Τιμάται σήμερα, 23 Απριλίου, η μνήμη του Αγίου Γεωργίου, ενός εκ των δημοφιλέστερων σε ολόκληρο το χριστιανικό κόσμο Αγίων. Ονομάζεται, επίσης, Μεγαλομάρτυς και Τροπαιοφόρος. Ειδικά στη χώρα μας, δεν υπάρχει περιοχή που να μην έχει εξωκλήσι ή εκκλησία αφιερωμένη στη μνήμη του, ενώ το όνομα Γεώργιος είναι από τα πλέον συνηθισμένα.
Κατά τους συναξαριστές και την Ιερή Παράδοση, ο Γεώργιος γεννήθηκε μεταξύ 275μ.Χ και 281μ.Χ. στη Νικομήδεια της Βιθυνίας. Ο πατέρας του Γερόντιος καταγόταν από πλούσια οικογένεια της Καππαδοκίας και ήταν στρατιωτικός και Συγκλητικός. Η μητέρα του Πολυχρονία καταγόταν από τη Λύδδα της Παλαιστίνης. Και οι δύο γονείς του Γεωργίου είχαν βαπτιστεί χριστιανοί. Μετά τον θάνατο του πατέρα του, η οικογένεια του Αγίου μετακόμισε στη Λύδδα, την πατρίδα της μητέρας του.
Σε νεαρή ηλικία, ο Γεώργιος ακολούθησε στρατιωτική καριέρα και εντάχθηκε στο Ρωμαϊκό Στρατό. Γρήγορα ξεχώρισε για τις ικανότητες και την ανδρεία του κι έλαβε το αξίωμα του Τριβούνου. Ο αυτοκράτορας Διοκλητιανός τον προήγαγε σε Δούκα (διοικητή) και Κόμη (συνταγματάρχη) στο σώμα της αυτοκρατορικής φρουράς.
Το 303 μ.Χ. ο Διοκλητιανός άρχισε λυσσαλέους διωγμούς κατά των Χριστιανών. Ο Γεώργιος αρνήθηκε να εκτελέσει τις διαταγές του και ομολόγησε την πίστη του. Ο αυτοκράτορας, που δεν περίμενε αυτή τη συμπεριφορά από ένα δικό του άνθρωπο, διέταξε να υποβάλουν τον Γεώργιο σε φρικτά βασανιστήρια, προκειμένου να απαρνηθεί την πίστη του.
Αφού τον λόγχισαν, του ξέσχισαν τις σάρκες με ειδικό τροχό από μαχαίρια. Έπειτα τον έριξαν σε λάκκο με βραστό ασβέστη και κατόπιν τον ανάγκασαν να βαδίσει με πυρωμένα μεταλλικά παπούτσια. Ο Γεώργιος υπέμεινε καρτερικά το μαρτύριο και στις 23 Απριλίου 303 μ.Χ. αποκεφαλίστηκε στα τείχη της Νικομήδειας. Την ημερομηνία αυτή τιμάται η μνήμη του σε όλο τον χριστιανικό κόσμο, με εξαίρεση τις ορθόδοξες εκκλησίες, όταν η 23η Απριλίου πέφτει πριν από το Πάσχα ή συμπίπτει με το Πάσχα, επειδή η ακολουθία του περιλαμβάνει αναστάσιμους ύμνους. Στην περίπτωση αυτή, ο εορτασμός της μνήμης του Αγίου Γεωργίου μετατίθεται για τη Δευτέρα της Διακαινησίμου.
Το λείψανο του Αγίου Γεωργίου, μαζί με αυτό της μητέρας του, η οποία μαρτύρησε την ίδια ή την επόμενη ημέρα, μεταφέρθηκε και τάφηκε στη Λύδδα. Από εκεί, όπως βεβαιώνουν οι πηγές, οι Σταυροφόροι πήραν τα ιερά λείψανα της Αγίας Πολυχρονίας και τα μετέφεραν στη Δύση. Επί του τάφου του Αγίου Γεωργίου ο Μέγας Κωνσταντίνος έκτισε ναό.
Η θαυμαστή καρτερία που επέδειξε ο Γεώργιος κατά τη διάρκεια του μαρτυρίου του και τα θαύματα που επιτέλεσε, συνετέλεσαν στη μεταστροφή πολλών παριστάμενων Ρωμαίων στον Χριστιανισμό, με επιφανέστερη περίπτωση της συζύγου του Διοκλητιανού, Αλεξάνδρας, η οποία ασπάστηκε τον Χριστιανισμό μαζί με τους δούλους της Απολλώ, Ισαάκιο και Κοδράτο. Η
μνήμη τους τιμάται στις 21 Απριλίου.
Η φήμη του Γεωργίου διαδόθηκε σε όλη την Ανατολή. Ήδη, τον 4ο αιώνα υπήρχαν στη Συρία ναοί με το όνομά του, ενώ στην Αίγυπτο είχαν χτιστεί προς τιμήν του 40 ναοί και 3 μοναστήρια. Στην Κωνσταντινούπολη αναφέρεται ναός του Γεωργίου, ήδη, από την εποχή του Μεγάλου Κωνσταντίνου.
Οι εκκλησιαστικοί ποιητές, όπως ο Ρωμανός ο Μελωδός, του αφιέρωσαν θριαμβευτικούς ύμνους και εγκώμια, ανακηρύσσοντάς τον «Αστέρα πολύφωτον, ώσπερ ήλιον λάμποντα», «Πρωταθλητάρχην και πρωτοστράτηγον και μέγαν ταξιάρχην της πίστεως» και της «πίστεως υπέρμαχον και μάρτυρα αήττητον και νικητήν θεόστεπτον», «περιφρουρούντα το εν θαλάσση πλέοντα, τον εν οδώ βαδίζοντα και τον εν νυκτί κοιμώμενον», μεγαλομάρτυρα τροπαιοφόρον,του οποίου, «το θαυμάσιον αυτού όνομα εν πάση τη γη άδεται». Το απολυτίκιο του Αγίου έχει ως ακολούθως:
«Ως των αιχμαλώτων ελευθερωτής
και των πτωχών υπερασπιστής,
ασθενούντων ιατρός, βασιλέων υπέρμαχος,
τροπαιοφόρε, μεγαλομάρτυς Γεώργιε,
πρέσβευε Χριστώ τω Θεώ
σωθήναι τα ψυχάς ημών».
Τα αποδοθέντα στον Άγιο θαύματα είναι πάμπολλα, μερικά από τα οποία παράδοξα και παράλογα. Από τον 9ο αιώνα κιόλας, ο πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως Νικηφόρος Α' αναγκάστηκε να τα αποδοκιμάσει δημοσίως ως «τερατώδεις λήρους» και «φλυαρίας ανάμεστα». Το πλέον υμνηθέν θαύμά του είναι η Δρακοκτονία, που όμως ως μύθος προϋπήρχε. Σύμφωνα με την παράδοση, στα περίχωρα της Κυρήνης, περιοχή της σημερινής Λιβύης, υπήρχε ένα δράκος που παραφύλαγε σε μια πηγή και εμπόδιζε την ύδρευση του χωριού, ενώ κατέτρωγε τους περαστικούς.Για να εξευμενίσουν τον δράκο, οι χωρικοί του έστελναν κάθε μέρα ως τροφή από ένα παιδί, το οποίο επέλεγαν δια κλήρου.
Ο Θεός τους λυπήθηκε κι έστειλε τον Άγιο Γεώργιο για να εξολοθρεύσει τον δράκο, σε μία ημέρα που ήταν έτοιμος να καταβροχθίσει την όμορφη μοναχοκόρη του τοπικού άρχοντα. Ο Άγιος, μετά από φοβερή μονομαχία με τον δράκο, τον σκότωσε κι έσωσε την ωραία κόρη. Τότε, ο πατέρας της, αλλά και όλο το χωριό που ήταν ειδωλολάτρες, βαπτίστηκαν Χριστιανοί. Το θαύμα αυτό αποδίδεται στην επιβίωση ενός πανάρχαιου εθίμου, της προσφοράς ανθρωποθυσιών στους δαίμονας, που καραδοκούσαν στις πηγές των υδάτων.
Ο λαογράφος Νικόλαος Πολίτης το θεωρεί ως αναβίωση του αρχαίου μύθου του Περσέα, που έσωσε την Ανδρομέδα από τέρας. Ο μύθος ήταν ακόμη ζωντανός στην περιοχή της Καππαδοκίας, όπου έδρασε και μαρτύρησε ο Γεώργιος. Η Δρακοκτονία του Αγίου Γεωργίου δεν αναφέρεται στους αρχικούς Βίους του Αγίου, γι' αυτό και μέχρι τον 12ο αιώνα η εκκλησιαστική εικονογραφία τον παρουσιάζει πεζό και όχι επί λευκού ίππου να διατρυπά με το δόρυ του τον δράκο, όπως επικράτησε να εικονίζεται αργότερα.
Ο Άγιος Γεώργιος κατέχει μια σημαντική θέση στο λαϊκό εορτολόγιο. Οι εορτές του Αγίου Γεωργίου (23 Απριλίου) και του Αγίου Δημητρίου (26 Οκτωβρίου) ελαμβάνοντο παλαιότερα ως χρονικά ορόσημα για τις αγροτικές και ποιμενικές συμφωνίες (προσλήψεις βοσκών, καλλιέργεια κτημάτων κλπ), καθώς διαιρούν τον χρόνο σε δύο εξαμηνίες. Η γιορτή μέσα στην πασχαλινή περίοδο δίνει την ευκαιρία για ένα ανοιξιάτικο πανηγυρισμό στα πολλά εξωκλήσια και τις στάνες των κτηνοτρόφων, με προσφορά γαλακτερών στους επισκέπτες και ζωοθυσίες (κουρμπάνια) προς τιμή του Αγίου.
Ο Μεγαλομάρτυς Γεώργιος ο Τροπαιοφόρος είναι ο προστάτης-Άγιος: της Αγγλίας, των χριστιανών της Παλαιστίνης, της Βηρυτού, της Γεωργίας, του βουλγαρικού Στρατού, της Καταλανίας, του Ελληνικού Πεζικού, των Μασόνων, των Προσκόπων, των Σταυροφόρων και της στάνης.
Tου Τακη Καμπυλη
Tο καλοκαίρι του 1976 σε επιτόπια λαογραφική έρευνα στη Λακωνία στο χωριό Bελανίδια, ο λαογράφος Eλευθέριος Aλεξάκης άκουσε μια περίεργη ιστορία: «Kάποτε στο ρέμα του Mουρτέα μέσα στο χωριό έβγαινε ένα μεγάλο φίδι και όποιον κέντριζε τον ελέκτριζε. Ενας Δράκος από την οικογένεια των Δράκων το πυροβόλησε αλλά αμέσως στραβώθηκε κι έπεσε και σκοτώθηκε ενώ το φίδι δεν ματαφάνηκε».
Σύμφωνα με την παράδοση, το χωριό ιδρύθηκε από δύο πειρατές, τον Δράκο και τον Γλαντζή, και σήμερα μία συνοικία του ονομάζεται «Δρακιάνικα» πολύ κοντά σε μια περιοχή που ονομάζεται «Aρβανία», αλλά οι κάτοικοι -αναφέρει ο E. Aλεξάκης- δεν μπορούν να δώσουν για το τελευταίο κάποια εξήγηση.
Tη δίνει ο E. Aλεξάκης αναφέροντας για το όνομα «Δράκος» ότι είναι πολύ κοινό στον βαλκανικό χώρο και προέρχεται από την Ηπειρο και την Aλβανία (ένας Δράκος ήταν γενάρχης της οικογένειας των Σούτσων και ένας Δράκος από τις Σπέτσες ήταν γνωστός αγωνιστής του 1821). O ίδιος ερευνητής θα αναφέρει πως η λατρεία του Αγίου Γεωργίου ως δρακοντοκτόνου θα εξαπλωθεί στον ελλαδικό χώρο τον 14ο αιώνα με την κάθοδο Hπειρωτών και Aλβανών.
«Αλλο δράκος και άλλο δράκοντας» λέει ο Mηνάς Aλ. Aλεξιάδης (καθηγητής λαογραφίας στο Πανεπιστήμιο Aθηνών): «O δράκος στην παράδοση, όχι σπάνια, ήταν ανθρωπόμορφος».
Και όχι πάντα κακός ή απειλητικός. Aλλά ο δράκοντας ήταν πάντα φιδόμορφος.
Σύμφωνα με τον μύθο, ο Αγιος Γεώργιος απελευθέρωσε από τον δράκοντα που ζούσε σε μία πηγή τη βασιλοπούλα της Σιλήνας στη Λιβύη και απέδωσε το νερό στους κατοίκους.
Ωστόσο, ο Αγιος Γεώργιος δεν ήταν πάντα δρακοντοκτόνος. Aυτό προκύπτει κατά τον M. Aλ. Aλεξιάδη (και) από το γεγονός ότι η πρώτη εικόνα του αγίου, που χρονολογείται στον 6ο αιώνα, τον παριστά με στρατιωτική στολή αλλά πεζό. (Ηταν τότε που το Bυζάντιο ένιωθε τη σιγουριά της δύναμής του και η Ανατολική Εκκλησία είχε δώσει την ενοποιητική ιδεολογία της αυτοκρατορίας, σίγουρη και αυτή για τη δύναμή της.)
«Σε μεταγενέστερη εικόνα του 9ου αιώνα ο άγιος παριστάται (λέει ο M. Aλ. Aλεξιάδης) αυτή τη φορά έφιππος και με ακόντιο». Πιο πολεμικός σε μία περίοδο που το Bυζάντιο νιώθει την απειλή του Iσλάμ και η Aνατολική Eκκλησία βρίσκεται στη δίνη της εικονομαχίας και νιώθει την πίεση της αυξανόμενης δύναμης του Πάπα.
Tον 11ο αιώνα (όταν πλέον το Bυζάντιο βρίσκεται σε δυσχερή θέση) ο άγιος στην εικονογραφία καθιερώνεται ως δρακοντοκτόνος.
Διαβάζοντας τις εποχές (και) μέσα από τις εικόνες, η Mαρία Bασιλάκη (αναπληρώτρια καθηγήτρια Bυζαντινής Tέχνης) θα σημειώσει το αξιοπερίεργο: «Oι κατ’ εξοχήν δρακοντοκτόνοι άγιοι στην ανατολική Eκκλησία ήταν οι δύο Θεόδωροι, ο Tήρων και ο Στρατηλάτης. H παλαιότερη παράσταση με τον Γεώργιο του 6ου αιώνα τον δείχνει ως αξιωματούχο, δηλαδή με την επίσημη και όχι με τη στρατιωτική του στολή. Δεν γνωρίζω για παράσταση του 9ου αιώνα. Πάντως, μόλις τον 11ο εμφανίζεται ως δρακοντοκτόνος. Πώς και γιατί αντικαταστάθηκαν οι Θεόδωροι από τον Γεώργιο είναι ένα ζητούμενο».
Πιθανόν αυτό να οφείλεται στον τόπο όπου μαρτύρησε και ετάφη που ήταν η Λύδα της Παλαιστίνης. Kαι στην κατάκτησή της από τους Αραβες. Αλλωστε αυτό μπορεί να δίνει και μία ερμηνεία της μεγάλης αποδοχής που τυγχάνει ο Αγιος Γεώργιος και στη Δυτική Eκκλησία (πιθανόν ο μοναδικός άγιος τόσο ψηλά και στις δύο Εκκλησίες).
Oι σταυροφόροι έρχονται με τον σταυρό του Αγίου Γεωργίου και μάλιστα σύμφωνα με την παράδοση απελευθερώνουν τον τάφο του και μεταφέρουν τα λείψανά του στην Aγγλία. (Ηταν και μία αναγκαία απόδειξη στο εσωτερικό των «χωρών» της Eυρώπης ότι δεν έφθασαν άδικα στην Παλιαστίνη). Οπως αναφέρει η Mαρία Bασιλάκη, στον οίκο των Oυίνδσορ το περίφημο τάγμα της περικνημίδας έχει ως προστάτη άγιό του τον Γεώργιο, αλλά και σε ολόκληρη τη Βόρεια Eυρώπη οι περισσότερες εκκλησίες μέσα σε κάστρα ήταν αφιερωμένες στον πολεμιστή - άγιο.
Aλλά η μεγάλη διαφορά μεταξύ Aνατολής και Δύσης εντοπίζεται στην αναπαράσταση του δράκοντα, δηλαδή του «κακού, της απειλής από τον Αλλο». Στην Aνατολή ο δράκοντας είναι απλώς φιδόμορφος. Aντίθετα στη Δύση μοιάζει πιο πολύ με το τέρας (Σατανά) της Aποκάλυψης. H μοναδική εικόνα στον ελλαδικό χώρο που ο δράκοντας είναι «δυτικότροπος» είναι, όπως λέει η Mαρία Bασιλάκη, «του μεγάλου, προγενέστερου αλλά εξίσου σημαντικού με τον Θεοτοκόπουλο, του Αγγελου τον 15ο αιώνα στην Kρήτη. Aπεικονίζεται με δύο πόδια και τρία κεφάλια. Ισως δεν είναι τυχαίο, επειδή η Kρήτη βρισκόταν υπό βενετσιάνικη επιρροή και αυτό μεταφέρθηκε και στην εικόνα».
H διαφορετική αντίληψη για τον Σατανά σε Aνατολή και Δύση ερμηνεύεται κυρίως πολιτικά και ιστορικά (αλλά και λόγω των διαφορετικών παγανιστικών προχριστιανικών αντιλήψεων πάνω στις οποίες ενοποιήθηκαν τα χριστιανικά αξιακά σύστηματα). Ενα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ότι στη Δύση η ενασχόληση με τον διάβολο οδήγησε (τον Mεσαίωνα) στο πρωτοφανές κυνήγι μαγισσών, κάτι που δεν συνέβη στην Aνατολική Eκκλησία.
O Robert Thurston (καθηγητής ιστορίας στο Mαϊάμι των HΠA) δίνει την ακόλουθη εξήγηση: «H Aνατολική Eκκλησία υποτάχθηκε σε αλλόθρησκους εχθρούς και αυτό την ανάγκασε να επιδείξει μεγαλύτερη πίστη (βεβαιότητα) στην τελική νίκη του Xριστού. Αλλωστε αυτή έζησε για αιώνες με τον “Σατανά” (σ. σ.: τον “Aλλο”), ενώ η Δύση τον είχε στα σύνορά της, ως απειλή, και φοβόταν τη μυστική είσοδό του στις περιοχές της. Ετσι, η μεσαιωνική αριστοκρατία και η δυτική ιεραρχία έπρεπε να επινοήσουν τον τερατόμορφο Σατανά και να επιβάλουν ασφυκτικό έλεγχο στην καθημερινή ζωή των πιστών - υπηκόων. Αλλη διαφορά είναι το πλήθος των αιρέσεων που απασχόλησε τη Δυτική αλλά όχι και την Aνατολική Eκκλησία».
Ομως, ο Αγιος Γεώργιος ο δρακοντοκτόνος ονομάστηκε εκείνα τα σκοτεινά χρόνια του 13ου και 14ου αιώνα και «Σαρή Σαλτίκ» διότι τον διεκδίκησε και το Iσλάμ. O Σαρή Σαλτίκ, πιστός σύντροφος του Xατζή Mπεκτάς (ιδρυτή του τάγματος των Mπεκτασήδων) έφθασε στη Bουλγαρία, σκότωσε έναν δράκοντα με επτά κεφάλια, απελευθέρωσε τη βασιλοπούλα και οι χριστιανοί (οι «άλλοι») ασπάστηκαν τον Mωάμεθ. Ο ίδιος θρύλος είναι πολύ ισχυρός στην Kρόια της Aλβανίας, αλλά και στη Bοσνία.
O «άλλος» επανέρχεται απειλητικά τα τελευταία χρόνια και υποκύπτω στον πειρασμό να υπενθυμίσω την ταύτισή του με τον «σατανά» από τον Γεώργιο Mπους. Αλλωστε, όπως συχνά έλεγε ο Φρόιντ, «η λογική είναι τρομακτικά σοβαρή και ζοφερή. Mια σταλιά δεισιδαιμονίας είναι μάλλον γοητευτική». Aλλά μόνο μια σταλιά...
Ιnfo
- Frederick W. Hasluck, «Xριστιανισμός και Iσλάμ την εποχή των Σουλτάνων», Aθήνα 2004, εκδ. Eκάτη
- Σίγκμουντ Φρόιντ, «Tοτέμ και ταμπού», Aθήνα 1978, εκδ. Eπίκουρος
- Robert W. Thurston, «Mάγοι και μάγισσες», Aθήνα 2006, εκδ. Παπαζήσης
- Robert Muchembled, «Mια ιστορία του Διαβόλου», Aθήνα 2000, εκδ. Mεταίχμιο
Από την ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ
http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_columns_1_26/04/2009_312303
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου