλαμάτα, η Μαρία Σβώλου από την Αθήνα, η Φωτεινή Φιλιππίδη από τη Λάρισα και η
Χρύσα Χατζηβασιλείου από τον Πειραιά. Να σημειώσουμε ότι από τότε η ΠΕΕΑ και το
Εθνικό Συμβούλιο θεσμοθέτησαν την ίση αμοιβή για ίση δουλιά και την ισοτιμία
των γυναικών.
Μόνο το 1952, που
ψηφίστηκε η διεθνής σύμβαση για ίσα πολιτικά δικαιώματα και ίση πρόσβαση των
δύο φύλων σε όλα τα δημόσια λειτουργήματα, η κυβέρνηση υποχρεώθηκε να κυρώσει
τη σύμβαση. Ο νόμος 2159, κατοχυρώνει το δικαίωμα της γυναίκας όχι μόνο να
εκλέγει, αλλά και να εκλέγεται στις Δημοτικές και Βουλευτικές εκλογές.
Χρειάστηκε όμως να περάσουν ακόμα δυόμισι χρόνια για να αναγνωριστεί στις
γυναίκες το δικαίωμα πρόσληψης σε όλες τις δημόσιες υπηρεσίες. Μέχρι τότε
γυναίκες αριστούχες δε γίνονταν δεκτές σε δημόσιες υπηρεσίες, όπως η
Δικαιοσύνη, το Γενικό Χημείο του Κράτους, ο διπλωματικός κλάδος κ.ά.
Στις εκλογές του Νοεμβρίου
1952 οι γυναίκες δεν θα ψηφίσουν γιατί δεν έχουν ενημερωθεί οι εκλογικοί κατάλογοι.
Όμως στις 18 Ιανουαρίου
του 1953, στις επαναληπτικές εκλογές που έγιναν μόνο στην περιφέρεια
Θεσσαλονίκης, λόγω του αιφνίδιου θανάτου του νεοεκλεγέντος Ι. Μπακονίκα, οι
Ελληνίδες άσκησαν ισότιμα για πρώτη φορά το εκλογικό τους δικαίωμα.
Στην εκλογή αυτή πήραν
μέρος η Ελένη Σκούρα («Ελληνικός Συναγερμός») και η Βιργινία Ζάννα («ΕΠΕΚ-Κόμμα
Φιλελευθέρων»). Αυτές υπήρξαν οι δυο πρώτες γυναίκες υποψήφιες για το
βουλευτικό αξίωμα.
Η δυο φορές παρασημοφορημένη
για την αντιστασιακή της δράση, Ελένη Σκούρα, εκλέγεται με την παράταξη
“Ελληνικός Συναγερμός” και αναδεικνύεται ως η πρώτη Ελληνίδα βουλευτής,
δικαιώνοντας έτσι δεκαετίες αγώνων του γυναικείου κινήματος. Ο δρόμος όμως για
την πλήρη ισονομία θα είναι μακρύς ακόμα...
Το 1956 ήταν η απαρχή της
εφαρμογής στην πράξη της καθολικής ψηφοφορίας, που είχε κατοχυρωθεί ήδη στο
Σύνταγμα του 1864, με την αναγνώριση της ιδιότητας του πολίτη και στις
γυναίκες. Το 1956 λοιπόν οι Ελληνίδες προσέρχονται στις κάλπες και η Αθήνα
στέλνει στη Βουλή δυο βουλευτίνες: Τη Λίνα Τσαλδάρη της Ε.Ρ.Ε, και τη Βάσω
Θανασέκου της «Δημοκρατικής Ένωσης» που παρ' όλες τις δυσκολίες κατορθώνει να
εκλεγεί σχεδόν με τον ίδιο αριθμό ψήφων.
Η Λίνα Τσαλδάρη είναι η
πρώτη ελληνίδα βουλευτής που γίνεται επίσης υπουργός και αναλαμβάνει το
Υπουργείο Κοινωνικής Πρόνοιας της κυβέρνησης του Κων/νου Καραμανλή. Επίσης την
ίδια χρονιά εκλέγεται στην Κέρκυρα και η Μαρία Δεσύλλα που γίνεται η πρώτη
ελληνίδα Δήμαρχος
Στις εκλογές του 1964,
εκλέγονται 135 γυναίκες δημοτικοί σύμβουλοι.
Στην διάρκεια της
δικτατορίας οι γυναίκες είχαν ενεργό συμμετοχή στον αντιδικτατορικό αγώνα.
Το γυναικείο κίνημα πέτυχε
τη μεγαλύτερη νίκη του, όταν στο Σύνταγμα του 1975 καθιερώθηκε η αρχή της
ισότητας των δυο φύλων. Είναι το πρώτο Σύνταγμα της Ελλάδας, που ορίζει ρητά,
ότι “όλοι οι Έλληνες και οι Ελληνίδες είναι ίσοι ενώπιον του Νόμου”.
Το 1991 έχουμε και την
πρώτη γυναίκα αρχηγό κόμματος. Πρόκειται για την Μαρία Δαμανάκη Πρόεδρο του
Συνασπισμού και αργότερα επίτροπος της ΕΕ. Την ίδια χρονιά η Αλέκα (Αλεξάνδρα)
Παπαρήγα γίνεται η πρώτη γυναίκα γενική γραμματέας της Κεντρικής Επιτροπής του
ΚΚΕ.
Ο αριθμός των γυναικών
βουλευτών αυξήθηκε σημαντικά με την πάροδο των χρόνων στην Ελληνική Βουλή ενώ
παράλληλα Ελληνίδες έχουν αναδειχτεί στην θέση Ευρωπαίων Επιτρόπων και γυναίκες
εκπροσωπούν την Ελλάδα και στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο.
Στις 22 Ιανουαρίου 2020
εξελέγη από την Βουλή των Ελλήνων η πρώτη γυναίκα Πρόεδρος της Ελληνικής Δημοκρατίας
με 261 ψήφους επί συνόλου 300. Ορκίστηκε στις 13 Μαρτίου 2020 και ανέλαβε
καθήκοντα την επόμενη ημέρα. Πρόκειται για την Κατερίνα Σακελλαροπούλου που
προέρχεται από τον δικαστικό κλάδο.
Πηγή:
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου