Ο ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟΣ ΚΑΙ ΟΙ ΣΥΖΥΓΟΙ ΤΟΥ

ΤΑ ΠΕΡΙΕΡΓΑ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΜΑΣ

Ο ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ  ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟΣ 

ΚΑΙ ΟΙ ΣΥΖΥΓΟΙ ΤΟΥ

Ο πρώτος γάμος του Κωνσταντίνου. Η Μαγδαληνή Τόκκου και η σκληρή της τύχη.  Ο δεύτερος γάμος του και οι περιπέτειες του ζεύγους. Μήνας του μέλιτος με κανονιές! Και πάλι χήρος!... Ζητείται νύφη. Φραντζής  ο προξενητής. Μαρία η Κομνηνή  και   Κωνσταντίνος.   Πώς  ματαιώθηκε  ο  τρίτος γάμος του Αυτοκράτορα. Η άλωση της Πόλης.

Υπάρχουν στην Ιστορία προβλήματα πού ζαλίζουν τους επιστήμονες. Το ακόλουθο π. χ. ερώτημα ζάλισε για πολύ καιρό τους ερευνητές της Ελληνικής Ιστορίας : Ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος  είχε γυναίκα και παιδιά, στα 1453, όταν έπεφτε γενναία και μαρτυρικά στην Πύλη του Ρωμανού, θυσιάζοντας μάταια την ζωή τον για την σωτηρία της Κωνσταντινούπολης;

Το ζήτημα αυτό, το τόσο περίεργο και περίπλοκο, με τις διάφορες συγκινητικές  φάσεις του λύθηκε τελικά από τους βυζαντινολόγους   μας.

Ο Παλαιολόγος ήρθε σε πρώτο γάμο τον Ιούνιο του 1428, σε ηλικία 24 ετών με την Μαγδαληνή, κόρη του Λεονάρδου Β' Τόκκου. Που ήταν κόμης Ζακύνθου και Κεφαλληνίας και δούκας της Λευκάδας. Η Μαγδαληνή ήταν  μια πολύ όμορφη κοπέλα με λαμπρό ανάστημα και με εξαιρετική μόρφωση. Τότε, εξ αιτίας του θανάτου του πάτερα της, βρισκόταν υπό την κηδεμονία του θείου της Καρόλου Τόκκου. Οι γάμοι Ελλήνων ηγεμόνων με τις κόρες αλλοφύλων και ετεροδόξων ηγεμόνων ήταν συχνοί και οι περισσότεροι γινόντουσαν για πολιτικούς λόγους. Μετά το γάμο όμως, οι χριστιανοί αυτοκράτορες φρόντιζαν να κατηχούν την γυναίκα τους στο Ελληνικό πνεύμα και την Ορθοδοξία.

Ο γάμος τον Κωνσταντίνου Παλαιολόγου με τη Μαγδαληνή Τόκκου είχε πολιτικό σκοπό. Από τη μεριά του ο Κωνσταντίνος υπάκουσε στη θέληση του πατέρα του και στις επιθυμίες του Πάπα ο οποίος τότε είχε μεγάλη πολιτική επιρροή. Από την άλλη, ο γάμος αυτός διευκόλυνε την λύση μιας περιπλοκής κατάστασης στην Πελοπόννησο όπου διέμενε τότε ο γαμπρός. Ο Κάρολος Τόκκας, θείος της νύφης, κατείχε μερικές πόλεις στην Αχαΐα, τις οποίες ματαίως ο πατέρας του Κωνσταντίνου, ο αυτοκράτωρ Ιωάννης Παλαιολογος. είχε προσπαθήσει ν' αποκτήσει κατεβαίνοντας ο ίδιος στην Πελοπόννησο. Συνεπώς ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος, με το γάμο του έλυνε το ζήτημα των πόλεων της Αχαΐας, γιατί θα τις έπαιρνε ως προίκα. 

Συνέβηκε  όμως   την   εποχή  εκείνη να πολιορκούν τα Αυτοκρατορικά στρατεύματα την Πάτρα, κι' έτσι οι γάμοι του Κωνσταντίνου έγιναν στο στρατόπεδο, κοντά στους μύλους που βρίσκονταν έξω από την πόλη. Οι γάμοι αυτοί γιορτάστηκαν απ' όλο τον στρατό με ενθουσιασμό. Η Μαγδαληνή Τόκκου  μετονομάστηκε σε  Θεοδώρα, αλλά δεν ευτύχησε να έχει κοντά της τον άνδρα της. Ο πόλεμος ανάγκαζε τον Κωνσταντίνο να μένει, ως επί το πλείστον, στη Γλαρεντζα. (Η Γλαρέντζα ή Clarentia ή Clarence ήταν σημαντική οχυρωμένη πόλη και λιμάνι της Πελοποννήσου κατά την εποχή της Φραγκοκρατίας. Τα ερείπιά της βρίσκονται πλησίον της Κυλλήνης). Η δυστυχισμένη όμως Θεοδώρα δεν έζησε να δει την άλωση των Πατρών και να χαρεί τ' αγαθά της ειρήνης και της νέας τάξης των πραγμάτων.

Ενάμιση έτος μετά το γάμο της, το Νοέμβριο του 1429, πέθανε στο χωρίο Σανταμέρι της Αχαΐας. Κατά πρώτον ετάφη σε μια έκκλησία της Γλαρέντζας, έπειτα όμως τα οστά της μεταφέρθηκα για να ταφούν στο Μυστρά, στη Μονή του Ζωοδότου, όπου ήταν οι τάφοι των Δεσποτών της   Πελοποννήσου   Παλαιολόγων.

Την  δυστυχισμένη αυτή Παλαιολογίνα  θρήνησε   και  ο  περίφημος Ιερομόναχος Βησσαρίων (που χρόνια αργότερα έγινε  Καρδινάλιος στη Ρώμη) και   έγραψε  επίγραμμα,   το οποίο χαράχθηκε στον  τάφο  της.   Στο  επίγραμμα εκείνο αναφέρεται  ή Φραγκική καταγωγή της νεκρής και   ο  Κωνσταντίνος ονομάζεται «"Αρην πνέων και φόνους εν ταίς μάχαις»,  για να  δηλωθούν οι πολεμικές περιστάσεις κάτω από τις οποίες έγινε ο γάμος.

Είναι  ιστορικά   βεβαιωμένο   ότι   ή  πρώτη   αυτή  σύζυγος του Κωνσταντίνου   Παλαιολόγου απέθανε  από δυστοκία και   μαζί της πέθανε και   το παιδί   του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου που θα έφερνε στον κόσμο

Η δεύτερη σύζυγος.

Έντεκα ολόκληρα χρόνια ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος   έμεινε   χήρος,  και   μόλις   το 1440  αποφάσισε   να   κάνει   δεύτερο   γάμο,   με την διακαή του   επιθυμία   να   αφήσει   διάδοχο   στο   θρόνο   του   Βυζαντίου.

Διάλεξε   λοιπόν  για  νύφη την   κόρη   του αυθέντη   της  Λέσβου Δορίνου Α' Γατελούζου. Η μελλόνυμφος ονομαζόταν Αικατερίνη. Ο ιστοριογράφος Φραντζής έλαβε εντολή από τον Κωνσταντίνο να χρησιμεύσει ως προξενητής και πράγματι, κατά τον Ιούλιο του 1441, ο Φραντζής επήγε στη Λέσβο και επέστρεψε φέρνοντας τη συγκατάθεση της κοπέλας και των γονέων της.

Αμέσως ο Κωνσταντίνος διέταξα να ετοιμαστούν οι βασιλικές τριήρεις. Επιβιβάσθηκε με λαμπρή ακολουθία, κι' έτσι όλος ο αυτοκρατορικός στόλος, διοικούμενος από το Δρουγγάριο Λουκά Νοταρά, κατέπλευσε στη Λέσβο, όπου ο αυτοκράτορας τέλεσε τους γάμους του και έμεινε ως το Σεπτέμβριο.

Ξαφνικά, νέοι κίνδυνοι έφεραν διαταραχή και σ’ αυτόν τον γάμο του Κωνσταντίνου. Ο αδελφός του Δημήτριος και οι Τούρκοι, με τους οποίους είχε συμμαχήσεις απέκλεισαν την Κωνσταντινούπολη και ο δυστυχής γαμπρός αναγκάστηκε να τρέξει σε βοήθεια της Βασιλεύουσας. Πήρε λοιπόν τη γυναίκα του που ήταν έγκυος και ταξίδευσε προς την Κωνσταντινούπολη. Όμως στη διαδρομή βρέθηκαν αντιμέτωποι του Τουρκικού στόλου και αναγκάστηκαν να γυρίσουν πίσω, στη Λήμνο. Το ζεύγος των νεόνυμφων βγήκε πάλι στο νησί, άλλα και εκεί οι Τούρκοι τους κατεδίωξαν. Ο Τούρκος στόλαρχος Αχμέτ βγήκε στη Λήμνο και πολιόρκησε το ζεύγος στο λεγόμενο Κόκκινο Κάστρο. Οι Τούρκοι βομβάρδισαν το φρούριο,  γκρέμισαν τα τείχη του και ο Κωνσταντίνος με την γυναίκα του κατέφυγαν στην πόλη, η οποία ευτυχώς σώθηκε. Κατόπιν οι Τούρκοι  αναγκάστηκαν να φύγουν από τη  Λήμνο.

Οι κίνδυνοι όμως της πολιορκίας και οι βροντές των κανονιών τάραξαν την έγκυο   Αικατερίνη,  την οποία έριξαν άρρωστη και η δυστυχισμένη νεόνυμφη πέθανε. Για δεύτερη φορά ο άτυχος Κωνσταντίνος ο Παλαιολόγος έθαβε μια συντρόφισσα της ζωής του, μέσα σε πολεμικές περιπέτειες. Η Αικατερίνη θάφτηκε στο ΙΙαληόκαστρο της Λήμνου, και γύρω από τον τάφο της ο Κωνσταντίνος φύτεψε  κυπαρίσσια.

Η τρίτη σύζυγος

Όμως ο θρόνος του Βυζαντίου δεν έπρεπε να μείνει χωρίς διάδοχο και ο Κωνσταντίνος αποφάσισε να προχωρήσει σε τρίτο γάμο. Άρχισαν λοιπόν διαπραγματεύσεις για να παντρευτεί την Ισαβέλλα Ορσίνη, αδελφή του ηγεμόνος του Τάραντος. Οι διαπραγματεύσεις όμως αυτές ναυάγησαν. Αργότερα, ο Δόγης της Βενετίας, ο περιλάλητος Φραγκίσκος Φόσκαρης, προτεινε στον Κωνσταντίνο τη θυγατέρα του,  και  μάλιστα  με  πολλή προίκα, αλλ' η πρόταση δεν έγινε δεκτή, ούτε από τον Κωνσταντίνο, ούτε και από τη βυζαντινή αριστοκρατία. Γιατί, όπως και ο Φραντζής γράφει : «πώς έδύναντο οι της Πόλεως άρχοντες και αρχόντισσαι κυρίαν και  δέσποιναν αυτών νά καταδεχθούν  Ενετού θυγατέρα;». Επίσης ναυάγησαν και οι διαπραγματεύσεις για να πάρει την κόρη του αντιβασιλιά της   Πορτογαλίας   Πέτρου,  την Βεατρίκη.

Εν τούτοις οι αυλικοί εξακολουθούσαν να φροντίζουν πώς να παντρέψουν για τρίτη φορά τον αυτοκράτορα. Άρχοντες και αρχόντισσες ενεργούσαν υπέρ της μιας ή της άλλης νύφης, και οι ενέργειες τους  αυτές  έπαιρναν πολλές  φορές  μορφή  αντιζηλιών και καυγάδων.

Στα 1449, ο Γεώργιος Φραντζής στέλνεται από τον Κωνσταντίνο στην Ιβηρία και την Τραπεζούντα, για να εξετάσει ποια είναι καλύτερη από τις δυο νύφες πού του πρότειναν οι δυο αυτές χώρες. Ο Φραντζής αναχώρησε συνοδευόμενος «υπό αρχόντων και στρατιωτών και Ιερομόναχων και μοναχών και ιατρών και τίνων κρουόντων όργανα και έτερα είδη μονσικά». Επρόκειτο να διαλέξει ή ένα από τα κορίτσια του Γεωργίου του Ρήγα των Ιβήρων, ή την μοναχοκόρη του αυτοκράτορα της Τραπεζούντας Ιωάννου Κομνηνού και, μετά την κατάλληλη εξέταση, να γράψει στον αυτοκράτορα του τα καλά αμφοτέρων των μερών. Άλλ' ο Φραντζής ναυάγησε κοντά στην Αμισό και το γράμμα του άργησε να φτάσει στην Κωνσταντίνούπολη.

Στο μεταξύ,  το Φεβρουάριο του 1451, πέθανε ο Σουλτάνος  Μουράτ στην  'Αδριανούπολη, αφήνοντας χήρα τη Μαρία Κομνηνή. Όταν ο Φραντζής πληροφορήθηκε την είδηση, κατάλαβε εύκολα τι κίνδυνο δημιουργούσε για την ελληνική αυτοκρατορία η άνοδος στο θρόνο ενός νεαρού φιλόδοξου πρίγκιπα, όπως ήταν : Μωάμεθ Β', ο διάδοχος του Μουράτ. Προσπάθησε λοιπόν να βρει μια συμμαχία για ν' αντιμετωπίσει τον επαπειλούμενο κίνδυνο.

Ο νεκρός σουλτάνος είχε αφήσει μια χήρα, κόρη του δεσπότη της Σερβίας. Η πριγκίπισσα ήταν ήδη πενήντα ετών αλλά ο Φραντζής σκέφτηκε να την παντρέψει με τον κύριο του, κρίνοντας ότι αυτός ο γάμος θα ήταν πολύ πιο ωφέλιμος για την αυτοκρατορία από τους άλλους δύο που σχεδίαζαν. Και σε μια ενδιαφέρουσα επιστολή που έγραψε στον βασιλέα, συζήτησε και απέκρουσε όλες τις αντιρρήσεις που θα μπορούσε κανείς να έχει για το σχέδιο του είτε εξαιτίας της καταγωγής της πριγκίπισσας της Σερβίας, είτε εξαιτίας του βαθμού της συγγένειας μεταξύ των δύο μελλοντικών συζύγων, είτε εξαιτίας του γεγονότος ότι ήταν χήρα ενός Τούρκου, είτε τέλος εξαιτίας της ηλικίας της και του κινδύνου που θα διέτρεχε αν γινόταν μητέρα τόσο αργά. Ο διπλωμάτης παραμέριζε μεγαλοφυώς όλα τα εμπόδια και πρέπει να προσθέσουμε ότι όλοι βρήκαν την ιδέα του εξαιρετική.

Ο Κωνσταντίνος ζήτησε τη γνώμη των αυλικών,   οι  όποιοι όμως  χωρίστηκαν   σε   δυο στρατόπεδα,   αλλ'   ο  αυτοκράτορας  αποφάσισε, τέλος, να μην τους ακούσει και να πάρει τη χήρα.

Ο αυτοκράτορας, πολύ χαρούμενος, ζήτησε πληροφορίες από τη σερβική αυλή· οι συγγενείς της πριγκίπισσας έδωσαν αμέσως τη συγκατάθεση τους. Η Εκκλησία δεν είχε καμιά αντίρρηση. Έτσι, το μόνο που χρειαζόταν για να πάρουν τις απαραίτητες άδειες, όπως έλεγε αρκετά τραχιά ο Φραντζής ήταν «να δώσουν χρήματα για τους φτωχούς, τα ορφανά και τις εκκλησίες». Όλα έδειχναν να βαδίζουν κατ' ευχήν. Δυστυχώς διαπιστώθηκε ότι η χήρα του Μουράτ είχε κάνει όρκο, αν ο ουρανός την απελευθέρωνε από τα χέρια των απίστων, να τελειώσει τις ημέρες της σε μοναστήρι. Δεν θέλησε ν' ακούσει τίποτα και αναγκάστηκαν να παραιτηθούν από το σχέδιο που είχε τόσο γοητεύσει τον Φραντζή και τον κύριο του.

Επέστρεψαν λοιπόν στην ιδέα ενός ιβηρικού γάμου που ο πρεσβευτής είχε κρίνει καλύτερη περίπτωση από εκείνη της Τραπεζούντας. Πράγματι, ο ηγεμόνας της Ιβηρίας υποσχόταν να κάνει τα πάντα με μεγάλη μεγαλοπρέπεια. Έδινε στην κόρη του, εκτός από μια πλούσια οικοσκευή από ασήμι και χρυσάφι, εκτός από ακριβά κοσμήματα και μια υπέροχη γκαρνταρόμπα, 56.000 χρυσά νομίσματα για προίκα και επιπλέον ένα ετήσιο εισόδημα 3.000 χρυσών νομισμάτων. Επίσης είχε διαβεβαιώσει τον πρεσβευτή ότι η νέα αυτοκράτειρα θα αναλάμβανε να δώσει στην κόρη του, και στον ίδιο, όπως τον είχε κάνει να ελπίσει, τη στιγμή που θα ερχόταν να πάρει τη μνηστή, ωραία δώρα από πολύτιμα μεταξωτά. Έτσι ο Φραντζής επέστρεψε στην Κωνσταντινούπολη συνοδευόμενος από έναν απεσταλμένο του ηγεμόνα της Ιβηρίας. Έκανε την αναφορά του στον αυτοκράτορα και εκείνος, πεπεισμένος, υπέγραψε ένα χρυσόβουλο με το οποίο δεσμευόταν για το γάμο. Το έγγραφο παραδόθηκε στον απεσταλμένο του βασιλιά και ο Φραντζής ανέλαβε την αποστολή να πάει να φέρει τη νεαρή μνηστή την άνοιξη του 1452.

Ο γάμος αυτός φαινόταν πια τετελεσμένο γεγονός. Κάποια κακή μοίρα όμως θέλησε κι’ ο γάμος να μη γίνει κι' η Πόλη να πέσει στα χέρια των Τούρκων κι' η οικογένεια του Κωνσταντίνου να αφανιστεί.

Τον ίδιο καιρό ήρθαν ειδήσεις ότι ο Μωάμεθ ετοίμαζε επίθεση κατά της Βασιλεύουσας και ο Φραντζής έλαβε την εντολή να πάει στην Πελοπόννησο και να καλέσει τους αδελφούς του Κωνσταντίνου στην Πόλη για να γίνουν συνεννοήσεις για την άμυνα. Έπειτα ο Φραντζής θα πήγαινε στην Κύπρο και μετά ταύτα στην Ιβηρία για να συνοδεύσει τη μέλλουσα αυτοκράτειρα για τους  γάμους.

Ο φτωχός διπλωμάτης δεν ήταν και τόσο ενθουσιασμένος για την τόση εμπιστοσύνη του αυτοκράτορα. Έλειπε δύο ολόκληρα χρόνια και τον διέταζαν τώρα να ξαναφύγει χωρίς καθυστέρηση για την Πελοπόννησο, για την Κύπρο, για την Ιβηρία. Όλα αυτά δημιουργούσαν μεγάλα προβλήματα στο σπίτι του: η γυναίκα του, δυσαρεστημένη, απειλούσε να μπει σε μοναστήρι ή να πάρει διαζύγιο και ο Φραντζής, πολύ ενοχλημένος, παραπονιόταν στον αυτοκράτορα που τον ηρεμούσε υποσχόμενος κάθε είδους εύνοια για τον ίδιο και για τους δικούς του.

Τελικά όπως είπαμε ο  γάμος όμως αυτός δεν πραγματοποιήθηκε. Τα γεγονότα εξελίχτηκαν ραγδαία. Ο Μωάμεθ, με τα άγρια στρατεύματα του, πολιόρκησε την Πόλη  και ο Κωνσταντίνος ο Παλαιολόγος, στις 29 Μαΐου 1453, έπεσε με το σπαθί στο χέρι κοντά στην Πύλη του Αγίου Ρωμανού. Ο μάρτυρας αυτοκράτορας πέθανε άτεκνος χωρίς να αφήσει διαδόχους   της   ηρωικής   κληρονομιάς. 

Πηγές:

Περιοδικό Μπουκέτο 27.3.1930

Charles Diehel : Ιστορία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας  

https://el.wikipedia.org/wiki/Κωνσταντίνος_ΙΑ΄_Παλαιολόγος